Massamoord is meestal genocide

“Any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such: ‘Killing members of the group; Causing serious bodily or mental harm to members of the group; Deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; Imposing measures intended to prevent births within the group; and forcibly transferring children of the group to another group.”

De definitie van genocide die de Verenigde Naties sinds 1948 hanteren is geen objectieve definitie. Onder druk van de Sovjets werden bepaalde vormen van massamoord uitgesloten van de definitie. Niet verwonderlijk, als je bedenkt dat in 1948 de grootste massamoordenaar van de 20ste eeuw aan het roer stond van de USSR. Stalin vermoordde niet een paar Letten, Polen, Kozakken, monarchisten, intellectuelen en boeren. Nee, in zijn terreurcampagnes doodde hij ze met miljoenen tegelijk. De schattingen lopen uiteen, maar laten we het houden op 20 miljoen vermoordde mensen. Doorgaans letterlijk uit zijn naam, want Josef Stalin was zo zeker van zijn zaak, dat hij de doodsverklaringen zelf tekende. Kortom: de Georgiër was een massamoordenaar, maar was hij ook een genocidenpleger?

Wat stelt een definitie voor, die onder politieke druk van een massamoordenaar tot stand is gekomen? Genocide is in een term die in 1944 is bedacht en komt van het Griekse woord genos (ras, natie of volk) en het Latijnse caedere (vellen, doden, vermoorden). De term is bedacht om Hitler’s systematische moordpartijen te kunnen definiëren. De joodse genocide was zo bijzonder, dat men er een speciale naam aan geeft: Shoah of Holocaust. Het grootste obstakel in de definitie is “a national, ethnical, racial or religious group, as such” Zijn politieke en sociale groepen uitgesloten? Wie bepaalt wie er bij een groep hoort? Joden zijn het bijvoorbeeld onderling niet eens wie zich jood mag noemen. Joden kun je niet aan biologische, fysieke of genetische kenmerken herkennen. Je kunt ze zelfs niet herkennen aan hun godsdienst, want er zijn orthodoxe, vrijzinnige en zelfs seculiere joden. Dus: wie is nu eigenlijk een jood?

Wie is een jood?

Is een tot het katholicisme bekeerde jood nog steeds een jood? Is iemand die zich joods voelt, maar geen joodse moeder heeft een jood? De nazi’s wisten wel raad met deze vragen. In 1935 gaven de Neurenberger rassenwetten een helder antwoord op deze onbeantwoordbaar lijkende vragen. Niet de slachtoffers bepaalden of zij joods waren, dat maakten de machthebbers wel uit. De tragiek is dat in de VN-definitie geen aandacht is besteed aan de begrippen ‘nationale, etnische of raciale groep’. Men ging blijkbaar uit van een vaststaand en objectief gegeven, terwijl in werkelijkheid de scheidslijnen niet zwart-wit waren of zijn. Men legitimeert hierdoor niet de Holocaust, maar geeft wel een verkeerde voorstelling van zaken. Dé (eeuwige) jood bestaat immers niet.

De crux is dat genocidenplegers altijd slachtoffergroepen creëren. Natuurlijk leefden er joden in nazi-Duitsland. Maar de daders bepaalden wie tot deze groep behoorden en wie niet. Het waren ook de daders die de slachtoffers dehumaniseerden door hun taalgebruik, wetten en beleid. Kortom: de nazi’s maakten van de joden een duidelijk af te bakenen–minderwaardige- groep. Wat de joden daar zelf van vonden deed niet ter zake. Door hier in de definitie geen aandacht aan te schenken, is het begrip genocide een wazige term geworden. Daders kunnen nu in theorie ‘kiezen’ of ze genocide plegen of toch liever massamoord. In de VN-definitie is Stalin’s systematische, geplande en moorddadige beleid ten opzichte van de boeren geen genocide te noemen. Toch werden miljoenen ‘rijke’ boeren in de jaren ’30 en ’40 onteigend, mishandeld, misbruikt, naar concentratiekampen gestuurd en vermoord. Wie waren deze ‘Koelakken’?

Wie is een Koelak?

Evenals de joden in nazi-Duitsland deed het er niet toe wat de boeren zelf dachten of vonden. Wie een Koelak was werd niet bepaald door de boer in kwestie, maar door de stalinistische daders. Stalin ontmenselijkte de boeren en bepaalde dat het staatsvijandige kakkerlakken waren die verdelgd moesten worden. En zo geschiedde. Massaal. Hele dorpen werden van de aardbodem weggevaagd. Het ene jaar was je als boer met 100 stuks vee de klos, het volgende jaar mochten alleen de landloze boeren in leven blijven. In totaal werden tienduizenden Koelakken doodgeschoten en 2 miljoen gedeporteerd. Zij stierven tijdens het onmenselijke transport of in één van de vele honderden concentratiekampen van het stalinistische arbeidersparadijs.

Tussen de Jodenvervolging en de terreur van Stalin zien we duidelijke parallellen. De daders bepalen wie er tot een groep behoort, dehumaniseren de slachtoffers om ze daarna massaal af te maken. In navolging van onder andere historicus Norman M. Naimark pleit ik voor een oprekking van het begrip genocide. We moeten de mythe van de daders, de mythe van Hitler’s ‘Jood’ of Stalin’s ‘Koelak’ doorprikken. De daders classificeren, de slachtoffers hebben niets in te brengen. Waarom zouden wij de schuldigen geloven? Een nieuwe definitie zou aangevuld moeten worden met woorden als: ‘or seen/framed as such a specific group by the perpetrators’ Hiermee doe je recht aan alle slachtoffers. Alle mensen die door de daders als groepsgenoten zijn geclassificeerd. Daarnaast zouden ook sociale en politieke groepen bij de definitie moeten horen. Denk aan: boeren, intellectuelen, monarchisten, socialisten of welke groep dan ook. Wie systematisch wordt uitgemoord omdat hij vermeend of werkelijk tot een groep behoort, is vermoord op grond van zijn groepsidentiteit. Alleen door de definitie te verruimen doen we recht aan de doden die nu buiten de definitie vallen, omdat zij toevallig niet over ‘de juiste’ nationaliteit, etniciteit, ras of religie beschikken.

Voor- en nadelen van nieuwe definitie

Nadeel van deze ruime definitie is dat nu vrijwel iedere politieke massamoord een genocide wordt. Maar is dat wel een nadeel? Massamoorden, ik heb het niet over de incidenten van eenzame gekken, zijn vrijwel altijd gericht op het uitmoorden van ‘de andere groep’. Wie die ‘ander’ is bepalen de moordenaars. Etnische, religieuze of sociale groepen zijn geen statische, objectieve of vast omkaderde begrippen. In feite gaat het om de vraag: maakt het voor de strafmaat werkelijk uit tot welke groep de slachtoffers horen? Of is ieder mens voor de ogen van vrouwe Justitia gelijk? Als we kiezen voor het laatste, dan moet de definitie opgerekt worden. Ten slotte hechten veel mensen aan de speciale status van de joodse genocide. Ook ik hecht daar aan. Niet in de laatste plaats, omdat de Shoah mede onder ‘onze’ neus heeft plaatsgevonden. Maar een andere definitie van het woord genocide, maakt de Holocaust niet minder erg. Daarbij komt: de speciale status die de joodse genocide heeft, komt al tot uitdrukking in de termen Holocaust en Shoah. Die begrippen slaan specifiek op de systematische poging tot uitroeiing van dit ‘ras’, ‘volk’ of hoe je de 5 a 6 miljoen slachtoffers die tot jood bestempeld werden ook wenst te noemen.

Het grote voordeel van het verbreden van het begrip genocide is dat we iets dat lijkt op een fiets, twee wielen heeft en rijdt als een fiets, ook fiets mogen noemen. Vanzelfsprekend heeft dit verstrekkende gevolgen. Een belangrijke consequentie is dat we ‘het bloedbad van Rawagede’ of ‘de Armeense kwestie’ en andere misplaatste eufemismen mogen vermijden. Natuurlijk zijn veel landen daar niet happig op, want dat verandert veel naties van slachtoffer ook in dader. En schuldige daders moeten verantwoording afleggen. Ik heb niet de illusie dat mijn definitie dé perfecte definitie is. Je moet een definitie niet in een paar minuten aanpassen, daar moet een team van internationale rechtsgeleerden zich over buigen. Ik wil alleen aangeven dat de huidige definitie niet voldoet. Het is een aanzet tot bewustwording: onbewuste vooroordelen leiden tot concrete rechtsongelijkheid. Ik zie wel verschillen in aard, omvang en bruutheid tussen de ene genocide en de andere genocide, maar geen wezenlijk verschil tussen een massamoord en genocide. Wie kent een politieke massamoord die niet systematisch was gepland en uitgevoerd? Een politieke massamoord die volstrekt willekeurig was? In de ogen van de daders behoren de slachtoffers altijd tot een specifieke groep mensen. De slachtoffers zijn altijd mensen die dood moeten, omdat zij volgens de moordenaars anders zijn.

Noot: veel informatie over Stalin’s genocide heb ik gehaald uit het lange essay van historicus Norman Naimark: ‘Stalin’s genocide’s’. De kern van mijn betoog, dat de definitie van het begrip genocide verruimd moet worden, heb ik van hem overgenomen.