Weten we nog wel wat een roman is?

Een goed teken dat Dimitri Verhulst de Libris Literatuurprijs 2009 heeft gewonnen met Godverdomse dagen op een godverdomse bol. Dan beperken we ons weer tot waar het om gaat: letters op papier die beroering brengen. De man of vrouw die er achter schuilt komt op de tweede plaats. Misschien dat deze benoeming de storm laat overwaaien die ontstaan is rond die andere, meer besproken Libris-genomineerde. Cabaretier / programmamaakster Anousha Nzumé trekt zich de inhoud van Robert Vuijsjes debuut Alleen maar nette mensen aan. Volgens Nzumé zet Vuijsje met zijn boek de zwarte vrouw in een verkeerd daglicht. Als reactie hierop schreef ze een nogal verwarrende brief op poten in de Volkskrant van afgelopen zaterdag. Daarin doet ze opmerkelijke uitspraken, waarvan de zin: ‘Zijn seksistische roman ontkent mijn bestaan’ de romankunst niet alleen te veel macht toekent, maar zelfs beledigt.

Maandagavond kreeg Nzumé’s tirade een staartje met haar optreden in De Wereld Draait Door. Het werd de cabaretier bijna te veel. Ze viel hierbij zelfs presentator Matthijs van Nieuwkerk aan, omdat hij volgens haar in een eerdere uitzending te jolig en grof had meegepraat over zwarte vrouwen met schrijver Vuijsje. (Ze moest eens weten. Een paar minuten later zou men in een gesprek met Vuijsje op het andere net in de aankondiging van Netwerk net zo kolderiek reppen over de billen van negerinnen). Vriendinnen van Nzumé zaten ook in de zaal. Één van hen gaf aan het boek ‘abject’ te vinden.

Een fascist en dat is dat
Nog los van de keuze om woorden als neger te gebruiken, en los van de overbekende stereotypering die door Vuijsje wordt neergezet, valt me op dat in deze discussie over het hoofd wordt gezien dat het om een roman gaat, een werk van artistieke integriteit. Weten we nog wel wat een roman is? Je moet schrijvers en personages uit elkaar blijven houden, al is dat op de Nederlandse literaire markt niet eenvoudig. Uitgevers en schrijvers doen hun best boeken te laten samensmelten met de personality die de schrijver is. En dat gebeurt al jaren, van Cremer tot Kluun. En dat gebeurt nu ook met Vuijsje. Of ik hem dat kwalijk kan nemen, weet ik nog niet. Hoe dan ook, je zal het boek moeten beoordelen als literair product. Dan is het nogal wat om een boek racistisch of seksistisch te noemen.

De nogal zweverige recensent Wim Gijsen schreef ooit over Ik, Jan Cremer: ‘Slaan met laarsjes en zwepen, knuppelen en rabauwen in kroegen, overal poffen, de boel belazeren en vernielen en daar trots op zijn en vooral met iedereen in bed, dat is het voornaamste deeg waarvan dit boek gebakken is. Op die manier zijn we gauw klaar: Jan Cremer is dus een fascist en dat is dat.’ Zie ook deze mooie aflevering van Andere Tijden. De geschiedenis herhaalt zich in een lightversie, en de nieuwe onverbiddelijke bestseller heet nu Alleen maar nette mensen.

Skrewdriver
Fascist, racist. Alsof we te maken hebben met rellerige teksten van neonaziband Skrewdriver. Maar het gaat hier verdorie om een roman. American Psycho van Bret Easton Ellis, toevallig één van de lievelingsboeken van Vuijsje, kon ook rekenen op felle, veel heftigere kritieken. De moorden op en de eenzijdige karakterisering van de vrouwen in het boek zouden volgens feministische critici het bewijs zijn dat Ellis seksistisch was. Maar de Nederlandse schrijfster Renate Dorrestein nam daar afstand van en zei het boek ’tot haar laatste snik’ te verdedigen. In het boek Women’s studies and culture, a feminist introduction wordt gesteld dat je het boek ook als aanklacht tegen de mannelijke terreur kan beschouwen.

Zou de vriendin van Nzumé Alleen maar nette mensen ook abject hebben gevonden als een zwarte vrouw dit werk zou hebben geschreven? Het is moeilijk vast te stellen dat een roman op zichzelf racistisch of seksistisch zou zijn. In het geval van een column vind ik het iets anders, omdat dat een tekst is die vaak de mening van een schrijver / columnist uitdraagt. Een roman bevat geen mening. Nooit. Hooguit een visie van een schrijver, maar het is aan de lezer om daar iets mee te doen. Maar Nzumé baseert haar bevindingen op een media-optreden (De Wereld Draait Door) en de attitude van de schrijver. Ze vraagt larmoyant aan het slot van haar tirade in de Volkskrant: ‘Wanneer ik vind dat Alleen maar nette mensen koloniaal seksisme uitlokt, ben ik dan een negerinnenwijf dat niet zo moet zeuren?’

Nee. Maar blijf het alsjeblieft als roman beschouwen. Als Vuijsje het als reportage had gemaakt voor Revu zou het wat anders zijn. Zoals Nausicaa Marbe in diezelfde Volkskrant concludeert: ‘Evengoed gaat het over de tragiek van de ooit mishandelde, nu maatschappelijk kansloze, alleenstaande zwarte moeder. Dat zulke vrouwen, hoe bot en ordinair ook in de roman, ervoor zorgen dat hun kinderen met gestreken kleren en een gezonde dosis zelfvertrouwen de deur uitgaan, is aangrijpend en bewonderenswaardig. Daar hebben allen die nu klagen over het vermeende seksuele racisme van Vuijsje overheen gelezen.’

Zo, en nu gewoon Dimitri Verhulsts boek Godverdomse dagen op een godverdomse bol gaan lezen. Daarin wordt de héle mensheid onderuit geschoffeld. Wie dan nog wat te klagen heeft, kan bij God terecht.