OPINIE - ‘Quantitative easing’, ofwel geldverruiming, doet niets voor de reële economie, maar wel voor de institutionele spelers in het ‘financiële casino’.
Hoera! Het gaat eindelijk weer wat beter met de economie in Europa. Maar wat in de juichstemming vaak onderbelicht blijft is de reden dat het weer wat beter gaat: er wordt minder bezuinigd. Dat was een belangrijke oorzaak dat het zo slecht ging de laatste jaren. Als je daarmee stopt is het logisch dat het weer beter gaat. Paul Krugman vergeleek het onlangs met iemand die stopt met zichzelf op de kop te slaan en zich beter gaat voelen. Dat is geen verdienste.
De matige groei die we nu hebben is bovendien lang niet genoeg om de achterstand die we hebben opgelopen sinds 2008 in te halen. Aan beide kanten van de Atlantische oceaan is de werkloosheid nog steeds erg hoog en het herstel is erg traag. Terwijl regeringen bezig waren met het ‘op orde brengen van hun huishoudboekjes’, waren alleen de centrale banken van Europa en de VS nog in staat om de economie te stimuleren met ongebruikelijke methoden.
Meer geld
Voor de kredietcrisis konden banken de economie stimuleren door de rente te verlagen, maar dat kan niet meer omdat de rente al extreem laag is: bijna 0%. Centrale banken hebben nog een ander middel om de economie te stimuleren: meer geld in circulatie brengen. De dure term voor het maken van meer geld is quantitative easing. Ik gebruik de Nederlands term: geldverruiming.
Geldverruiming helpt de economie om twee redenen. De eerste reden is dat dit de inflatie verhoogt. Wat hogere inflatie is goed voor de economomie omdat dit afbetaling van schulden gemakkelijker maakt – zelfs als je niets doet, wordt door de geldonwaarding je ‘echte schuld’ toch kleiner. De tweede reden is, dat men hoopt dat de banken dit geld gaan gebruiken om het uit te lenen aan ondernemers en particulieren.
Geldverruiming is niet zonder gevaar: want de inflatie kan ook te hard stijgen. Als het helemaal uit de hand loopt, kan het het zelfs tot hyperinflatie leiden. Dat is niet ondenkbaar want het gaat om onvoorstelbaar grote hoeveelheden geld: duizenden miljarden euro’s. Sommige economen waarschuwden een paar jaar geleden voor hyperinflatie, anderen juist niet. Tot nog toe hebben de laatsten hebben gelijk gekregen.
Het monster
Het Duitse weekblad Der Spiegel* vroeg zich onlangs af of geldverruiming helpt en of centrale bankiers de economie nog wel onder controle hebben. Tot nog toe lijkt het niet veel te helpen, want van stijging van de inflatie is nog steeds geen sprake. In tegendeel zelfs, het gevaar van deflatie is juist groter aan het worden.
Wat gebeurt er met al die biljoenen euro’s, ponden en dollars? Het bereikt grotendeels de gewone economie niet want het gaat naar, wat Der Spiegel noemt, het ‘financiële casino’: de wereld van effecten, derivaten en beleggingen. De beurskoersen zijn al maanden lang op grote hoogte. Geldverruiming doet echter niets voor de ‘echte economie’ waar u en ik in leven maar helpt vooral speculanten en handelaren in effecten.
En dit is niet iets van de laatste jaren. Sinds de liberalisering van de kapitaalmarkten hebben centrale bankiers een financieel Monster van Frankenstein gekweekt dat zij nauwelijks onder controle kunnen houden. De crisis van 2008 was slechts de laatste en grootste crisis in een rij van crises sinds de jaren tachtig: de Savings en Loans-crisis, de Azië-crisis in de jaren negentig en de dotcombubbel in het begin van deze eeuw.
Belasting betalen
Tot zover ben ik het geheel eens met de analyse in Der Spiegel. De vraag die we nog moeten beantwoorden is, waarom het geld niet in de economie terecht komt. De reden die hiervoor wordt gegeven, is uiterst merkwaardig. Der Spiegel citeert de Amerikaan Richard Fischer, voorzitter van de FED in Texas (mijn vertaling):
Schuld daaraan zijn vooral de politici in Washington, die het niet eens kunnen worden over de begroting. Zolang ondernemingen niet weten hoeveel belasting ze de komende jaren moeten betalen investeren ze niet; en zo lang ze niet investeren komt de economie niet op gang. ‘De brandstof van de centrale bank bereikt de motor niet’ […]
Angst voor hoge belasting dus. Dit is een vreemde verklaring. In de eerste plaats omdat de meeste investeerders en bedrijven toch wel wegen vinden om de fiscus te omzeilen. Grote internationale bedrijven betalen al bijna geen belasting meer en er zijn genoeg leuke belastingparadijzen waar ze succesvolle investeerders graag helpen.
Maar er is nog een andere reden waarom dit een merkwaardige conclusie is: er wordt weinig geïnvesteerd omdat de economie niet of weinig groeit. Bij lage groei verwachtingen is het minder interessant om te investeren. Je kunt beter wachten tot de economie weer aantrekt.
Het deflatiespook
Angst voor hoge belasting is dus het wel laatste waar ik aan zou denken om te verklaren waarom het geld niet wordt geïnvesteerd. En er is nog een factor die herstel tegenwerkt: ondanks de vergroting van de hoeveelheid geld wordt de inflatie steeds lager. Mogelijk hebben we het aan de geldverruimingspolitiek te danken dat er nog geen deflatie is opgetreden.
Deflatie is erg slecht voor de economie. Het lijkt paradoxaal: immers als geld meer waard wordt, kun je er toch meer voor kopen? Dat is toch goed? Nee, dat is niet het geval en wie een beetje over nadenkt kan dat ook wel begrijpen. Investeren is minder lucratief wanneer geld in waarde stijgt. Wie geld leent moet er mee rekening houden dat het meer waard is geworden als hij moet terugbetalen. Je kan geld dan beter oppotten: zonder risico te lopen stijgt het in waarde. Het bedrag op je bankrekening wordt niet groter (de nominale waarde) maar je kan meer voor je geld kopen (de reële waarde). Dit is erg slecht voor de economie. Iedereen zal, als het even kan, aankopen uitstellen omdat de prijzen dalen: wie wat langer wacht bespaart geld.
Naar wie geluisterd wordt
Geldverruiming is geen goede oplossing omdat het geld niet in de economie terecht komt. Gebrek aan geld is ook niet het probleem. Er is genoeg geld dat ‘boven de markt hangt’ – er wordt alleen niets mee gedaan. Het probleem is alleen dat niemand op dit moment wil investeren. Iedereen zit op iedereen te wachten maar niemand doet wat.
Er is één partij op de markt die groot en sterk genoeg is om als eerste te beginnen: de staat. De staat kan bovendien bijna gratis geld lenen en er zijn genoeg nuttige zaken om in te investeren: energie, infrastructuur, onderwijs, onderzoek en niet te vergeten de hervormingen In Zuid-Europa. Helaas zijn Europese leiders geheel gefocust op ‘hervormen’ en bezuinigen**. Het eerste zal misschien over jaren effect hebben en met het tweede wordt het tegendeel bereikt.
Aan deze situatie zal voorlopig niet veel veranderen. De media vertellen ons dat stimuleren van de economie door het maken van schulden niet kan (Meer uitgeven dan je verdient, dat kan toch niet?). Maar de belangrijkste reden is dat dit beleid vooral gunstig voor mensen met veel geld en het ‘financiele casino’. Zij varen hier wel bij en naar hen wordt goed geluisterd door de politiek. Wat er in de gewone economie gebeurt zal ze een zorg zijn.
[*] ‘Die Getriebenen,’ Der Spiegel, Jaargang 2014, Heft No 16 p 76, Michael Sauga, Anne Seith [**] Er is een buitensporigtekortprocedure tegen Nederland gestart door de Europese Commissie. ‘Landen die in een dergelijke procedure zitten, krijgen aanbevelingen om de overheidsfinanciën te verbeteren en een deadline waarbinnen dit moet zijn gebeurd.’
Reacties (68)
“Angst voor hoge belasting dus. Dit is een vreemde verklaring.”
Vanuit neoliberale optiek is het echter volkomen logisch. Immers: de overheid is de schuld van zo ongeveer alles wat er mis gaat in de economie. Hoe meer je vrij laat, hoe beter.
Het is een door politieke ideologie ingegeven standpunt, die niets met de economische realiteit van doen heeft. Zolang politici braaf achter dit model aan blijven lopen, verandert er niets.
Geldverruiming helpt de economie om twee redenen. De eerste reden is dat dit de inflatie verhoogt.
Ik kan zo uit je stukje niet opmaken of dit nu de ’theorie’ is (geldverruiming zou de economie moeten helpen) of je eigen mening. Anyway, volgens mij klopt het niet. Om een aantal redenen niet.
Ten eerste is wat de FED en ECB doen strikt genomen geen geldverruiming. Wat ze doen is dat ze *bestaande* leningen opkopen, van een redelijke kwaliteit. Het idee daarachter is dat als je het aanbod van ‘leningen met een redelijke kwaliteit’ verminderd, investeerders gedwongen worden op zoek te gaan naar een ‘iets minder kwaliteit’ leningen, waardoor de rentes van die leningen door een groter aanbod aan leningverstrekkers omlaag gaan. Die investeerders moeten winst maken, en als ze hun geld op een rekening-courant laten taan levert hun geld helemaal niets op.
De praktijk is anders: investeerders willen helemaal niet investeren, ze willen hun geld behouden. Resultaat daarvan is dat je een run hebt op ‘safe assets’, waarbij juist de rentes op die safe assets omlaag gaan (tot negatieve rentes aan toe). Als je weet dat griekenland mogelijk uit de euro stapt, dan wil je geen griekse staatsleningen hebben, omdat die dan instantaan de helft minder waard worden. -1% ‘boeterente’ betalen voor het omzetten van griekse staatsleningen in duitse is dan best een rationele keuze.
Daarnaast zou QE ook een ander effect: doordat de FED/ECB leningen opkopen, houden ze de prijzen van die leningen/onderpand op peil. Dat zou onder andere een verklaring zijn voor de hoge aandelenkoersen (die nu weer op hetzelfde peil staan als medio 2007).
QE is dan ook geen ‘geldverruiming’, omdat er helemaal geen geld verruimd wordt. Er wordt geschoven met bestaande leningen. Er wordt geen geld ‘gecreerd’; bestaand geld wordt gedekt. En QE is in zoverre mislukt dat het doel — ruimere kredietverlening aan kredietwaardige burgers en bedrijven– niet gehaald wordt.
“Maar wat in de juichstemming vaak onderbelicht blijft is de reden dat het weer wat beter gaat: er wordt minder bezuinigd”
Wil de schrijver nu serieus beweren, dat het beter gaat met de economie, wanneer de overheid weer meer gaat uitgeven? Het gaat juist slechter, wanneer de overheid meer uitgeeft, want voor elk ambtenarenbaantje worden minstens twee echte banen vernietigd, waar nog bij komt, dat die ambtenaar meestal weinig zinnigs doet.
“Deflatie is erg slecht voor de economie.”
Op de korte termijn wel, want het haalt alle onzinnige activiteiten uit de economie, maar op de lange duur is het uiteraard goed, want wie betaalt er nu niet graag steeds minder? In een gezonde economie zijn lagere prijzen het gevolg van innovaties en efficiënter werken. Inflatie is slecht, en ik ken maar één inflatie: de monetaire. Deze is veroorzaakt, doordat overheden de vrije muntslag verboden hebben, daarna enige eeuwen zelf muntmeester zijn geweest, alvorens het verraad van Jekill (1913) en het door te geven aan het bankwezen, die dus in feite de echte baas zijn en, zoals je terecht inziet, precies doen wat ze willen: namelijk niet in de echte economie van wonen, werken en winkelen investeren, maar in ‘derivaten’ e.d. de enige remedie is het vernietigen van het kankergezwel en de uitzaaiingen en niet op een klein beetje groei gaan hopen.
“De vraag die we nog moeten beantwoorden is, waarom het geld niet in de economie terecht komt.”
Dat is niet moeilijk te begrijpen: van al die financiële producten is het risico kleiner, of wordt kleiner geacht. Staatsobligaties kun je bijvoorbeeld altijd inwisselen aan het eind van hun looptijd. Ook hoef je je niet in een klant te verdiepen, anders dan wanneer je een ondernemer of hypotheeknemer een lening moet verstrekken.
“De media vertellen ons dat stimuleren van de economie door het maken van schulden niet kan (Mer uitgeven dan je verdient, dat kan toch niet?).”
Dat vertellen de media, maar de meeste mediafiguren snappen niets van geld. Voor hen is geld de ronde schijfjes en rechthoekige briefjes, die in een beurs zitten, en vooruit, giraal geld kan er ook nog bij, maar dit is maar één soort geld, namelijk schuldgeld. Je briefje van tien betekende oorspronkelijk, dat je een vordering op een tegenwaarde van 10 gulden in goud had op de centrale bank. Dit zijn dus in principe niet meer dan schuldpapieren, die mensen wel zijn gaan gebruiken als geld met intrinsieke waarde, de tweede geldsoort, het zogenaamde goederengeld. Vroeger gingen schuldgeld en goederengeld een beetje gelijk op, maar tegenwoordig is het meeste geld schuld. Roepen, dat het slecht is schuld te maken en roepen over ‘meer uitgeven dan je verdient’ is op zich goed, maar de media en de overheid gaan voorbij aan het feit, dat het ‘moderne’ geldstelsel zo is opgezet, dat alle geld als schuld begint. Alle schulden afbetalen leidt er dan toe, dat ook alle geld verdwijnt.
Na zo’n zin heb ik eigenlijk al geen zin meer om de rest van het stuk te lezen. Je hamert er de hele tijd op dat we te veel bezuinigen, en nu blijkt dat helemaal niet het geval, immers de economie groeit weer, en dat kan alleen maar komen doordat in de periode daarvoor geïnvesteerd is door de overheid. Volgens jouw redenatie dan.
Ook de plotselinge kritiek op QE verbaast mij, daar is juist hartgrondig voor gepleit door de Krugman-school als middel om de economie te stimuleren. Nu blijkt dat het allemaal wat minder perfect werkt dan verwacht was het ineens altijd al een slecht idee. Tsja.
Het komt er allemaal neer op blije idee dat de economie perfect maakbaar is, dat er een beperkte set beleidsinstrumenten zijn waarmee we gegarandeerd de economie kunnen laten groeien. Dat lijkt me een gevaarlijke gedachte. Wanneer komt het inzicht dat alle instrumenten die je inzet mogelijke nadelen hebben? Dat geldt voor bezuinigen, voor QE, en ja, ook voor het ongelimiteerd op laten lopen van tekorten op de overheidsbegroting.
Goed overheidsbeleid treft een balans tussen alle wisselwerkingen die in de samenleving (economie) bestaan, daarbij ook rekening houdend met zaken buiten de economie, en in tijden van de grote crisissen die wij hebben gehad zijn de marges klein.
Voorlopig ziet het er iets beter uit, laten we daar ook eens blij om zijn.
@2: Ik ben het deels wel met je eens.
Die theorie is wat in het Spiegel stukje staat, en wat ik ook elders lees. Daar is het een weergave van. Of ik het er mee eens ben? Ik denk (nogmaals opgrond van wat ik elders lees) dat het een beetje helpt: voornamelijk omdat het deflatie tegenhoud. Op de lange duur is dit niet vol te houden.
Maar wat je zegt over ‘geld heen weer schuiven’ ben ik niet met je eens: de geldhoeveelheid neemt wel degelijk enorm toe. Banken die leneningen verkopen krijgen daarvoor veel “liquidere middelen” voor terug – geld dus.
En ik ben het eens met de het stuk dat het gevaarlijk is en dat het niet ‘in de motor van de economie terrecht komt’
Correctie: ik zie dat ik twee reactie door elkaar heb gehaald. De rest is een antwoord op het staartje van @3
en verder:
Helemaal met je uitleg eens.
@4: QE is altijd gezien als ‘second best’, en ‘de FED mag helaas alleen het meest noodzakelijk doen’. Wat Krugman het liefste zou zien zijn directe overheidsstimuleringen; met name in de VS zou d’r zo flink wat geld in verouderde infrastructuur kunnen worden gestoken (vnl. wegen). Dat zit er niet in vanwege het politieke klimaat; QE — als middel om te voorkomen dat banken meteen omvallen– is dan een aardig doekje voor het bloeden. Maar ook niet meer dan dat.
@4:
Krugman heeft altijd gezegd dat het tweede keuze is. Hij vergelijkt deze vorm van stimuleren met het duwen tegen een touw. Beter is het als de overheid stimuleert door geld te lenen (ipv bezuinigen) en dit te investeren in infrastructuur, etc. Alleen de staat kan dat. De politieke situatie in de VS en Europa maakt dit echter onmogelijk. De enige die nog wat kunnen doen op dit moment zijn de Centrale Banken. Misschien had ik dit beter duidelijk moeten maken in mij stukje. Mijn fout.
Wat betreft het investeren door de overheid in de periode daarvoor (ik neem aan dat je bedoelt direct na 2008): ja dat was goed, maar niet voldoende. De overheid liet de tekorten oplopen en functioneerde zo als buffer. Wat is je probleem daarmee?
En verder:
Dit is het begin van een een stroman argument.
Juist ja, een ‘balans’ – maar waar ligt die balans. Als ik terugkijk naar de afgelopen 40 jaar dan zie ik juist een volledig uit balans geslagen economie. Klik eens op de link naar 40 jaar crises in mijn stukje (onder “Het het monster”)
@5: Gisteren ging het over chemische wapens bij Pauw en Witteman en het zal de meesten ontgaan zijn, maar Witteman zei letterlijk: “Hoe gaat die vernietiging – ja, u zegt zelf al, u bent geen technicus op dit terrein – dus u kunt goed uitleggen. Hoe gaat zo’n vernietiging in zijn werk.” Men laat dus liever een leek komen dan een deskundige, laat staan een kundige. (Een ‘deskundige’ bepaalt zelf zijn ‘studieprogramma’, een ‘kundige’ moet ook dingen doorworstelen, die hij minder leuk vindt).
Dit om maar aan te geven, hoe mensen bewust dom worden gehouden.
@6: ja juist. Dat heb ik net ook geschreven @7 voordat ik jou antwoord zag.
@8.
Moet je geen P en W kijken, in heel mijn leven hoogstens 10 x gezien.
@3: je illustreert vooral het misverstand over deflatie en schuldmaken.
@10: Dat is toch niet de kern van mijn betoog.
@11: En wat vind je dan precies het misverstand? Dat schulden slecht zijn of dat schulden onvermijdelijk zijn gezien het financieel systeem?
Die enorme berg geld die gemaakt gaat worden, wie mag zich daar de eigenaar van noemen?
Je zou zeggen, in een eerlijke samenleving, wij allemaal. Maar nee, het is van het banksysteem, wij mogen het eventueel lenen. Daar moeten we dan natuurlijk wel voor betalen, voor tovergeld dus dat eigenlijk van ons allemaal zou moeten zijn.
‘Geldverruiming’ en ‘ongebruikelijke maatregelen’ zijn eufemismen voor valsmunterij en diefstal.
@14: Het is vals geld, dus wanneer het uitgegeven wordt, dan word je bestolen van de vrucht van je arbeid c.q. je eigendom. Het is als melk aanlengen met water. het lijkt, alsof je meer melk hebt, maar om dezelfde hoeveelheid nutriënten binnen te krijgen, moet je meer van die aangelengde troep drinken dan dat je eerst melk dronk.
@7:
Wat mijn probleem is dat je toen de meeste cijfers nog slecht waren (dus tot een paar maanden geleden) nog liep te ageren tegen de overheid die dit veroorzaakt had door te bezuinigen.
En nu gaat het beter omdat de overheid juist niet bezuinigd zou hebben?
Wat er ook voor heeft gezorgd dat de economie nu groeit, dat de overheid nu minder bezuinigt komt doordat het financieringstekort onder de 3% is gezakt, en dat komt weer omdat de economie groeit.
In hoeverre dat de verdienste van de overheid is is de vraag – maar dat geldt ook voor de slechte situatie hiervoor.
Al je stukjes komen neer op ‘de overheid moet schulden maken’, ongeacht de situatie van dat moment (groei, krimp, hoog tekort, laag tekort). Over hoeveel er dan precies geïnvesteerd moet worden en waarin, en wat de mogelijke negatieve effecten zouden kunnen zijn, heb je het nooit.
Als ik terugkijk naar de laatste 40 jaar zie ik een ongekende voorspoed, vrede en rijkdom, nauwelijks elders in de wereld geëvenaard. Ik zou zeggen, probeer je probleem wat bescheidener in te steken.
dan word je bestolen van de vrucht van je arbeid
19e eeuws populistisch gelul. Als je dit serieus meent, verklaar dan eens het volgende:
* loon van schoonmaker
* loon van loodgieter
* loon van ajax-voetbalspeler
* loon van Rijkman-Groenink
@13: Voor een flink deel beantwoord ik die vragen al in mijn stuk.
Ik ga hier niet in op het gevaar/nut van schulden maken, dat is feitelijk offtopic (al is het er aan verwant). Een hint wil ik wel geven: waar het om gaat is wie de schuld heeft.
@16: ik heb nu geen tijd om uitgebreid te antwoorden, maar dit is pertinent onwaar:
dat vind ik niet en dat heb ik nooit beweert, integendeel. Als economie groeit dan moet de overheid juist schuld afbetalen.
@17: 19e-eeuws is geen eigenschap. Woorden als ’19e-eeuws’, ‘middeleeuws’ etc. gaan uit van de onjuiste idee, dat men tot 100 jaar geleden maar wat aanrommelde en dat de mensheid pas nu serieus te nemen is. Een hele foute aanname; tegengesteld is die eerder juist. Van voorgaande eeuwen kunnen we veel leren, onder andere, dat de vrucht van iemands arbeid stelen niet tot een betere wereld leidt.
Het loon van de voetbalspeler is in orde, zolang er geen overheidssteun bij komt kijken. Als mensen hoge entreebewijzen willen betalen om hun sterspeler te zien spelen, dan moet dat kunnen. Jij hebt de vrijheid om geen wedstrijden van Ajax te bezoeken.
Het loon van Rijkman Groenink kwam tot stand doordat hij overheidsbescherming genoot en kon doen wat hij wilde zonder angst voor gevangenisstraf of verbeurdverklaring van zijn privé-eigendommen. ‘Ondernemer’ Groenink was rechtspositioneel gewoon een werknemer. Zonder overheid, die banken beschermt, waren grootbanken niet zonder meer mogelijk.
Dat het loon van een schoonmaker laag ligt, heeft als oorzaak, dat deze geen bijzonder talent heeft. In plaats van te staken dient hij of zij zich te ontwikkelen. En anders je in je lot schikken.
@18: Het is een vraag naar wat je bedoelt, meer niet.
“Wat hogere inflatie is goed voor de economomie omdat dit afbetaling van schulden gemakkelijker maakt”
Deze zin illustreert perfect hoe absurd ons geldsysteem inelkaar steekt. Hogere inflatie proberen te krijgen door meer geld te scheppen betekent nieuwe schulden maken, want geld ontstaat als schuld. Als je dit integreert in de bovenstaande zin krijg je:
“Nieuwe schulden maken is goed voor de economomie omdat dit afbetaling van schulden gemakkelijker maakt”
Over deflatie: of dat slecht is hangt af van hoe het geldsysteem is afgesproken. In ons geval is het natuurlijk ‘slecht’, want het betekent dat er meer schulden worden afgelost dan er nieuwe bijkomen. Geld onstaat uit het niets als schuld, en verdwijnt er ook weer in als je de schuld aflost. Als iedereen zijn schulden aflost is er dus geen geld meer.
Het is een absurde valstrik voor de 99%, in de VS en het VK heeft de ‘geldverruiming’ tot een nog weer grotere inkomensongelijkheid geleid.
@22:
Ja gek he, maar zo is het wel. Het gaat er namelijk om wie de schulden heeft. Als de staat meer schulden maakt om bijvoorbeeld verouderde infrastructuur te vernieuwen, dan is dat goed. Als een bedrijf schulden maakt om uit te breiden dan heet dat investeren. Niemand die daarover klaagt. Dus waarom nu wel?
Over deflatie: wel graag mijn tekst lezen. Ik ga redelijk diep in op de reden waarom het slecht is, en dat heeft niets met afspraken te maken.
Het allerlaatste wat schrijft over ongelijkheid ben ik wel met je eens: het zijn de rijken die het meeste baat hebben bij de geldverruiming, en het vergroot ongelijk. Het economisch beleid is dan ook een goed voorbeeld van selectief luisteren naar de burger door politici – hoe meer geld mensen hebben, hoe beter naar ze geluisterd wordt.
@23: “Niemand die daarover klaagt. Dus waarom nu wel?”
Omdat het systeem veronderstelt dat je eindeloos kunt groeien. Liefst exponentieel. Als er niet zoveel groeipotentieel is wordt het instabiel. Het systeem dwingt ons dus om te groeien, ongeacht of het kan en of we het wel willen.
“wel graag mijn tekst lezen. Ik ga redelijk diep in op de reden waarom het slecht is, en dat heeft niets met afspraken te maken.”
Nee, je moet mijn tekst lezen. Die is beter, want legt uit dat deflatie slecht is in de context van dit systeem. Een gezond geldsysteem wordt niet instabiel als er even geen groei is.
Ik wil niet verteld worden door Mark Rutte of wie dan ook dat ik mijn burgerplicht verzaak als ik niet snel een lening afsluit om een nieuwe auto te kopen.
Het heeft wel degelijk met afspraken te maken, en de belangrijkste afspraak is dat we ons systeem als gezond beschouwen als het exponentieel groeit.
En, gesteld dat QE een oplossing zou zijn, waarom hebben de assignaten in Frankrijk en de biljetten van een miljoen miljard Mark in de Weimarrepubliek dan niet gewerkt?
@25: je gooit dingen zo doorelkaar dat het geen enkele zin heeft om erop te reageren. ‘Not even wrong’.
@26: Ik gooi niks door elkaar; het is precies hetzelfde. Alleen wordt hier weer de denkfout gemaakt, dat ‘wij’ 21e-eeuwers nu zo ver zijn, dat we dergelijke fouten niet meer maken en lachen om de rijkelijk versierde Franse assignaten. Maar deze keer zal echt niet alles anders zijn, zoals vaak wordt gedacht.
In de praktijk gaan ondernemers en particulieren het geld gebruiken om de CO2-uitstoot te verhogen.
Oliemaatschappijen en schaliegasbedrijven gebruiken het investeringskapitaal dat de centrale banken uitlenen om projecten op te starten, die anders veel te duur zouden zijn.
Petrobras heeft 220 miljard dollar (op de markt) geleend om de diepzee-olie in het Santos-bekken te kunnen gaan winnen. Elk vat gewonnen olie zal de CO2-concentratie in de atmosfeer verhogen,
Zonder de kwantitatieve verruiming had Petrobras dat geld nooit bij elkaar gekregen.
De schaliegasboom in de VS is een grote junk-debt orgie.
De koolstofbubbel wordt ook aan de ‘demand-side’ opgeblazen.
Een land als Griekenland kan tegenwoordig weer op de markt geld lenen tegen acceptabele rente. Dat geld wordt in de vorm van ambtenarensalarissen en uitkeringen door de Grieken gebruikt om de energierekening te betalen en benzine te kopen.
Als Griekenland geen geld kan lenen daalt de CO2-uitstoot.
Oekraïne heeft een lening van 17 miljard dollar gekregen van het IMF. Dit geld zal ertoe leiden dat de CO2-uitstoot van de Oekraïners nog een jaartje langer op peil blijft.
De economie stimuleren = de CO2-uitstoot verhogen.
@28: Precies; en laten die andere twee voorbeelden nu ook de CO2-uitstoot vergroot hebben: het geld was minder waard dan het papier, waar het op gedrukt stond. Valsemunterij zal geen enkele economie uit het slop trekken: toen niet, nu niet en dan niet.
@28:
dit heb ik je al vaker zien doen: deze discussie gaat over economie niet over milieu. Ik heb je daar in het verleden ook al op gewezen: dat is offtopic.
@25: Geheel eens met Gronk, maar op zich is het wel goed om het te beantwoorden.
In de eerste plaats als ik zeg dat het goed voor je is om een slokje water te nemen, dan wil dat nog niet zeggen dat ik je wil verdrinken. Ik heb het over normale, licht verhoogde inflatie, misschien 4% (we zitten nu dicht bij de 0%).
Ten tweede: wat in Weimar gebeurde had niets met economie maar met oorlog te maken. De Duitsers moesten oorlogschuld betalen: in goud. Dat hebben ze bewust gesaboteerd door geld te drukken (waarmee ze de afbetaling financierden – iets dat leidt tot hyperinflatie). Dat is dus iets totaal anders als waar ik het over heb. En ook anders als QE: als de leningen verlopen worden ze gewoon afbetaald aan de centrale bank, en het geld verdwijnt dan weer uit het systeem.
@30: sorry Michel, maar is het echt niet van belang waar al dat gratis geld voor gebruikt wordt?
Daar zit wat in. Maar een deel van dat geld sijpelt wel de echte economie in.
Overheden laten hun schulden steeds hoger oplopen omdat ze nu erg goedkoop kunnen lenen.
Griekenland kan weer op de obligatiemarkt lenen. De rente voor Nederland en de VS staat historisch laag. In zo’n klimaat hoeft geen enkele regering de tering naar de nering te zetten (of ‘de-economie-kapot-bezuinigen’ zoals dat ook wel wordt genoemd).
Doordat de overheid niet bezuinigt, kunnen de kiezers nog altijd blijven autorijden en shoppen.
Feit is wel dat oliemaatschappijen gigantische kapitalen investeren in projecten die vergelijkbaar zijn met het Apollo-project. Dat kan alleen omdat er momenteel geen gebrek is aan kapitaal.
Of dat wenselijk is, is inderdaad een andere discussie…. point taken.
@31: Nee hoor, in het Dawesplan was die weg al meteen afgesloten; logisch ook. De overwinnaars eisten betaling in een deel van de productie en niet in schuldpapier, wat fiatgeld is. Wel hangt de geldontwaarding ermee samen, maar de primaire redenen zijn dezelfde als nu: de economie vlot trekken.
@32: Hans, je haalt echt twee zaken door elkaar: de stagnatie van de economie (Grote Recessie noemen sommige economen het nu, naar analogie van de Grote Depressie) en de gevolgen van groei voor het milieu.
De noodzaak van groei is wat anders als hoe je groeit. Ja, het maakt uit hoe je groeit. Je kan economische groei bereiken door te investeren in alternatieve energie bronnen, schoon en efficiënt openbaar vervoer en vrachttransport, door schone en goed gereguleerde industrie te stimuleren en nog veel meer zaken die ik ook als economische groei reken. Voor de economie maakt het niet uit waar je je geld aan uitgeeft: alle groei van uitgaven is groei. Het is echt niet nodig om naar olie in de Arctica te boren, of om in auto’s rond te rijden om economische groei te krijgen.
De noodzaak dan nog even: ik link naar een figuur over de terugval van de economie. Door de recessie hebben we een achterstand opgelopen. Die achterstand uit zich in werkloosheid en vraaguitval, en dat moet ingehaald worden om mensen weer aan het werk te helpen.
Nogmaals het zijn twee discussies: de ene gaat over hoe de economie weer op gang te krijgen, de andere gaat over het milieu. Die twee moet je niet door elkaar halen. Want juichen als er geen groei is omdat dat goed is voor het milieu onverantwoordelijk. Leg dat maar eens uit aan mensen die werkloos zijn, en jongeren die van school komen en geen werk kunnen vinden die past bij hun opleiding waar ze de rest van carrière last van zullen hebben.
@33: Ik was niet in gegaan op de details – het artikel op Wikipedia legt het goed uit volgens mij en doet niets af aan mijn argument. De Duitsers gingen door met betalen van loon aan arbeiders in de Ruhr, terwijl dat bezet was door de Fransen, daardoor nam de hoeveelheid geld toe. Dat is geen QE maar sabotage.
@34: ik zie de situatie compleet anders dan jij, Michel.
De stagnatie van de laatste 6 jaar kan nooit meer worden ingehaald. Er zijn fysieke grenzen bereikt in de reëele wereld, waardoor een verdere groei onmogelijk is geworden. Dat betreft niet alleen fossiele brandstoffen, maar ook de hoeveelheid landbouwgrond en het feit dat we steeds armere ertsen gebruiken (de rijke ertsen zijn al op)
De Club van Rome heeft gelijk gekregen.
Jouw verhaal over de ongebruikelijke methoden illustreert dat. Zelfs het superglijmiddel dat de centrale banken nu inzetten, leidt niet tot substantiële groei. Sommige sectoren kunnen groeien, maar over de gehele linie is de groei eruit.
Er kunnen nog triljoenen dollars en euro’s bijkomen, maar dat zorgt niet voor nieuwe hoogwaardige ertsen of voor meer vruchtbare landbouwgrond of voor een nieuw Saoedi-Arabië, waar miljarden vaten olie zonder veel kosten omhoog spuiten.
Het laaghangende fruit is op.
@36:
In deze zin is je denkfout goed te zien: jij gaat er van uit dat groei alleen mogelijk is door meer fysieke middelen te gebruiken – energie, grondstoffen – en meer milieu te vervuilen. Jij denkt geheel – om een modieuze term te gebruiken – volgens het “kapitalistische frame”. Groei is “meer”, en dat wordt in geld uitgedrukt. Geld is winst. Zo denken kapitalisten – en anti-kapitalisten. Door dit alleen maar af te keuren blijf je binnen het frame.
Om uit dat frame te komen moet je beseffen dat groei ook kwalitatief is: niet meer energie, maar andere energie, niet meer grondstoffen maar minder grondstoffen om spullen efficiënter te maken. Als ik denk aan consumptie dan denk ik niet aan drie smartphones per persoon, maar aan geld voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, aan ruimtevaart, maar ook aan het behoud van voor consumptie (in engere zin) onbruikbare natuur, de zelfde zaken waar jij – naar ik aanneem – vóór bent.
@37: zoals ik al zei, we zien de wereld zo verschillend dat we het niet eens kunnen worden, Michel.
We laten het beter hierbij.
Blijf vooral nadenken en schrijven over dit onderwerp.
Over een jaartje zullen we nog eens van gedachten wisselen. Prttg wknd.
@37: We moeten van kwantitatieve groei naar kwalitatieve groei. Helemaal mee eens.
Maar jij zit zelf vast in een frame, je wilt er niet aan dat we onze economie en het fundament daarvan, het geldsysteem, radicaal moeten hervormen. Ik krijg de indruk dat je in de hoek zit van Groen Links, we sleutelen wat aan het bestaande systeem en vergroenen het zoveel mogelijk. Maar zo makkelijk kom je er niet mee weg.
Ons geld is in feite schuld. We moeten het lenen en daar rente over betalen. Rente moeten betalen betekent dat je kwantitatief moet groeien. Dat is het kapitalistische frame, en als je pretendeert daar uit te willen stappen dan moet je gaan voor fundamentele verandering.
@39: Nee, ik ben geen GL stemmer.
Mijn frame dan: het fundament van onze maatschappij: de economie is onderdeel van de maatschappij, geen losstaand fenomeen. Het marktsysteem is vooralsnog de beste manier om de economie te besturen (niet centrale maar decentrale coördinatie).
Geld – net als grond(stoffen) en arbeid zijn geen gewone handelswaar (commodity’s). Waarmee ik wil zeggen dat geld, arbeid en natuur kunnen niet zomaar verhandeld kunnen worden. Mensen zijn geen dingen, arbeid is intrinsiek onderdeel van ons leven en de natuur is eindig en ongebreideld kapitaalverkeer maakt de economie kapot (kijk maar naar wat er in Zuid-Europa is gebeurd, en zie mijn lijstje van crises de afgelopen 40 jaar)
Over geld valt nog veel meer te zeggen – het is een bijzonder complex fenomeen, maar het is een essentieel ingrediënt voor het functioneren van onze economie geworden.
Groei (bij gelijkblijvende bevolkingsomvang) is iets dat het product is van de menselijke vindingrijkheid. We worden steeds beter in het beheersen van de natuur, en onze kennis wordt steeds groter. Daarom kunnen we nu mensen op de maan zetten, mensen die kanker hebben genezen en hebben we elke dag een warm huis, kleding en lekker eten (nou ja, wij in het rijke Westen). Dat is mogelijk geworden door groei van onze kennis en beheersing van de natuur, en ook in de kennis van bestuur (democratie, politicologie – wat ik bedoel: het is ook een kwestie van organisatie).
Dat is mijn ‘frame’.
Het grappige is dat binnenkort deze discussie irrelevant wordt. Door de komst van honderden met elkaar concurrerende crypto muntjes kan elk mens op de wereld straks zelf kiezen om zijn/haar financiele transacties te doen met een munt met inflationaire – of deflationaire eigenschappen, zonder afhankelijk te zijn van de “goede bedoelingen” van staatslieden en (centrale) bankiers.
@40: “de economie is onderdeel van de maatschappij, geen losstaand fenomeen.”
Ja, en de maatschappij en de economie zijn onderdeel van het ecosysteem Aarde. Maar vreemd genoeg lees ik je eerdere reacties dat we discussies over economische groei en milieuproblematiek niet door elkaar mogen halen. Dan ben je off-topic. En dat is precies hoe de mainstream economen denken: moeder aarde heeft geen saldo, is dus niet relevant.
“Het marktsysteem is vooralsnog de beste manier om de economie te besturen (niet centrale maar decentrale coördinatie)”
Misschien wel, dat is een mooie wensdroom van je, maar ik hoop dat je doorhebt dat het nu helemaal niet bestaat. De Centrale banken besturen de economie, het voor iedereen essentiele geld wordt centraal gefabriceerd, het is niet van ons en zal dat ook nooit worden: we moeten het lenen. Als je decentrale coördinatie van de economie wilt moet er dus echt fundamenteel iets veranderen.
Verder ben ik het wel met je eens hoor. Vooral het punt dat niet alles handelswaar zou moeten zijn.
@42: Nogmaals dan: mijn stuk gaat over QE (geldverruiming) en wat de effecten zijn voor de economie. Niet over gevolgen voor het milieu. Dat is Hans Verbeek die dat er steeds weer bij wil halen. Ik reageer op hem.
Ze leveren een belangrijke bijdrage, natuurlijk, maar de economie is niet centraal gecoördineerd zoals onder het communisme. We hebben een marktsysteem. Het is echt onmogelijk om alles centraal te coördineren. Ik bedoel met ‘coördinatie’ namelijk alles wat er gebeurd: bijvoorbeeld hoeveel spijkerbroeken, hoe ze getransporteerd worden, hoeveel katoen, wat de prijs er van is, enz. enz. De overheid speelt hierbij een hele grote rol – en ik beschouw centrale banken als onderdeel van de overheid.
@43:
Of anders geformuleerd
Het is heel begrijpelijk om het gebied wat je bekijkt te beperken, zodat het verhaal kort blijft en voor iedereen te bevatten.
Maar door deze beperking (simplificatie) van je onderwerp vallen zeer belangrijke delen van de wereld buiten je blikveld.
Ik begrijp het wel, maar vind het jammer.
@43: Nee inderdaad, de economie is niet centraal gecoördineerd zoals onder het communisme. Onze economie wordt centraal gecoördineerd volgens het kapitalisme, door de banken en de centrale bank.
Je kunt simpelweg niet tegelijk voor een vrije gedecentraliseerde markt zijn en geen grote vraagtekens zetten bij het huidige systeem. Behalve natuurlijk als je rare dingen gaat denken, zoals dat de centrale bank onderdeel is van de overheid.
@44:
De manier waarop je mijn citaat verdraait laat zien waar je denkfout zit. Het financieel casino is geen echte economie maar nep, het is heen en weer schuiven van geld. Het heeft juist geen (of weinig) directe gevolgen voor de echte economie – al is het wel gevaarlijk omdat het erg instabiel is. Alleen als “de brandstof de motor bereikt” zal er weer CO2 geproduceerd worden. De beeldspraak is letterlijk èn figuurlijk waar dus.
@45:
De opsplitsing van centrale bank en regering is een (neo-)liberaal idee. Waarom vind je het idee zo vreemd dat een centrale bank geen onderdeel zou zijn van de staat? Geld is bij uitstek iets dat door de staat wordt gemaakt en beheerd. Dat is altijd zo geweest, alleen de laatste 50 jaar hebben we de democratische controle er van uit handen gegeven aan de bankiers: centrale bankiers komen uit de financiële wereld, leggen geen verantwoording af aan de politiek en luisteren vooral naar hun ‘peers’ in de banksector. Dat is een van de vruchten van de (neo-) liberale ideologie.
@41:
Als nou juist een van de zaken en probleem is met die “cryptomuntjes” dan is het wel de inflatie (in de vorm van zeer grote prijsschommelingen) en de deflatie op lange termijn (als het niet meer zou fluctueren). Deflatie zit inherent ingebakken in de munt omdat de geldhoeveelheid vast is. Bij een groeiende economie betekent dat onvermijdelijk deflatie (meer volume van goederen bij zelfde hoeveelheid geld). Er zal geld tekort ontstaan.
Het gebrek aan een centrale bank is wat deze munten zo instabiel maakt. Alleen centrale bank kan er voor zorgen dat schommelingen van de waarde onder controle gehouden worden (prijsstabiliteit is voor de ECB zelfs de enige opdracht, de FED heeft ook nog werkgelegenheid als doel).
@47: Het was een reactie op je uitspraak @43: “ik beschouw centrale banken als onderdeel van de overheid.”
Ons geld wordt al meer dan 100 jaar niet meer door de staat gemaakt en beheerd maar door de centrale bank. En daar is nog nooit directe democratische controle op geweest. De notulen van de belangrijkste vergaderingen zijn geheim, zelfs de algemene rekenkamer krijgt ze niet te zien.
@48: “Deflatie zit inherent ingebakken in de munt omdat de geldhoeveelheid vast is. Bij een groeiende economie betekent dat onvermijdelijk deflatie”
Ok, maar in theorie is een stabiele situatie mogelijk als de economie niet groeit. Je moet dan alleen nog een oplossing vinden voor als ie dat wel doet. Maar in de huidige situatie is het zo dat er al deflatie optreedt zonder economische groei. Oude schulden moeten nog steeds afbetaald worden, en op dat moment verdwijnt er geld in het niets. Een stabiele economie is dus zelfs in theorie niet mogelijk, er moet gegroeid worden. En dus moet er steeds weer nieuw geld gemaakt worden door het banksysteem in de vorm van schulden, en dus komen we daar per definitie nooit meer vanaf.
Het enige wat de centrale bank stabiel houdt is de mate van exponentiele groei, maar het blijft een exponentiele functie. En die is nooit stabiel, dat loopt onvermijdelijk uit op “crisis”. Steeds weer opnieuw, totdat we wakker worden danwel naar de haaien gaan.
@48:
Over de grote prijsschommelingen (ik ga er even van uit dat je het hebt over bitcoin): deze zijn veroorzaakt door (door ruim monetair beleid ingegeven) speculatieve bubbels die vooral zijn ingestort op het moment dat de Chinese overheid bedrijven verbood om bitcoin te accepteren, en daarnaast het grootste wisselkantoor ten onder ging aan wanbeleid. Ik zie niet in wat deze zaken te maken hebben met inherente eigenschappen van crypto munten – eerder groeistuipen van nieuwe technologie en bewuste sabotage door de (Chinese) overheid.
Dat is waar voor fysiek geld. We zijn echter in het digitale tijdperk en kunnen denominaties van munten tot zeer veel decimalen achter de komma verkleinen. Wat maakt de nominale hoeveelheid van salarissen en producten uit als de gemiddelde mens voor een 36-urige werkweek als tegenprestatie eten, onderdak en 2 vakanties per jaar krijgt?
Dat blijkt dus niet uit de argumenten die je hiervoor noemt. Sterker nog, het is vooral de aanwezigheid, en bemoeienis, van de (Chinese in dit geval) centrale bank die verantwoordelijk was voor de instabiliteit.
@49:
Da’s niet zo moeilijk, gewoon mentaal wennen aan het idee dat tegelijkertijd je salaris kan zakken en je koopkracht kan stijgen :-)
@49:
Ok, veel succes met zoeken van de oplossing voor het zelf gecreëerde probleem. Het is de omgekeerde wereld: we richten de economie zodanig in dat de munt goed werkt.
Het instituut bestaat dankzij de staat, en het is de staat die er uiteindelijk achter staat met al haar staatsmacht. Er is geen enkele praktische reden waarom het geld niet door ministerie van financiën wordt uitgegeven.
In de VS worden notulen overigen wel publiek gemaakt na een aantal jaar. Zo bleek bijvoorbeeld onlangs dat tijdens de crisis in 2008 de leden zich vooral druk maakten om de dreigende inflatie (waar we nog steeds op wachten)
De koppeling tussen staat/schulden/geld is overigens heel eenvoudig: de staat maakt schulden voor het uitvoeren van haar publieke taak: het land besturen. Ze betaalt deze schulden met schuldpapier, dat schuldpapier noemen we geld. De burgers betalen belasting met dat schuldpapier als betaalmiddel, om die schuld te lenigen.
@50:
En in @51 zeg je het ook.
Dat maakt gek genoeg dus heel veel uit. Ik heb in stuk (@0) al geprobeerd uit leggen.
Ook voor salaris betaling maakt het heel veel uit of je een nominale loonsverlaging krijgt of een reële loonsverlaging (met eventueel gelijkblijvend nominaal loon). Een van de problemen in Zuid-Europa dat door euro (en het falende ECB beleid) is veroorzaakt, is dat de lonen te hoog waren. Die moesten omlaag om de landen weer concurrerend te maken. Dat kun je op twee manieren doen: door verlaging van het reële loon en door verlaging van het nominale loon. Het eerste doe je door de prijzen harder te laten stijgen dan de lonen. Dat is dus door inflatie.
Daarvoor is niet gekozen. Waarvoor men heeft gekozen is verlaging van lonen (en uitkeringen) en verhoging van belasting.
De eerste methode kan ik Europa niet laten zien, maar is wel toe gepast in IJsland: dat land heeft inmiddels allang weer een groeiende economie. De gevolgen in Europa kennen we nu: grote werkloosheid en een langdurige, diepe recessie.
Een van de redenen waarom inflatie beter werkt is dat het eerlijker is. Als je lonen en uitkeringen gaat verlagen, wie gaat dan hoeveel omlaag? Hoe verdeel je de last? Het laat zich raden wat er is gebeurd. En het verklaart ook waarom voor de pijnlijke oplossing is gekozen.
@53:
Is dit ook geen inflatie? Meer euro’s moeten betalen voor dezelfde (of zelfs minder) overheids”diensten”?
IJsland (of bijv. Argentinie in de jaren ’90) konden snel opkrabbelen omdat de regeringen van die landen besloten om hun middelvinger op te steken richting de banken. Dit in tegenstelling tot bijv. Griekenland, waar alles op alles werd gezet om de schuldeisers tegemoet te komen. Het is mij totaal niet duidelijk wat dat te maken zou moeten hebben met monetair beleid, of waarom de situatie in Griekenland een argument zou zijn tegen deflatie van nominale prijzen van lonen en goederen.
Het lijkt mij ook zeer verstandig om dan te kijken naar de oorzaak van de crises in IJsland of Argentinie (of Griekenland): waar kwam toch al dat geld vandaan dat die banken aan Griekenland of IJsland uitleenden?
Het ligt vast aan mij, dus ik zou je zeer dankbaar zijn als je zou kunnen uitleggen waarom het slecht is als ik over een jaar voor dezelfde hoeveelheid euro’s als nu:
– een computer kan kopen met 2X zo veel geheugen,
– een auto kan kopen die zuiniger is,
– meer voedsel zou kunnen kopen,
– een groter huis zou kunnen kopen,
– etc, etc.
Als daling van nominale prijzen van lonen en producten slecht zou zijn, en we houden rekening met bijv. de huidige halvering van prijzen van electronica per +/- 2 jaar, dan zou de hele technologie sector al lang dood en begraven zijn. Gek genoeg floreert deze sector juist en is werkloosheid in deze sector minimaal. Hoe kan dat?
Je kan precies dezelfde argumenten gebruiken tegen inflatie: wie krijgt het eerste toegang tot het extra in omloop gebrachte geld en kan daarmee zijn voordeel halen? Zoals je schreef in het artikel: we hebben met het inflationaire beleid van QE kunnen zien hoe eerlijk (proest) zulk beleid is…
@52: “Ok, veel succes met zoeken van de oplossing voor het zelf gecreëerde probleem.”
Bedankt voor de aanmoediging. Problemen zullen er altijd zijn. Je kunt bijvoorbeeld niet ontkennen dat we nu ook een groot zelfgecreeerd probleem hebben. En het vervelende is dat daar, zoals ik dacht uit te leggen, zelfs in theorie geen echte oplossing voor is. Maar daar reageer je niet op…
“Het is de omgekeerde wereld: we richten de economie zodanig in dat de munt goed werkt.”
Ho ho, dat zei ik niet. Het monetair stelsel moet zodanig zijn dat er niet direct crisis ontstaat als we niet groeien. We moeten geld zodanig afspreken dat we een economie kunnen inrichten die het beste werkt voor zoveel mogelijk mensen en rekening houdt met de limieten van onze planeet. Wat betreft het laatste, het huidige systeem doet dat niet omdat we er tot nu toe mee weg konden komen die limieten te ontkennen. Maar daar kunnen we de toekomst toch niet mee in?
“Er is geen enkele praktische reden waarom het geld niet door ministerie van financiën wordt uitgegeven.”
Geld wordt helemaal niet door het ministerie van financiën uitgegeven, maar door de ECB en het word gemaakt in de vorm van leningen door het banksysteem. Als de minister van financiën geld wil dan moet hij het lenen, daarna kan hij het uitgeven.
@54:
Belasting? Ja het draagt bij aan de inflatie, maar het treft natuurlijk alleen de mensen die belasting betalen (en dan vaak ook nog regressief als het om BTW gaat, bovendien betreft het meestal alleen belasting op arbeid).
De middelvinger? Ja je hebt gelijk: dat was zeker ook een belangrijke factor.
Echter, wie investeert in een risicodragende onderneming moet er mee rekening houden dat hij zijn geld verliest. Gaat het goed dan verdient hij geld – winst is de premie op risico – gaat het fout dan verliest hij (een deel van) zijn geld. Normaal is dat zo in het kapitalisme, maar niet in Europa en de VS: de investeerders moesten gered worden – de schuldenaren, voornamelijk belastingbetalers, hier en in Zuid-Europa betalen het gelag. Wat in Europa is gebeurd is dat investeerders zijn gered, en dat de middelvinger naar de schuldenaren is opgestoken. Een zeer eenzijdige middelvinger zou je kunnen zeggen.
De oorzaak – ofwel de bron van het geld – vraag je?
Voor een flink deel was het door banken gemaakt geld. Het is ontstaan in wat men het schaduwbanksysteem noemt, de ontstond door de (bewust gekozen) afwezigheid van regulatie van de derivatenhandel. Daar gaan vele biljoenen dollars in om. Een deel van het geld kwam van de vastgoedbubbel maar ook van gewone spaarders: de IJslandse banken voldeden volgens Wellink helemaal aan de regels en werden dus (tot de limiet) door NL-Bank gegarandeerd. De belastingbetaler dus weer.
Je haalt twee zaken door elkaar: de groei van productiviteit die het gevolg is van technische en wetenschappelijke ontwikkeling (dat is inherente groei, sinds de ontdekking van het vuur zijn ver gekomen!) die zich uit in het dalen van de prijs (omdat we gewoon steeds beter iPhones, etc, kunnen maken) en deflatie (dingen worden goedkoper doordat de lonen dalen).
Dat zijn dus twee verschillende dingen die je niet door elkaar mag halen: de een is heel goed, de ander heel slecht.
Over eerlijkheid: ik ben niet voor QE als middel om de crisis te bestrijden (al was het misschien even wel noodzakelijk).
Inflatie als middel om de lonen te verlagen is echt heel veel eerlijker dan lonen verlagen. Bedenk dat mensen die vermogend zijn heel veel baat hebben van deflatie en dat werkenden alleen de pijn moeten dragen. Niet eerlijk zeg ik.
@55:
Excuses, ik doe mijn best, maar ik mis wel eens wat. Hoe dieper de draad, hoe ingewikkelder de discussie …
Ik neem aan dat je dit bedoelt @49:
Groei is niet altijd een gevolg van instabiliteit/destabiliserend: de groei die ontstaat doordat we steeds meer leren, de natuur steeds beter beheersen, etc (zie ook mijn commentaar op Mo, hierboven) en door de groei van de bevolking. Dat laatste houdt een keer op inderdaad. Maar de laatste tijd hebben we groei gehad die is veroorzaakt door iets heel anders: door economische bubbels en ongebreidelde kapitaal stromen die eerst de economie in een land doen opflakkeren als een vuur dat aangeblazen wordt en daarna doet uitdoven als het na enige tijd is opgebrand – het geld, dat er de brandstof van is – vlucht dan naar een ander land, en daar herhaalt zich het zelfde proces. Dat is instabiel, en de gevolgen daarvan ondervinden we nu de afgelopen 30 of 40 jaar.
Het probleem is dus niet de geldcreatie op zich, maar de bubbels, en de ongecontroleerde kapitaalstromen.
Kunnen we dit probleem niet oplossen zoals jij stelt, zelfs niet theoretisch? Jawel dat kunnen we, sterker nog het is al gedaan.
Het is al zo’n 80 of 90 jaar geleden hebben opgelost tijdens de Grote Depressie en de eerste paar decennia daarna: door regulering van kapitaalstromen, door de economische cycli te dempen (de staat leent tijdens recessie, de staat bezuinigt tijdens hoogconjunctuur), het voorkomen van bubbels en vergeet niet de verzorgingsstaat. De centrale banken spelen een belangrijke rol bij het controleren van het banksysteem en de geldhoeveelheid. Ook internationaal moeten er afspraken komen wat te doen aan grote handels overschotten en te korten. Dat bestond allemaal in (niet perfecte) Bretton Wood systeem. Lees mijn post van enige tijd geleden hierover:
The global Minotaur
Het was allemaal niet perfect, en er kwam een oliecrisis die roet in het eten gooide, een Vietnam oorlog, en Nixon die Bretton Woods beëindigde, maar het werkte een tijdje. Vanaf eind jaren 70 zijn we echter een heel andere richting in gegaan, een richting die dacht men zou leiden tot meer groei, maar het tegendeel is waar gebleken. Bovendien is het ook nog eens instabiel.
Nog een kleine actuele aanvulling:
Industrial producer prices down by 0.2% in euro area (PDF-maart 2014)
Het plaatje uit het Eurostat-rapport laat zien dat de producentenprijzen al sinds eind 2012 dalen,
Ik heb er ook geen verklaring voor.
Wat mij opvalt, is dat:
– overheden steeds meer lenen i.p.v. de schulden terugdringen
– de olie- en gasindustrie ook heel makkelijk heel veel kapitaal kan lenen
– landbouwgrond in waarde stijgt, terwijl vastgoed minder waard wordt
Het is geen kritiek op je verhaal, Michel, het is een aanvulling, waar de lezers misschien iets aan hebben.
@57: “Kunnen we dit probleem niet oplossen zoals jij stelt, zelfs niet theoretisch? Jawel dat kunnen we, sterker nog het is al gedaan.”
De ‘oplossing’ voor elke crisis tot nu toe is: groeien. Maar dat is slechts het probleem naar de toekomst schuiven. Wat nou als er in de reele economie niet of nauwelijks groeipotentieel is? dan krijg je, zoals nu, bubbels en crises die elkaar steeds sneller opvolgen. Een eindeloze aaneenschakeling van crises heet in het normale leven chronisch ziek.
Er begint me iets te dagen: volgens mij kun jij je, net zoals de meeste economen, helemaal niet een gezonde economie voorstellen waarin niet gegroeid wordt. Groei is heilig en in feite het doel op zich geworden. Toch kan het wel, in de natuur tendeert zelfs ieder ecosysteem ernaar: een dynamisch evenwicht. Kijk maar eens, nu het nog kan, naar een tropisch regenwoud: er gebeurt van alles, het is een zeer complexe organisatie, er is geen groei in de zin dat het steeds groter wordt of dat er steeds meer energie wordt omgezet.
@59:
Schaarste en groei, dat zijn de 2 pijlers, waarop de kapitalistische economische theorie is gebouwd. Het zijn geen gevolgen, maar voorwaarden, die aan de theorie vooraf gaan. Het zijn zelfs geen hypothesen, die benoemd en getest worden. Daarom zitten we ook steeds met crisissen. Die 2 zijn onverenigbaar.
@58: Dank je dan voor de aanvulling. Ik kan er misschien wel wat over zeggen: door de krimp van de economie, die ontstaat door druk op de lonen – met name in Zuid-Europa is dat ook de bedoeling. In een krimpende economie is het moeilijker om werk te vinden (werkloosheid), mensen accepteren dus werk voor lager loon. Loondaling. Loondaling veroorzaakt dalende koopkracht, waardoor de economie verder krimpt. Dat is de duivelse cirkel van de deflatie. Zie hier iets dergelijks voor Zweden (sinds de politiek daar ook een rechtsere koers is gaan varen).
@59: “groei is heilig” – wie zegt dat? Dat leg je me in de mond.
“krimp is heilig” – is net zo’n dooddoener die niets zegt.
Ik heb duidelijk uitgelegd waar ik denk dat groei vandaan komt. En er is nog iets: we hebben nu krimp, al enkele jaren lang. Daardoor zitten mensen werkloos thuis, hun carrière afgebroken, hun toekomst kapot is kapot gemaakt door crisis. Schoolverlaters vinden geen werk, en dat zet ze op nadeel ten opzichte van schoolverlaters die in goede tijden van school komen – voor de rest van hun leven. Ik wordt echt een beetje van het herhalen hier van dit argument. Mij wordt regelmatig in de schoenen geschoven dat ik niet inga op jullie argumenten – terugkijkend in deze draad – lijkt mij eerder dat het tegendeel het geval is.
Als jullie vinden dat krimp goed is, leg mij dan maar eens uit hoe je dat wilt bereiken, zonder mensen werkloos te maken, zonder dat jullie daar anderen voor laten opdraaien.
@61: in die redenering kan ik me wel vinden.
Michel, het is ook erg opvallend dat landen die tegen lage rente kunnen lenen ook een lage inflatie kennen.
Landen die alleen tegen hoge rente kunnen lenen (Pakistan, Brazilië, Argentinië en Turkije) hebben ook een hoge inflatie.
Wat is hier oorzaak en wat is hier gevolg?
@63: Buiten Europa: wat ik er van weet is dat de rente is weerspiegeling van een aantal factoren. De belangrijkste zijn: inflatieverwachting van de munt en kredietwaardigheid van de debiteur. De hoge inflatie in een land wordt natuurlijk veroorzaakt door (onverantwoord) monetair beleid, en fluctuatie van grondstoffen prijzen, loon-prijsspiraal, een te hard groeiende economie, en zelfs het QE beleid van westerse landen (geld stroomt van het Westen naar die landen). Dat laatste is een serieus punt van kritiek van BRICS landen (Brazilie, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) waar ik geen aandacht aan heb besteed.
Het risico dat je loopt met een lening in die landen is dus hoger, daarom is de rente hoger – het is de prijs die de crediteur vraag voor het lenen van geld.
Voor de duidelijkheid: ik heb het hier over leningen in de eigen munt van die landen, dus niet in Dollars. Voor de dollar geldt weer heel ander verhaal. Zie de link naar Azie-crisis (in mijn artikel) als wilt weten hoe dat fout kan gaan.
Maar ik zou me meer moeten verdiepen in de economie van de landen om meer dan deze algemeenheden te kunnen zeggen.
@63: Ha Hans,
Ik heb de discussie hierboven niet helemaal gevolgd, maar hier kan ik je wel een antwoord op geven:
Landen met een hoge verwachte inflatie moeten ook een hoge rente betalen. Dit omdat de rente tenminste de inflatie moet compenseren, anders ga je erop achteruit wanneer je je geld investeert. Oorzaak is dus de verwachte inflatie, die samenhangt met de daadwerkelijke inflatie.
Als je dit interessant vindt, moet je eens googlen op interest rate parity.
In bovenstaand stuk word gepoogd iets te zeggen over QE oftewel geldverruiming door centrale banken en dat het erop lijkt dat het geen effect heeft op de economie. Graag wil ik hier op reageren.
Allereerst iets over de geldhoeveelheid. Van de totale geldhoeveelheid die in de economie circuleert is 97% geld wat is gecreëerd als kredietgeld door private banken. Slechts 3% is geld wat door centrale banken is gecreëerd. Hoge inflatie door QE is daardoor al onwaarschijnlijk. Een 10% stijging van het aantal uitstaande kredieten heeft dus een veel groter effect op de totale geldhoeveelheid dan een stijging van de reserves door QE operaties.
Nu zijn er inderdaad economen die toch denken dat QE wel degelijk inflatoir werkt. Dat zit zo. Wat gebeurt er nu precies in het proces van QE? De centrale bank koopt vermogenstitels op van banken. Hierdoor stijgen de kasreserves die deze banken (verplicht) moeten aanhouden bij de centrale bank. Nu is het zo dat banken voor elke euro aan toevertrouwde deposito’s 10% aan kasmiddelen moeten aanhouden. Volgens de ïnflatie economen leidt dit dan tot een factor 10 aan extra deposito’s. De theorie wordt in de economieboekjes aangegeven als de zogenaamde “moneymultiplier”.
Voor deze theorie is m.i. geen empirisch bewijs. Het uitgeven van een nieuwe lening is niets anders dan het creëren van een debetpost op de bankbalans. Het aantal beschikbare reserves speelt hierbij geen rol. Dus eerst wordt de lening uit het niets gecreëerd, hierdoor ontstaat vervolgens een deposito aan de creditzijde van de balans. Voor dit deposito moet dan een 10% kasreserve worden aangehouden, dit heeft echter niets te maken met de lening an sich. Sterker nog het lijkt er op dat de bank de kasreserves pas bijelkaar zoekt nadat de lening is gecreëerd. Dit kan zij doen door deze te lenen op de interbancaire geldmarkt of (tegen onderpand) bij de centrale bank. Anders gezegd: bij het uitgeven van leningen zijn banken leidend en hobbelt de centrale bank erachteraan voor de benodigde reserves. Het aantal nieuwe leningen dat een bank uitgeeft wordt ook beperkt door het eigen vermogen (geen kasgeld!) van de bank, de vraag naar nieuwe leningen en de wil van de bank om (meer) leningen te verstrekken. Aangezien de private sector gebukt gaat onder een hoog schuldniveau, is een grote groei van het aantal uitstaande leningen niet waarschijnlijk. Tenslotte kan de centrale bank ook nog een rentevergoeding betalen over de extra kasreserves die zij heeft gecreëerd met het opkopen van leningen. Als deze hoger ligt dan de marktrente zullen de banken deze kasgelden aanhouden ipv uitlenen.
Het is niet zo dat voor de crisis centrale banken nooit staatsleningen opkochten. Met de aan en verkoop van staatsleningen wordt namelijk een ander doel nagestreefd: de doelstelling van de rente op de interbancaire geldmarkt halen. Als de centrale bank staatsleningen opkoopt van de banken, dan stijgen de reserves in het banksysteem, de interbancaire rente zal dan dalen. Door de verkoop van staatsleningen nemen de reserves in het banksysteem af; de interbancaire rente stijgt dan.
Tenslotte nog dit. Naar mijn mening is het onbeperkt opkopen van staatsleningen (en andere obligaties) in de kern deflatoir. Dit komt omdat de rente betalingen van deze obligaties niet (meer) te goed komen aan de private sector maar aan de centrale bank. Deze geldmiddelen zijn dus niet meer beschikbaar voor huishoudens en bedrijven en komen niet meer in de economie terecht.
@66: Dank je. Zelden zo’n heldere uitleg gezien, vooral het deflatoire effect van geldverruiming is interessant. Het bevestigt mijn in mijn idee dat het niet veel doet voor de economie.
@65: bedankt, Mark en bedankt, Fons