Zin en onzin over Wikileaks, Assange en Cablegate

Er wordt verschrikkelijk veel onzin verkondigd over Wikileaks, over Julian Assange, en over de relevantie van Cablegate. Ik wil met een flink aantal verwijzingen hier het een en ander rechtzetten.

a. Het publiek heeft hier niets aan. Wat moeten mensen in godsnaam met deze enorme hoeveelheden data?, wordt wel gevraagd. Een paar nieuwsgierige types met veel vrije tijd daargelaten, heeft ‘de massa’ inderdaad weinig aan een kwart miljoen cables. Of aan honderden duizenden war logs. Toch zijn dit soort publicaties voor het publiek wel degelijk van belang. De grote (of minder grote) verhalen die op basis van de data worden geschreven kunnen uiterst relevant zijn voor burgers. Om zich goed te informeren, en geïnfomermeerde keuzes te maken over hun vertegenwoordiging.

b. Er kwam eigenlijk geen belangrijk nieuws uit deze cables. De gemiddelde krantenlezer herkende veel van de gepubliceerde verhalen, inderdaad. Maar deze cables brengen ons ook bevestiging van verhalen die eerder konden worden afgeserveerd als onbetrouwbaar.

Neem het geval van Jeremy Scahill, een verslaggever bij tijdschrift The Nation. In de studio bij Democracy Now vertelt hij hoe hij werd bedreigd toen hij een verhaal wilde publiceren over geheime Amerikaanse operaties in Pakistan. Kon hij beter niet doen, thin ice. Hij publiceerde toch. Zijn verhaal, vond een woordvoerder die er later naar werd gevraagd, sloeg eigenlijk nergens op. Het was ‘samenzweerderig’. Maar dankzij de cables weten we dat Scahills verhaal klopt en dat de woordvoerder loog (of onwetend was). (Lees hier Scahills eigen verslag, hier het omstreden verhaal.)

Ook dat is dus de relevantie hier: verhalen die tot nu toe door voorlichters gehuld konden worden in een nevel van vaagheid, of konden worden tegengesproken, kunnen nu worden bevestigd (of ontkracht).

Zie voor ander relevant nieuws uit de cables bijvoorbeeld een samenvatting in The Economist, of deze opsomming en bijvoorbeeld dit en dit. En onthoud: er staat pas een fractie van de documenten online. Het is nog veel te vroeg om te oordelen over de relevantie van cablegate. (Zelfs Jon Stewart zit er wat dat betreft naast.)

c. Wat we hier zien is een wedstrijdje tussen Amerika en Assange, zoals bijvoorbeeld Arie Elshout in de Volkskrant suggereert. Als we ingewikkelde zaken dan perse willen framen in het eenvoudige wedstrijd met winnaars en verliezers-kader, laten we dan tenminste de juiste winnaars aanwijzen. Die zijn: het publiek en de journalistiek. Lees daarover het uitstekende: Why WikiLeaks’ latest document dump makes everyone in journalism — and the public — a winner.

d. Wikileaks maakt goede journalistiek overbodig, types als Assange zijn een bedreiging voor de journalistiek. Natuurlijk niet. Gedegen journalistiek blijft hard nodig, en wint deze dagen aan relevantie. Journalisten kunnen — liefst in samenwerkingsverbanden — prachtige verhalen schrijven op basis van middels Wikileaks’ gelekte data. Ze kunnen informatie context geven, en waar nodig opheldering bieden. Lezers die dat willen kunnen vervolgens ook de bronmaterialen zelf bekijken. Dat dwingt journalisten hun werk nog beter en in volle openheid te doen.

e. Wikileaks is een gevaarlijke organisatie. Met het lekken worden mensenlevens in gevaar gebracht, zegt de VS steeds opnieuw. Dat is onwaar. Als iemand een geval heeft waarvan is bewezen dat Wikileaks’ informatie mensen in gevaar heeft gebracht, kom maar door. Tot die tijd: don’t believe the hype. Waarbij ik wil opmerken dat het hele project van Wikileaks niet toch ineens een vergissing blijkt als ergens een conflict uitbreekt naar aanleiding ervan. Daar moeten we dan over discussiëren. Zie ook het slot van dit artikel.

f. Wikileaks is een terroristische organisatie, en moet worden achternagezeten als Osama Bin-Laden. Dat kan alleen iemand als Sarah Palin beweren. Bovendien: vijf van de grootste kranten ter wereld werken mee aan deze publicaties. Zij plaatsen de gewraakte documenten ook zelf op hun sites. Zijn zij dan ook terroristische organisaties? Pleegt de New York Times landsverraad? Natuurlijk niet. De suggestie dat we Wikileaks op een hoop moeten gooien met terroristen is belachelijk.

g. Niemand weet waar Assange is, zo schreef de Volkskrant vanochtend nog, wellicht in navolging van de Washington Post, die een Where is Waldo-achtig spelletje maakte van de vraag waar Assange is. Terwijl een van zijn advocaten twee dagen geleden al aangaf dat hij in Engeland is. (Dat heeft de Volkskrant toen ook gemeld).

h. Julian Assange is een enge man. Assange is verdachte in twee gevallen van “consensual sex that became nonconsensual“.  Laten we het verder aan de Zweedse rechtbank laten — die de zaak eerder seponeerde, toen heropende — hierover te oordelen. De suggestie overigens dat Assange op een lijst met de “meest gezochte criminelen ter wereld” staat, klopt niet. Het arrestatiebevel zelf is ook omstreden. En de bewering dat Assange voortvluchtig is, is onwaar. Hij heeft Zweden met toestemming van de aanklager verlaten, en heeft de politie in Engeland, waar hij verblijft, direct op de hoogte gesteld van zijn komst, zo meldde een van Assange’s advocaten bij Democracy Now. Zie ook een interview met Assange’s Zweedse zegsman bij Nieuwsuur (vanaf 05:00).

i. Assange is een radicale gek. Radicaal is hij wel. De man streeft naar absolute transparantie. Dat lijk me wat veel van het goeie. Wikileaks en Assange stralen ook iets kinderlijks uit in de zin dat ieder geheim wel op corruptie moet wijzen! Iedereen heeft slechte intenties tot het tegendeel bewezen is — ook die gedachtegang is mij te duister. Maar gek is Assange niet. Hij is geen ongeleid projectiel. Kijk bijvoorbeeld naar zijn  antwoorden op lezersvragen bij The Guardian (hier een Nederlandse weergave). Lees meer over Assange’s filosofie in dit essay.

j. Diplomatie wordt onwerkbaar zonder geheimhouding. Lijkt me ook. Het probleem is dat overheden (en bedrijven) iets te dol zijn op geheimhouding. Ze vinden altijd en steeds makkelijker een reden om informatie achter te houden. Dat is een dynamiek die zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld, terwijl het leger aan voorlichters groeide. De lekken van de afgelopen tijd zijn een harde en broodnodige correctie van die dynamiek (zie ook: Greenwald). Dat de diplomatie hier nu onder te leiden heeft is jammer, maar gerechtvaardigd. Bovendien: de diplomatie komt er heus wel weer bovenop, daar is het de diplomatie voor.

k. Als Wikileaks maar genoeg wordt gehinderd, komen die cables niet vrij. Onzin. Het klopt dat de Amerikaanse overheid, onder leiding van senator Joe Lieberman, alles in het werk stelt om Wikileaks uit de lucht te krijgen. Amazon en anderen bezweken onder politieke druk, en nu heeft ook PayPal diensten ontzegd aan Wikileaks. Maar de cables waar nu zoveel over te doen is, en waar er pas een kleine 900 van zijn gepubliceerd, staan — zo zegt Assange tenminste — al op de computers van duizenden mensen die ze hebben gedownload met een torrent. Als iemand van Wikileaks iets overkomt, wordt de code die de documenten ontsleutelt vrijgegeven. Dan zijn ze dus echt all over the place. En: de grote kranten die meewerken aan deze publicaties hebben de cables ook zelf.

l. Als Wikileaks verdwijnt, of als Assange wordt opgepakt,  kunnen we dit hele gedoe van online lekken weer vergeten. Dat lijkt de achterliggende gedachte van de Amerikaanse overheid (en de Franse). Blijkbaar wordt niet begrepen dat anoniem online lekken hoe dan ook blijft. Doet Wikileaks het niet, dan zal een nieuwe organisatie het faciliteren. (Oud-Wikileaks medewerker Daniel Schmitt is al bezig zo’n organisatie op te zetten.) Ieder land zou zijn eigen Wikileaks moeten hebben, schrijft Yasha Lange terecht in de Groene. De kortzichtigheid die spreekt uit het tegenwerken van Wikileaks is schrijnend en onbegrijpelijk.

Tot slot. We moeten het hebben over Wikileaks. Niet dus. Eigenlijk gaat het niet om Wikileaks. De organisatie zou slechts een middel moeten zijn om anoniem te lekken. Voor zover Wikileaks zelfs politiseert, zelf oorlogstaal overneemt, en zelf (door Assange) inzet wordt van politieke discussie, doet ze haar werk niet goed. De organisatie moet meer verantwoording afleggen dan ze nu doet over haar werkwijze.

Wikileaks, of een toekomstige organisatie die dezelfde functie gaat vervullen, moet idealiter een neutraal kader zijn, een betrouwbaar instituut dat informatie ontvangt, doorspeelt aan journalistieke organisaties, en vervolgens ook zelf publiceert. De organisatie moet zelf met man en macht proberen uit het epicentrum van de aandacht te blijven, om de data die ze doorgeeft de ruimte te geven.

Begrijp me niet verkeerd. Als we nu praten over de praktijk van het online klokkenluiden, hebben we het over Wikileaks. Als we nu debateren over de zin en onzin van het lekken van grote hoeveelheden informatie via het internet, moeten we ook over Wikileaks praten.

Maar om het daarbij te laten is om het grotere punt te missen. Dat is: het gaat niet om Wikileaks. Het debat waar we nu tegenaanlopen is dat om de vrijheid van informatie, de grenzen (if any) van transparantie, hoe de journalistiek en hoe overheden daarmee om moeten gaan, en wie daarbij gebaat is. Het gaat ook om de vraag wat burgers voor overheden zijn: onderdanen die beter van bepaalde informatie gespeend kunnen blijven, of kritische individuen die serieus genomen worden in het gezamenlijke project dat democratie heet.

Het gaat dus om de functie van een middel als Wikileaks, en de uitdagingen die daaruit voortkomen. Het mooie is dat iedereen met een internetverbinding een rol kan spelen in het aangaan van deze uitdagingen.