Het heeft precies 125 jaar geduurd, maar sinds gisteren is het Esperanto opgenomen in Google Translate, de populairste en grootste vertaalmachine op het internet. In 1887 publiceerde de Poolse oogarts Lejzer Zamenhof in eigen beheer een boekje Internationale taal waarin hij een korte grammatica van zijn taal gaf en een paar voorbeeldteksten en -vertalingen, waaronder een zakelijke brief en gedichten van Heinrich Heine en Zamenhof zelf.
De taal is misschien niet geworden wat Zamenhof zich ervan voorgesteld had – achterin zijn boekje zaten bonnen waarop je kon beloven de taal te leren als tien miljoen andere wereldburgers hetzelfde zouden doen en dat aantal is nauurlijk nooit gehaald. Zamenhofs idee was dat zoveel mogelijk mensen (in ieder geval in Europa en Amerika) de taal als tweede taal zouden leren: thuis en in eigen kring kon je je moedertaal gebruiken maar in het openbare internationale leven alleen een taal die eenvoudig was en neutraal, omdat ze voor niemand de moedertaal was.
Je kunt er lang over mijmeren waarom dat niet gelukt is, maar het is ook interessant om te filosoferen over de vraag waarom er 125 jaar na het verschijnen van dat enigszins flodderige boekje van een armlastige jonge joodse oogarts in Warschau nog steeds in ieder geval enkele duizenden mensen zijn die zijn taal spreken. Er verschijnen nog ieder jaar een paar romans en dichtbundels in de taal, er worden films in gemaakt (zoals deze Turkse film Senmova van vorig jaar of de cultfilm Incubus met William Shatner uit 1965), er zijn zelfs een paar moedertaalsprekers van de taal (zie bijvoorbeeld deze peuter op YouTube).
Het is allemaal marginaal en biedt waarschijnlijk weinig hoop op een herleven van Zamenhofs droom, maar zonder dat het ooit veel steun heeft gekregen van overheid of bedrijfsleven is het altijd voort blijven bestaan, als een linkse hobby die helemaal niet afhankelijk is gebleken van subsidiepotjes.
Zamenhof moet dus wel iets hebben geraakt dat diep in onze cultuur zit: een idee dat we taalproblemen kunnen oplossen zonder elkaar een taal op te dringen, maar met een technologische oplossing. Dat is in zekere zin ook wat de programmeurs bij Google Translate willen en in die zin is de opname van het Esperanto als 64e taal (terwijl er 6000 talen op de wereld zijn waarvan er menigeen veel meer sprekers heeft dan het Esperanto) een aardig eerbetoon.
Reacties (11)
Ik had een buurvrouw, geboren in de jaren 30, wiens familie het esperanto daadwerkelijk sprak en cursussen gaf in de jaren 50. Contacten door heel Europa. Maar idd. het leidde nergens toe al denk ik dat het aantal van 10 miljoen wereldwijd best ooit wel eens bestaan kan hebben.
Ergens in de jaren 50.
Het tijdvak van hoop, verkracht door…
Ja, door wat eigenlijk?
Poolse oogarts Lejzer Zamenhof???
Ook bekend van de ooglejzerbehandeling..
Zijn nationaliteit zit wat ingewikkelder in elkaar dan er simpelweg de stempel “Pools” op te zetten (zover ik kan achterhalen heeft hij dat nooit over zichzelf gezegd en zijn paspoort was zeker niet Pools) en dat is nogal relevant voor zijn plan tot het ontwikkelen voor het Esperanto geweest.
Ah, zie hieronder, was er zelf al op aan het reageren. ‘Pools’ stond in die tijd in niemands paspoort, maar wanneer je zegt ‘Russisch’ levert dat ook weer allerlei misverstanden en meldpunten op.
Nationaliteit was een ingewikkelde kwestie in die tijd in dat deel van Europa. Zamenhof was Pools in de zin dat hij geboren was in Bialystok en het grootste deel van zijn leven in Warschau woonde. Dat is tegenwoordig allemaal Polen, maar hoorde toen natuurlijk bij Rusland. (Verder is zijn voor- en achternaam Jiddisch.)
Op die manier redeneren levert ook zijn complicaties op (Fahrenheit en Schopenhauer zijn ook Polen?). Verder geldt Bialystok nu als Pools, maar destijds was Belostok moeilijk Pools te noemen (met circa 10% Polen op een bevolking die verder in meerderheid uit Joden bestond met ook nog minderheden Duitsers, Russen, Litouwers en Wit-Russen). Maar waar het vooral om gaat is dat Zamenhof zichzelf liever niet zo’n etiketje opplakte, hetgeen mede drijfveer was om het Esperanto te ontwikkelen.
Ok, point taken. (Hoofstuk 1 van mijn boek ‘Een wereldtaal’ (2004, Athenaeum-Polak&Van Gennep gaat over Zamenhof en mijn visie op zijn ‘drijfveren’: http://www.vanoostendorp.nl/pdf/wereldtaal.pdf )
Interessant, ga ik zeker eens lezen.
Ik ben ooit eens begonnen om Esperanto te leren, maar het grote nadeel is dat je het alleen kunt spreken met het soort mensen dat zo gek is om Esperanto te leren.
Je hoeft niet gek te zijn, maar het helpt wel. Dat is ons familiegezegde. Kijk eens op een van de 162 miljoen verwijzingen op Google of ga eens naar een congres. Heb je Esperanto geleerd, dan is de studie van andere talen makkelijker. Eens zei iemand, misschien dramatisch: “”Esperanto is de enige taal waaraan geen bloed kleeft”. Mijn leven is er rijker en blijer door geworden en dat is toch zo gek nog niet?