Kidnap op de Beagle: Jemmy Button

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
,

Jemmy Button of Orundelico (afbeelding: wikimedia commons)

Eind december 1831 monsterde de toen 22-jarige Charles Darwin aan op de HMS Beagle. Daarmee begon deze veelbelovende Engelse natuuronderzoeker aan een lange en veelbewogen wereldreis. De inzichten die Darwin tijdens deze reis opdeed, zouden ruim 20 jaar later resulteren in het (r)evolutionaire standaardwerk On the Origin of Species.

Voor Darwin waren de vier jaar, tien maanden en vijf dagen aan boord van de HMS Beagle zijn eerste en enige grote reis. Het was echter al de tweede lange expeditie voor de in 1820 gebouwde Beagle. Van 1826 tot 1830 was het zeilschip ook al richting Patagonië en Vuurland gevaren, vooral om daar de zee(bodem) in kaart te brengen. Het was een reis onder een weinig gelukkig gesternte. De depressieve kapitein Pringle Stokes pleegde in 1828 tijdens een delirium zelfmoord, waarna de jonge aristocraat Robert FitzRoy het bevel overnam.

Nadat één van zijn sloepen was gestolen door de lokale bevolking, nam kapitein FitzRoy de discutabele beslissing om enkele jonge Vuurlanders mee terug te nemen naar Engeland. Een van deze Yaghan indianen was de toen 14-jarige Jemmy Button. Zijn naam dankt Jemmy aan de parelmoeren knoop waarmee kapitein FitzRoy trachtte Jemmy’s moeder schadeloos stelde voor wat feitelijk de ontvoering van haar zoon was. Jemmy’s echte naam was Orundelico.

De andere indiaanse tieners kregen van de Engelse bemanning soortgelijke zotte namen. Zo was de forse El’leparu voortaan ‘York Minster‘, genoemd naar de kolossale Middeleeuwse kathedraal van York en werd het 9-jarige meisje Yok’cushly omgedoopt tot ‘Fuegia Basket’. Van de kort na de aankomst in Engeland overleden ‘Boat Memory’ is zijn echte naam zelfs niet eens overgeleverd.

Ondanks het onuitstaanbare kolonialistisch paternalisme dat spreekt uit FitzRoy’s beslissing om deze tieners te ontvoeren, te dopen en te ‘beschaven’, waren zijn intenties naar het zich laat aanzien toch oprecht. FitzRoy was gedurende de rest van de reis zeer voorkomend jegens de jonge Vuurlanders en besteedde persoonlijk veel tijd en aandacht aan hen. De kapitein van de Beagle zag een belangrijke taak weggelegd voor hen als tolk en ambassadeurs. Zo zouden zij een bijdrage kunnen leveren aan, zoals FitzRoy dat zag, de verheffing van hun landgenoten.

Adelaide Amelia Louisa Theresa Caroline of Saxe-Coburg Meiningen by Sir William Beechey

Toen de Beagle in oktober 1830 in Plymouth terugkeerde, trokken de exotische bezoekers veel aandacht en werden ze zowaar beroemd. Zo ontmoetten ze koning William IV en zijn gemalin koningin Adelaide, van wie Fuegia Basket zelfs een kek hoedje kreeg. Zij gingen naar school in London, naar de First Church of England primary school in Walthamstow, waar ze werden opgevoed tot ‘goede christenen’.

In december 1831 keerden Jemmy Button, Fuegia Basket en York Minster op de tweede reis van de Beagle terug naar huis; dus in het gezelschap van Charles Darwin. Jemmy, die uitstekend Engels had geleerd, maakte tijdens de reis op Darwin een prettige en beschaafde indruk. Zijn moeder bleek hem overigens niet te hebben gemist. Darwin schrijft:

There was no demonstration of affection; they simply stared for a short time at each other; and the mother immediately went to look after her canoe.

Enige maanden na terugkomst in Vuurland had Jemmy zijn Europese kleding en gewoonten al weer laten varen. Hij liep naakt rond, op een lendedoek na, en droeg zijn haar lang en ongekamd. FitzRoy en Darwin waren vooral bijzonder teleurgesteld dat Jemmy weigerde terug te keren naar Engeland. Zij schreven dit toe aan de invloed van Jemmy’s jonge vrouw Lassaweea. Wel had hij inmiddels een aantal familieleden wat Engels geleerd.

Bij hernieuwd contact met een groep zendelingen in 1855, stelden dezen vast dat de inmiddels 40-jarige Jemmy/Orundelico nog steeds goed Engels sprak. Zijn loyaliteiten lagen echter toch primair bij zijn eigen volk. Dit bleek nog sterker in 1859 toen enkele missionarissen in de naburige Wulaia Baai tijdens een overval werden gedood door een groep Yaghan indianen. Jemmy’s rol hierin is onduidelijk, hoewel hij later elke betrokkenheid ontkende. Vanaf 1863 werden de contacten met de Engelse zendelingen geleidelijk hersteld. Het resulteerde er zelfs in dat de geestelijke Waite Stirling, na de dood van Jemmy Button in 1866, een van diens zoons meenam naar Engeland.

De naam van deze jongeman was Threeboy: Threeboy Button.

Reacties zijn uitgeschakeld