Behoorlijk links

OPINIE - De afgelopen tijd heb ik me eens neergezet aan de studie van het pamflet van ‘Vrij Links’, uit de Volkskrant van 17 mei 2018, geschreven door Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklik Yücel. Een ronkend betoog dat begint met Spinoza en de Verlichting en eindigt met een pleidooi voor secularisatie en individuele mensenrechten. Daartussen zijn enkele pareltjes te vinden, ik citeer er een paar.

Twijfel en onderzoek zijn de stuwende krachten achter individuele ontplooiing; leerlingen moeten (zelf)kritisch leren nadenken en eigen inzichten kunnen ontwikkelen over alle religies en levensbeschouwingen.

Een open maatschappij staat of valt met de aanwezigheid van het vrije woord.

Geen enkel idee, religieus of profaan, is in de vrije wereld boven kritiek verheven. Ideeën hebben geen rechten. Burgers hebben rechten.

Dat zijn van die stellingen die zo zijn geformuleerd dat je het er onmogelijk mee oneens kunt zijn.

Nou ja, het kan wel, maar als je dat doet, heb je meteen voor een hele avond stof om je gesprekspartners uit te leggen hoezo en waarom. En niemand die de moeite neemt om zo lang naar je te luisteren. Dus het werkt: platitudes. Dat was de eerste barst in mijn enthousiasme.

De tweede barst was stilistisch van aard: het pamflet bestaat uit 52 zinnen. Daarvan zijn er 13 stellingnames, zoals: Vrij Links staat voor gelijkwaardigheid van de mens ongeacht geslacht, huidskleur, geaardheid en levensovertuiging (ook zo’n zin waar je maar beter geen kritiek op kunt hebben) en 39 beschrijvende oordelen, zoals de beginzin: Groepsdenken splijt het land.

Heel kort samengevat staat er een uitgebreide variant op: ‘Zo zit het in elkaar, en wij staan hiervoor!’ Tussenliggende ‘daaroms’  ontbreken vrijwel geheel. In het hele stuk staan welgeteld drie argumenten, waarvan er één de argumentatie van (fictieve?) tegenstanders weergeeft. Zo’n tekst lees je de eerste keer probleemloos door, maar al die stelligheid begint een beroepstwijfelaar als ik al bij de tweede keer mateloos te irriteren. En dan gaan je dingen opvallen.

De eerste echte alarmbellen gaan af bij Politieke correctheid leidt tot karakterloze en onbeduidende kunst. Over smaak valt niet te twisten. Wie lang genoeg meeloopt en ziet dat sommigen dat toch proberen, denkt acuut aan Theodore Dalrymple’ s hekel aan le Corbusier, Baudets kunstopvattingen en de uiterst mogelijke consequentie: entartete Kunst. Wat je daar verder ook van vindt, het is niet links.

En dan de twee enige echt concrete programmapunten van Vrij links: afschaffing van het godsdienstonderwijs en schrappen van de vrijheid van godsdienst? Links dat een vrijheid wil schappen? Bien étonné. Dat is nog maar één ding, maar de stellingen die erbij worden gezet ter adstructie:

Twijfel en onderzoek zijn de stuwende krachten achter individuele ontplooiing; leerlingen moeten (zelf)kritisch leren nadenken en eigen inzichten kunnen ontwikkelen over alle religies en levensbeschouwingen.

Weer zo’n uitspraak waar je alleen ten koste van je imago kritiek op kunt hebben, maar toch: als je kinderen zelfstandig en kritisch wilt leren nadenken over religies en levensbeschouwingen, zul je ze toch echt eerst godsdienstonderwijs moeten geven. En dan niet het slappe Nederlandse aftreksel dat ‘levensbeschouwelijke oriëntatie’ heet, maar echt godsdienstonderwijs, verplicht. Ik raad de schrijvers aan eerst eens een Talmoedschool te bezoeken voordat ze nog eens zoiets opschrijven. Geen plek ter wereld waar zo kritisch over godsdienst wordt onderwezen als daar, of het moet een moderne theologische opleiding zijn.

Alle vrijheden waarop gelovigen aanspraak kunnen maken − vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging, vrijheid van vergadering en betoging − zijn al veilig verankerd in de wet en in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Wat een lariekoek. Ik mag van Vrij Links de mening verkondigen dat God Eén en Drievuldig is, me verenigen en vergaderen met gelijkgestemden en verder mag ik mijn geloof als privé-mening voor mezelf houden. Het is de typische visie die de seculier heeft op wat ‘geloof’ is.

De belangrijkste vrijheid van godsdienst is echter dat ik mijn leven ook mag inrichten naar mijn geloof, dat ik ernaar mag handelen. Dat ik zelf mag bepalen wanneer en waar en wat ik eet en drink. Dat ik zelf mag bepalen of en met wie ik mij op welke manier sociaal verhoud. Dat ik zelf mag bepalen of ik neutraal wil zijn ten aanzien van een politieke of maatschappelijke kwestie, of niet. Dat ik zelf mag bepalen of ik staak of burgerlijk ongehoorzaam ben en waarom. Dat ik zelf mag bepalen of ik eens een keertje een Sacramentsprocessie wil houden. En dat me dat niet schaadt in mijn arbeidsmarktperspectieven. Die vrijheid is nog nergens gegarandeerd en wordt in Nederland – en elders in democratische en rechtsstatelijke landen – dan ook met voeten getreden.

Bovendien: als het echt waar is dat alle vrijheden die nodig zijn voor de vrijheid van godsdienst, al onder andere vrijheden geregeld zijn, los je niets op met de afschaffing ervan. Ze zijn dan immers nog steeds geregeld. Je wint niets met het afschaffen van de vrijheid van godsdienst, maar je verliest er wel wat mee: het signaal naar de buitenwereld dat je ook staat voor de vrijheid van godsdienst.

En voor je het weet, gaan je ook details opvallen en kom je tot de conclusie dat de opstellers van het pamflet gelijk hebben: groepsdenken splijt het land inderdaad:

Ideeën hebben geen rechten. Burgers hebben rechten.

Nee! Burgers hebben geen rechten!! Mensen hebben rechten!!!

Een open samenleving kenmerkt zich door een vreedzame strijd van ideeën, waarbij het beste idee steeds aan invloed wint.

Nee! Een open samenleving kenmerkt zich door een veelheid aan ideeën, waarbij – zo nodig en mogelijk – de strijd daarover achterwege wordt gelaten en waarbij dus geen enkel idee hoeft te winnen!! (En als er al eens iets wint, dan is het vaak zelfs het slechtste idee!!!)

Geen enkel idee, religieus of profaan, is in de vrije wereld boven kritiek verheven.

Behalve dan toch dit idee, of niet? Of het idee dat mensen rechten hebben? Of het idee dat rechten individueel zijn? Of het idee dat het debat vrij en onbelemmerd moet zijn? Of dat er een neutraal maatschappelijk speelveld moet zijn voor alle ideeën en  opvattingen (behalve de neonazi’s natuurlijk)? Of dat leerlingen (zelf)kritisch moeten leren nadenken? Of de vrijheid van woord en geweten? Of het compromisloze anti-discriminatieprincipe?

Een open maatschappij staat of valt met de aanwezigheid van het vrije woord. Nederland is al eeuwen een land waarin een wereldbeeld geschokt of uitgedaagd mocht worden en dat heeft een unieke, vrije samenleving opgeleverd. Wat voor de één een belediging is, kan voor de ander een nieuwe observatie of een analyse zijn. Vrij Links neemt afstand van de suggestie dat niet-westerse Nederlanders in bescherming moeten worden genomen tegen het vrije debat, omdat ze nog niet klaar zouden zijn voor uitingen van de moderniteit. Wij beschouwen deze zienswijze, die door de Britten ‘the racism of lower expectations’ wordt genoemd, als een miskenning van de individualiteit van Nederlanders met een niet-Westerse achtergrond. Een open samenleving kenmerkt zich door een vreedzame strijd van ideeën, waarbij het beste idee steeds aan invloed wint. Het buiten het debat houden van bepaalde, bijvoorbeeld religieuze, gebruiken of ideeën helpt alleen het theocratische patriarchaat.

Ik kan de schrijvers van het pamflet geruststellen. Het land waarin een wereldbeeld geschokt of uitgedaagd mocht worden, heeft vooral het op één na onbeschoftste volk ter wereld opgeleverd.

En met die bescherming van de niet-westerse Nederlanders en het respecteren van hun individualiteit zit het ook wel goed. Er wordt hier te lande niemand uit die hoek in bescherming genomen tegen discriminatie, smaad, haatzaaien en aanranding op grond van hun afkomst of geloof. Geen religieus idee dat niet buiten het debat gehouden wordt. Wat zeg ik: dat er niet te pas en te onpas met de haren bijgesleept wordt. En wie daar wat van zegt, krijgt te horen dat we hier te lande een recht hebben op beledigen.

Dit pamflet gaat over een verzonnen werkelijkheid.