Nederland is een rechts land, althans als je kijkt naar de stemverhouding in de Tweede Kamer. Door de keuze van het CDA voor een rechtse regering en de gebleken onwil/onvermogen om met de PvdA samen te werken, is er een tweedeling ontstaan in de Nederlandse politiek. Aan de andere kant van het politieke spectrum bevinden zich zes min of meer linkse partijen: D66, GL, PvdA, SP, en de twee buitenbeentjes CU en PvdD en op rechts vinden we het CDA, VVD, SGP en PVV.
De verschillen tussen vooral D66, GL, PvdA en SP zijn volgens velen, waaronder PvdA voorzitter Ploumen niet groot en het ligt dan ook voor de hand dat deze partijen gaan samenwerken om een effectieve oppositie te voeren. Dat kan door samen te werken in de Tweede Kamer en door lijstverbinding bij verkiezingen. Er wordt zelfs al over fusie gesproken. Samenwerking op links lijkt dus voor de hand te liggen maar zal het wat worden? Of het lukt moet nog blijken – ondanks de kleine verschillen – want hoe moeizaam de discussie gaat bleek in de uitzending van Nieuwsuur van 18 december als Jolande Sap, de nieuwe leider van GroenLinks wordt geïnterviewd door Mariëlle Tweebeeke.
Op de opmerking van Tweebeeke dat Cohen nog niet overtuigd is van de noodzaak, antwoord zij:
Nou we hebben Cohen en de PvdA voorgehouden dat we denken dat zij richting de toekomst zullen moeten kiezen. Want je ziet eigenlijk op links dat er ruimte is voor twee grote stromingen. Meer de sociaal progressieve stroming, waar wij ons uitdrukkelijk toe rekenen en die graag wil moderniseren en vooral ook buitenstaanders nieuwe kansen geven. En de sociaal wat conservatievere stroming waar we dan de SP ook in plaatsen maar waar ook delen van de PvdA toe behoren die een wat behoudendere koers varen en meer vecht voor het behoud van verworven rechten.
Ik heb toch een paar vragen bij dit interview. Het lijkt er op of de redactie de mogelijkheid van linkse samenwerking alleen maar vanuit GL en D66 perspectief wil zien, of moet ik zeggen ‘sociaal – liberaal’ perspectief. Waarom wordt er niet doorgevraagd over de samenwerking met de SP en ‘delen van de PvdA’? Was het niet mogelijk ook een PvdA en een SP lid te interviewen? Dat zijn toch ontegenzeggelijk ook linkse, progressieve partijen? Als journalist zou ik daar nieuwsgierig naar zijn, maar er wordt geen woord aan vuil gemaakt.
Maar ook de houding van Jolande Sap roept vragen op. Wat betekent het dat de SP en ‘delen van de’ PvdA een ‘sociaal wat conservatieve stroming’ hebben? Volgens Sap zou dit blijken uit het streven naar ‘behoud van verworven rechten’ maar dat maakt de zaak er niet duidelijker op. Hoe onzinnig deze bewering is toont Tweede Kamerlid Paul Ulenbelt aan, die nog tijdens de uitzending het volgende twittert:
Beschermen verworven rechten conservatief? Is Sap dan voor afschaffen vrouwenkiesrecht? Nee toch?
Conservatisme
Het lijkt er op dat GL en D66 het liefst afstand willen nemen van alles wat te maken heeft met sociaal-democratie of socialisme. Volgens de progressief-liberalen zijn dat stromingen die hun betekenis hebben verloren. Het is niet meer van deze tijd. Vandaar ‘conservatief’. Onder conservatisme versta ik iets heel anders dan het ‘vasthouden aan verworven rechten’. Conservatisme is toch echt wel meer dan dat, en we vinden conservatieven niet bij de SP of bij de PvdA maar te rechter zijde van het politieke spectrum, bij de conservatieve partijen.
Dit doet de vraag opwerpen: wat is dat dan eigenlijk, ‘conservatisme’? Ik ben natuurlijk eerst maar eens te raden gegaan bij de meest prominente stichting van conservatieven in Nederland, de Edmund Burke Stichting. Zij geven de volgende definitie:
Conservatisme is een politieke filosofie, geen levensbeschouwing of geloof. Het biedt een consistente en vooral realistische visie op de mens, de samenleving en de overheid, en op de relaties daartussen. In de kern komt conservatisme neer op een pleidooi voor een vrije en fatsoenlijke samenleving, met verantwoordelijke burgers, sterke kerninstellingen en een kleine maar weerbare overheid. In het huidige debat dringen conservatieven vooral aan op de eerbiediging van noties die vooral in een moderne en democratische samenleving bewaard moeten blijven: noties over vrijheid en recht, over het belang van de traditie, en over het belang van gezin en onderwijs.
Dit brengt ons echter niet veel verder: het is veel te vaag en algemeen. Mooi dat ze consistent en realistisch zijn, maar daar streeft iedere zichzelf respecterende politicus naar. Ook de andere kwalificaties als vrijheidslievend, fatsoenlijk, enzovoort, zijn nietszeggend: Ome Jan van de klaverjasclub streeft daar ook naar – dat beweert-ie althans. Merkwaardig genoeg is maar een punt waar zij duidelijk zijn: het streven naar een kleine overheid.
Tenzij we kunnen stellen dat de SP en delen van de PvdA streven naar een grote overheid – in tegenstelling tot GroenLinks en D66 – kunnen we dus weinig met deze definitie, en dat is ook niet waar Sap het over heeft. Maar wat is conservatisme dan wel? De meest directe antwoord dat ik hierop kan vinden is van Phillip Agre:
Conservatism is the domination of society by an aristocracy.
Aristocratie klinkt overdreven, zeker in Nederland waar de burgerman al sinds de Gouden Eeuw het voor het zeggen heeft, maar er zit een kern van waarheid in de uitspraak. Conservatisme is een stroming die er op uit is bestaande machtsverhoudingen te consolideren en zo mogelijk te versterken. De aristocratie is een sociale klasse die haar geprivilegieerde positie door vererving doorgeeft en bestendigt.
Het verwijt aan PvdA en SP dat zij conservatief zouden zijn is een slimme propagandatruuk van conservatieven die op die manier zelf buitenschot kunnen blijven terwijl links doet wat het altijd doet: onderling ruzie maken.
Reacties (11)
Ik denk eerlijk gezegd dat dit niet zozeer een propagandatruuk is van de conservatieven, alswel van GroenLinks. Met het manifest Vrijheid eerlijk delen heeft GroenLinks ervoor gekozen om vrijzinnigheid vooral uit te leggen als liberalisme. De vroegere vrijdenkers die hun natuurlijke habitat vonden in arbeidswijkjes, zien nu Vinex-wijken als ze uit het raam kijken. Waarom zou je daar solidair mee zijn? Dat past naadloos met het liberalisme, en dat is toch eerst en vooral een rechtse hobby.
En dus zet GroenLinks de SP weg als een stel conservatieve somberaars. Het ligt niet aan GroenLinks dat ze hun solidariteit met de minderbedeelden zijn kwijtgeraakt, het ligt aan de SP dat ze niet juichend de toekomst tegemoet dansen. Dat beeld is een stuk leuker en mediagenieker, ook al is het natuurlijk helemaal geen oplossing voor de lange termijn. De insteek om de “losers” over te laten aan de SP, en zelf met de “winners” richting D66 en VVD te huppelen, zal de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter maken. En die was al niet kleiner geworden, de afgelopen jaren.
Maar verexcuseer mijn kritische verhaal. Ik ben een conservatieve somberaar, dan krijg je dat.
“Ook de andere kwalificaties als vrijheidslievend, fatsoenlijk, enzovoort, zijn nietszeggend: Ome Jan van de klaverjasclub streeft daar ook naar – dat beweert-ie althans. Merkwaardig genoeg is maar een punt waar zij duidelijk zijn: het streven naar een kleine overheid.”
Ik durf geen definitie van conservatisme te geven, maar het lijkt me volstrekt duidelijk dat als er een kleine (of zelfs geen) overheid is, iedereen meer vrijheid heeft om controle (en verantwoordelijkheid) voor het eigen leven te nemen. De overheid is per definitie een dwangmiddel, meestal om de buurman te laten betalen voor jouw kinderopvang, al wil hij dat helemaal niet! Dus ja, een kleinere overheid betekent veel vrijheid (en dus veel ruimte om naar jouw perfecte plekje in de samenleving te vloeien), een grotere overheid betekent meer dwang.
Overigens, de definitie van vrijheid is in deze: het ontbreken van dwang door anderen.
@1 Wat ik wil laten zien is dat (Groen)-links de softe definitie van conservatisme als zoete koek slikt en – erger nog – dit gebruikt om elkaar mee te bekogelen. Natuurlijk zijn we allemaal voor vrijheid en voor het belang van het individu – het zijn loze kreten. Natuurlijk zijn er verschillen tussen SP en GL maar deze discussie is heilloos want ze is nergens op gebaseerd.
Door zich af te zetten tegen SP en “delen van” de PvdA wil men graag laten zien dat ze niet al te radicaal zijn, net zoals in de VS de Democraten zich af zetten tegen de Professional Left waar ik al eens over geschreven heb. Oh zo dom is dat.
Ik vond die reportage ook om andere redenen bizar. Wat denk jij?
@2 Als er geen overheid van enige betekenis is, wie verdedigt dan onze burgerrechten? Nu hebben we een democratisch gekozen regering, wat moet daarvoor in de plaats komen volgens jou? En wat heeft dat met conservatisme te maken? Ik heb die link nog steeds niet goed begrepen, conservatieven hebben de staat altijd gebruikt om hun belangen te verdedigen.
@2:
Een kleinere overheid betekent meer vrijheid voor wie meer geld heeft. Een grotere overheid kan meer vrijheid geven aan mensen, die het wat minder goed getroffen hebben in hun leven. Maar als je puur en alleen naar je eigen portemonnee kijkt, heb je volkomen gelijk. Dan is het betalen van belastingen dwang en niet het resultaat van democratische afspraken.
“Een kleinere overheid betekent meer vrijheid voor wie meer geld heeft. Een grotere overheid kan meer vrijheid geven aan mensen, die het wat minder goed getroffen hebben in hun leven.”
Ik denk niet dat dit een wetmatigheid is hoor. Een kleinere overheid kan ook meer vrijheid geven aan de minderbedeelden.
@4
“conservatieven hebben de staat altijd gebruikt om hun belangen te verdedigen”
De conservatieven waren in Nederland tegen het algemeen stemrecht, terwijl dat algemeen stemrecht de conservatieven lange tijd de macht heeft gegeven.
Een beetje flauw om met deze definitie van conservatief te komen. Je kan ook (expres?) de bedoeling van GL niet willen begrijpen. Het onderscheid kun je duidelijk beschrijven door b.v. rechten van werkenemers in vaste loondienst tegenover rechten van ZZP’ers. Het maximaliseren van uitkeringen vs. proberen mensen aan het werk te krijgen enz.
Volgens mij zijn de begrippen conservatief en progressief niet helder genoeg om de beste vorm van samenwerking tegen deze rechtse regering te vinden. Jolande Sap maakt een veel te groot punt van de verschillen tussen SP en GroenLinks. GroenLinks is daar net als de PvdA ook niet zo eensgezind over als zij dat doet voorkomen. Wel is duidelijk dat GL in de combi met D66 en PvdA mooi in het midden zit en dus veel te vertellen krijgt. In een combi met SP en PvdA ligt dat natuurlijk heel anders. Dat zou kunnen meespelen. Het beste is een brede, en misschien dan wat minder hechte, samenwerking te zoeken. En GroenLinks moet vooral de eigen plek, de groene ‘roots’ en de band met de Europese Groene familie niet opgeven.
@8 en @9 wat mij het meest stoort is de manier waarop de SP wordt genegeerd. Over die partij wordt niet meer gezegd dat zij “sociaal conservatief” zouden zijn. Ook elders hoor ik geluiden dat de SP en PvdA eigenlijk conservatieve partijen zijn – wat een onzin argument is zoals ik hier probeer te laten zien.
Ik begrijp de bedoeling wel – je profileren als centristisch – maar juist dat is meer conservatief. Maar je laat zo een hele grote groep kiezers – letterlijk – links liggen. Op die manier komt er nooit een links kabinet en moeten we in de toekomst weer samenwerken met een mokkend CDA of met de VVD. Nota Bene, dat zijn echt conservatieve partijen.
@7 hebben niet juist door het invoeren van algemeen stemrecht de liberalen een kans gekregen? Liberalen waren in die tijd een stuk progressiever dan nu.