Wellink’s Weg

Hieronder volgt een gastbijdrage van Tom van Doormaal over de economische politieke discussies van dit ogenblik.

Wat simpel en helder is, dringt soms moeilijk door. De werkelijkheid toont zich, zegt de filosoof. Maar je moet wel aan die werkelijkheid toe zijn; anders zie je niks.

Eerder verbaasde ik mij in deze kolommen over Paul Frissen, die de crisis onvoldoende verklaard vond. Je zou zeggen: te goedkoop lenen aan mensen zonder inkomen of perspectief daarop, voldoet toch als verklaring heel aardig? Maar misschien moet je iets dieper wroeten: waar komt dit lichtzinnig gedrag dan vandaan? En waarom wordt het niet gecorrigeerd? De antwoorden worden dan vrij ideologisch: met marktfundamentalisme en toezicht als centrale begrippen.

Maar is de crisis moeilijk te verklaren? In een recent artikel (noot 1) lees ik: “Als je een derivaat maakt, vergroot je het totaal van het financieel risico niet.” Dat is een meeslepende redenering: zou zonder dat specifieke derivaat de transactie, n.l. het uitlenen of met schuld belasten, wel tot stand zijn gekomen?

Greenspan zag de windhandel met hypotheekderivaten als een middel tot herverdeling van risico: “er is geen bewijs dat die herverdeling iets is om je zorgen over te maken.” Ook dat is meeslepend. Inderdaad werd risico genomen, door hen die het niet konden dragen en neergelegd bij hen die dat beter konden. Maar de vorm maakte het risico voor iedereen ontoetsbaar, waardoor het effect rampzalig werd.

Het zijn wonderlijke opmerkingen, systeemgebonden vals bewustzijn. Met name de opmerking van Greenspan, die de kennelijke risico’s van de derivaten niet zag, is verbluffend. Dat hij als monetair beleid een lage rentestand verdedigde is nog voorstelbaar, maar de risico’s van overcreditering via woninghypotheken werden zelfs door de DNB bij ons meer dan eens aan de kaak gesteld.

De financiele markt is een onstabiel systeem, zo lijkt te constateren. Maar wat zeg je dan precies?

Garton Ash citeert een opmerking van George Soros in The Guardian: “Markten geven de feiten niet goed weer, deels omdat ze zelf die feiten scheppen.” Soros noemt het reflexiviteit: trends in de werkeijkheid versterken een opvatting bij marktpartijen, die weer de trends versterken. Het is een dubbele feedback-loop. Als dit een realistische beschrijving is, heb je een inhaerent instabiel systeem.

Piloten houden niet van instabiele vliegtuigen. Vrijwel elk vliegtuig is stabiel, d.w.z. na een verstoring zoekt hij zelf een nieuw evenwicht. Sommige militaire vliegtuigen hebben die stabiliteit niet. Die hebben voortdurende aandacht van sturende computers nodig. Dat is een boeiende vergelijking. Kun je zeggen dat de financiele markten een onstabiel systeem vormen? Als dat waar is, doen zij dan niet een te groot beroep op het vermogen toezicht te houden en te sturen? Als de bekentenissen van Greenspan en de spartelingen van Wellink worden bekeken, moet de conclusie zijn dat het toezicht te kort heeft geschoten en meer dan een beetje.

Op de financiele markten wordt individueel rationeel gedrag gesommeerd tot collectieve stupiditeit. En nog met groteske bonussen beloond ook. Daar kom je met een nieuw of scherper toezicht niet meer uit. Er zullen nieuwe checks en balances moeten worden uitgedacht en ingevoerd, naast een moderner en scherper toezicht. De G-20 hebben daar tot dusver niet veel vorderingen mee gemaakt. De Nederlandse Bank mag binnen enkele weken aangeven hoe het toezicht moderner wordt gemaakt. Het lijkt mij niet voor de hand liggen dat Wellink daarbij aan het roer staat.

1) Jeff Madrick, “At the Heart of the Crash”, in: The New York Review of Books, no 10,
2010
2) Timothy Garton Ash, The Guardian, 24 juni 2010, p.19