OPINIE - De wetenschap heeft de aanval ingezet op de formerende politici. Op zaterdag 22 april waarschuwde Robbert Dijkgraaf in het NRC Handelsblad dat er minimaal een miljard op tafel moet komen voor fundamenteel onderzoek, en op donderdag 27 april roffelde neurowetenschapper en Max-Planck-directeur Peter Hagoort in De Volkskrant op dezelfde trom. ‘Het zijn de feiten, stommeling’, zo luidt de titel van zijn bijdrage. En feiten, die haal je volgens hem bij de wetenschap. Dat diezelfde wetenschap redelijk vastgelopen is, vermeldt hij liever niet.
Na een veel te lange inleiding over zwaartekrachtgolven (‘een machtige illustratie van het gegeven dat er feiten zijn’), komt Hagoort als volgt ter zake:
Dit is een geruststellende gedachte in een tijdsgewricht waarin ons wordt verteld dat er geen objectieve feiten bestaan, maar slechts subjectieve constructies van de menselijke geest. In overeenstemming met deze opvatting is het vandaag gemeengoed om te beweren dat wetenschap ook maar een opinie is, niet beter dan andere fantasieën of beweringen die door geen enkel bewijs worden gestaafd. Voorbeelden van dergelijke beweringen zijn: ‘klimaatverandering is een leugen van de Chinezen en bestaat niet echt’; ‘Hiv is een verzinsel van het rijke Westen’; ‘autisme wordt veroorzaakt door vaccinaties’. Dergelijke beweringen worden gedaan…
Ik laat Hagoorts poging om Immanuel Kant onder het tapijt te schoffelen even rusten. Wat mij intrigeert is hoe een wetenschapper in staat is om te beweren dat de opmerking ‘wetenschap is maar een mening’ gemeengoed zou zijn. Waar baseert hij dat op? Er is helemaal niks mis met het publiek respect voor wetenschap. Hagoort moet nou niet gaan doen of hij en zijn collega’s zielig zijn.
En verder word ik persoonlijk altijd een beetje moe van ‘verdedigers’ van de wetenschap die als bewijs dat ‘de wetenschap’ vreselijk bedreigd wordt, aankomen met ongeïnformeerde opmerkingen. Tja, die bestaan. So what. Dat is het gevolg van vrijheid van meningsuiting. Ik kan daar in de verste verte geen bedreiging van de wetenschap in zien.
Na enige ronkende opmerkingen over wat de wetenschap wel niet is (‘het bewijs is doorslaggevend… we werken met universeel geaccepteerde regels…’) durft Hagoort het aan om enige zelfkritiek aan te stippen:
Zeker, het wetenschapsspel is niet perfect, de regels worden niet altijd met de juiste precisie opgevolgd en is sommige gevallen moeten de regels aangepast en verbeterd worden. Maar dit zijn slecht kleinigheden in vergelijking met waar het in de wetenschap uiteindelijk om draait: de jacht op de waarheid aan de hand van universeel geldende spelregels.
Dat is alles.
Ik wijs u even op de postmoderne term ‘spel’. Een rake typering van het wetenschapsbedrijf met zijn vele tradities en regels, al lijkt Hagoort de implicaties van die term niet te begrijpen. Wat hier verder in wollige encycliektaal staat is dat de regels aangepast moeten worden. Maar dat is een kleinigheid, vertelt hij er gelijk bij. Hier verdwijnt na Immanuel Kant ook een waar spectrum aan ernstige problemen onder het tapijt. ‘Kleinigheden’ waar het huidige wetenschapsbedrijf ernstig mee worstelt. Ik noem maar even:
- institutionele scoringsdrift
- publicatiedwang
- de wurggreep van de wetenschappelijke toptijdschriften
- het op vele manieren uitbuiten van jong talent (met alle effecten die dat op hun werk heeft)
- de wassen neus genaamd peer review
- de dwang commerciële partners te vinden (die commerciële belangen inbrengen)
- fraude
- plagiaat
- bedroevende reproduceerbaarheid
- gebrek aan bescherming en beschikbaarheid van primaire data
- gebrek aan interesse voor negatieve resultaten (die onderin de la verdwijnen)
Zo kan ik nog even doorgaan. Kortom, het wetenschapsbedrijf kreunt en kraakt aan alle kanten. Ook de vakbladen besteden hier regelmatig aandacht aan. Het probleem is alleen dat er al jarenlang zo bijzonder weinig verbetert. Wetenschappers, die zogenaamd hoog intelligente rationele denkers, houden dommig vast aan hun tradities, regels en gevestigde belangen. De leveranciers van harde feiten zijn niet in staat de feiten onder ogen te zien.
En voor de goede orde: het grote publiek is hiervan uitstekend op de hoogte. Als het om wetenschap gaat, maakt het zich niet druk om ‘is hiv een verzinsel’. Het vraagt zich af of types zoals Diederik Stapel nog steeds vrij spel hebben. (Het antwoord luidt: ja.)
Wetenschappers zijn niet in staat hun eigen rotzooi op te ruimen. Ze zitten klem, als bisschoppen tussen kerkelijke dogma’s. Iedereen denkt: het zal mijn tijd wel duren. Ik red me wel. En dan komt Peter Hagoort ons vertellen dat die problemen ‘kleinigheden’ zijn en dat hij de jacht op ‘de waarheid’ heeft geopend. Hij doet nog het meest denken aan de dolende ridder Don Quichot, gezeten op een versleten knol, met een scheerbekken op zijn hoofd, die ten strijde trekt tegen de reuzen.
Hagoort vervolgt zijn bijdrage met een pleidooi om ‘fundamentele wetenschap te hebben en te houden’. (Niemand die daar iets tegen zal inbrengen.) En omdat je nooit weet waar de volgende nuttige wetenschappelijk doorbraak vandaan komt, stelt hij voor dat de overheid investeert in ‘fundamenteel onderzoek op een zo breed mogelijk terrein’. (Het is natuurlijk veel slimmer én goedkoper om goed om je heen te kijken en de doorbraken die elders plaatsvinden snel over te nemen, zoals de WRR een tijdje geleden adviseerde.) Hij besluit met de oproep:
Overheid, maatschappij en bedrijfsleven, realiseert u zich alsjeblieft wat u aan de wetenschap te danken heeft en hoezeer u die in de toekomst nodig zult hebben.
Mijn advies aan de overheid: laat de wetenschap eerst maar eens haar eigen augiasstal opruimen, voordat je daar geld naartoe brengt.
Reacties (18)
Is dit een poging tot satire van Hulspas?
Zelden iemand zo de plank zien misslaan. Pijnlijk.
@0: “Wat mij intrigeert is hoe een wetenschapper in staat is om te beweren dat de opmerking ‘wetenschap is maar een mening’ gemeengoed zou zijn. Waar baseert hij dat op?”
Een beetje onder een steen gelegen, de afgelopen maanden? In de 2e Kamer denkt in ieder geval een meerderheid van de leden dat wetenschap een linkse mening is en wil dat graag even bevestigd hebben. De aanval is inderdaad ingezet, maar dan óp de wetenschap.
Ook in je rijtje misstanden noem je al een belangrijk politiek probleem: “de dwang commerciële partners te vinden” is immers een door de grootste Nederlandse politieke partij opgelegde werkelijkheid. Dat kun je de wetenschap moeilijk aanwrijven.
@2: Het eerste punt ligt iets anders, meen ik. De Kamer heeft ingestemd met onderzoek, maar heeft niet gezegd dat wetenschap slechts een linkse mening is. Als de Kamer dat laatste zou vinden, was daarnaar immers geen onderzoek nodig.
Wat betreft het tweede punt: waarom voeren mensen beleid uit dat ze afkeuren? Dan maak je jezelf medeverantwoordelijk.
Ik denk dus dat Hulspas’ kritiek grosso modo juist is: de wetenschappers zitten klem. Ik voor mij zou het liefst een debat voeren over de vraag welke kennisbehoefte er is in de samenleving en hoe we die het beste vervullen – en als uit die discussie komt rollen “via een universiteit, een NWO en een KNAW”, dan is dat mooi, maar het mag niet het uitgangspunt meer zijn. Anders gezegd: ik vermoed dat als we de wetenschap opnieuw moesten ontwerpen, we het huidige bestel niet zouden verzinnen.
@1: Is de wetenschap, zoals ze momenteel wordt beoefend, niet al heel lang een satire op échte wetenschap?
Hulspas heeft (helaas) gelijk, maar beseft niet dat Peter Hagoort al langer beweert dat het gewoon een spel is en dat degene met de meeste publicaties en subsidies gewonnen heeft. De jacht op de waarheid heeft hij nooit zo serieus genomen. Zijn promovendi wurgen maandenlang data om de hypothese maar bevestigd te krijgen en gooien als dat niet lukt alles weg en beginnen opnieuw met experimenteren. Maar wel directeur van twee instituten en 33 miljoen aardgassubsidie en alle loftuitingen die een Nederlandse wetenschapper maar kan krijgen. Het zal ‘m allemaal naar z’n hoofd gestegen zijn.
@3
Het grote probleem is dat wetenschappers in de ogen van velen allemaal Diederik Stapeltjes zijn. Zo’n beetje zoals elke groenten spruitjes zijn en elke moslim een onopvoedbare straatschoffie.
Wetenschap is te vergelijken met elke andere tak van sport. Er is een top waar de mensheid beter van wordt en die af en toe groots in het nieuws komt, een middenmoot die niet interessant is voor de media en het gewone publiek, maar waar de maatschappij in alle stilte de vruchten van plukt. En dan zijn er nog de alfa-wetenschappen. Die rommelen zoals altijd wat aan in de marge.
In de wetenschap verandert helemaal niet zoveel. In de politiek, daarentegen, is er altijd getouwtrek tussen het financieren van fundamentele wetenschap (investeren in de verre toekomst zonder angst voor het onbekende) en ‘nuttige’ wetenschap, met stukjes ROI (het snelle geld en de snelle roem).
Jona @3 je stipt een heel interessant punt aan: ik vermoed dat als we de wetenschap opnieuw moesten ontwerpen, we het huidige bestel niet zouden verzinnen.
Wat voor elementen zouden er in jouw optiek moeten zitten in een “nieuwe wetenschapsomgeving”?
Ook niet onbelangrijk, wetenschappers die hun privé opvatting als wetenschap proberen te verkopen:
https://www.trouw.nl/opinie/de-mening-van-een-wetenschapper-is-ook-maar-gewoon-een-mening~aafae6fd/
@3: Ik denk dat je hier echt heel erg naïef over bent. De uitkomst staat in de politiek immers wél al vooraf vast.
@7: Je bedoelt een ex-wetenschapper die (gebruikmakend van zijn titel) de wetenschappelijke stand van zaken afdoet als een privé mening?
@7 interessante discussie. Wetenschap heeft de functie om de te verwachten effecten van verschillende mogelijke beleidskeuzes te onderzoeken en met de politiek te delen. Politici overzien dan de geschetste scenario’s en bepalen, na discussie en met inachtneming van hun eigen prioriteiten (=mening), het beleid.
Idealiter komen de politici de scenario’s zelf ophalen bij de wetenschappers. Door expliciete vragen te stellen, conferenties te bezoeken of publicaties te lezen, bijvoorbeeld. Maar wat als de politici verzaken en dreigen te besluiten zonder naar de achterliggende feiten te kijken? Mag een wetenschapper die feiten dan zelf gaan brengen? Of moet dat misschien zelfs? En mag daar dan ook een advies bij?
Mijn antwoord op die vragen is in ieder geval JA. Wel moet het duidelijk zijn welk deel van de medeling wetenschap is en waar het beleidsadvies van de wetenschapper begint.
Advies van iemand die zich beroepsmatig en met enig beroepssucces met een onderwerp bezighoudt is trouwens niet ‘maar gewoon een mening’. Het is een mening die heel wat meer gewicht in de schaal legt dan ‘gewoon maar een mening’ van de man in de straat.
Harde woorden.
Deze week nog naarstig op zoek geweest naar een peer- reviewed onderzoek over peer-reviewde onderzoeken. Niet gevonden.
Nee, na afgelopen zaterdag weten we het echt zeker. Om in het Kant universum te blijven: Wetenschappers worden nooit bezocht door irrationele passies en duistere intuities. Ook wordt ’s morgens voor naar het werk gaan altijd de onderbuik afgegespt en aan de kapstok gehangen. Jan Rotmans heeft afgelopen maandag tegelijk het goede voorbeeld gegeven.
@6: Die zou worden geordend rond het principe “zoveel mogelijk zo betrouwbare informatie naar zoveel mogelijk mensen”. Het onderzoek is dan de eerste fase van een proces waarmee de inzichten worden overgedragen.
Dat is dus een omkering van wat nu gebeurt: het onderzoek staat centraal en de overdracht is iets wat we er, onnadenkend en met verouderde methoden, nog even bij hobbyen.
En dat is dus de denkfout die Marcel Hulspas ook lijkt te maken. Dat wetenschap alleen functioneert als alle beoefenaren ervan een soort bovenmenselijke superwezens zijn. Het tegendeel is het geval. Het mooie van de wetenschappelijke methode is nou juist dat die werkt ondanks dat wetenschappers hele gewone mensen zijn, met alle tekortkomingen die daar bij horen.
Geen zinnig mens zal beweren dat de wetenschap volmaakt is en dat er dus niet is dat beter zou kunnen. Maar alleen maar roepen wat er niet deugt is wel heel makkelijk.
Ik sluit me aan bij #6. Laat iemand eens zeggen hoe het dan wel zou moeten. Rekening houdend met het feit dat wetenschap beoefend wordt door geniën en kneuzen, opportunisten en oprecht geïnteresseerde onderzoekers, integere mensen en (af en toe) een bedrieger. Daar zal namelijk niks aan veranderen.
Het verbaast mij een beetje dat Marcel Hulspas na de afstraffing van afgelopen week er zin in heeft om zich nog eens aan dit onderwerp te branden.
Deze meme is nodig omdat anders de verkiezing van Trump niet te verklaren zou zijn. Dat wil zeggen: anders dan om redenen die pijn zouden doen.
Jona @11, dank je wel. Ik had eigenlijk meer iets verwacht dat in zou gaan op een systeem dat antwoorden geeft op het (nog niet uitputtende) lijstje problemen van Marcel Hulspas, waar ik zelf ook het onmenselijk hoge competitieve karakter in academia zou toevoegen.
Er is veel kritiek op peer review, maar is er een beter systeem? (ik denk dat peer review beter kan door hem helemaal te de-anonimiseren). Ik vind het een verschrikking dat fundamentele wetenschap het onderspit delft omdat er meer geld wordt weggehaald voor veredelde industrie politiek. Ik zou willen debatteren over het corrupte citatiesysteem dat zoveel bepaald. Hoe zou wetenschap anders moeten worden georganiseerd om dit soort zaken te ondervangen?
Maar uit jouw @11 maak ik op dat het jou om iets anders gaat (en ook belangrijk). Als het over toegankelijkheid van betrouwbare informatie gaat dan zijn we toch grote stappen aan het maken? Steeds meer open access, funding agencies en beleidsmakers die eisen dat data openbaar worden? Ik werk zelf veel met liefhebber wetenschappers, daar zitten in mijn vakgebied wereldspecialisten tussen. Steeds meer wetenschappers worden getraind in outreach, dat is toch goed?
Ik vind het punt dat je in @3 aandraagt zeer belangrijk en onderbelicht (“Ik voor mij zou het liefst een debat voeren over de vraag welke kennisbehoefte er is in de samenleving en hoe we die het beste vervullen”). Tegelijk wekt het bij mij de indruk dat je het over op meer toegepaste onderzoek hebt en dat kennis momenteel niet voldoende beschikbaar is. Gezien jouw achtergrond moet mijn eerste indruk onjuist zijn. En is het tegelijkertijd niet een veel groter probleem dat de kennis meer en meer beschikbaar komt maar niet wordt opgepikt door de maatschappij?
@0, @10, @16: the inmates have left the asylum
@16: On-topic blijven is niet eenvoudig. Trouwens, drukke man die Dr Sunny.
@16 en @17: de doorj ullie bedoelde 16 is verwijderd. Dat was spam.