COLUMN - Meermalen klinkt de laatste tijd de roep om onze toetsneiging in het onderwijs wat meer in te dammen. Niet alleen vanwege corona, maar ook omdat het inzicht dat al dit toetsen geeft beperkt is. Die oproep is terecht, maar onvolledig.
Hoewel inderdaad doorgeslagen, is met toetsen an sich niet zo veel mis. Meten is weten en toetsen geeft inzicht, zelfs al is het niet zaligmakend. Mij lijkt het daarom zinniger om niet zozeer te kijken naar hoe vaak we de stof toetsen, maar vooral wat de stof zelf is die er getoetst wordt. Daarbij focus ik op het VWO. Om de simpele reden dat ik daar het meest inzicht in heb. Zelf heb ik VWO gedaan, en nu heb ik een zoon in de VWO-eindexamenklas. In tijden van corona, waarin het onderwijs aan eindexamenkandidaten noodgedwongen tekort schiet, is het bij uitstek zaak te focussen op kernvaardigheden, en om nutteloze ballast uit het curriculum te schrappen.
Nutteloze bagage
Want het curriculum bevat nogal veel elementen waarvan je je af kunt vragen in hoeverre dat bijdraagt aan nuttige bagage op het carrièrepad van de examenkandidaat. Van sommige elementen is het nut zo ver te zoeken, dat je de indruk krijgt dat het in het curriculum geplaatst is enkel om te toetsen of een leerling snugger genoeg is om door te stromen naar het volgende toetsingsniveau, met als ultieme doel aan het eind van de rit een papiertje als “bewijs van snuggerheid”. De landelijke invoering van het fenomeen toetsweken versterkt deze indruk, want daardoor gaan leerlingen vooral leren voor de toetsen, en niet om kennis op te doen. Daarnaast is het curriculum zo overduidelijk opgesteld door alpha’s dat je je afvraagt of de afkorting VWO nog enige betekenis heeft.
In vergelijking met mijn tijd (ik ben van 1965) hebben ze nu 8 vakken in plaats van 7. Waarom is mij volstrekt duister; was 7 niet genoeg? Daarnaast heeft men in oneindige wijsheid besloten dat VWO’ers tegenwoordig in 2 vreemde talen examen moeten doen. Een rampzalig besluit. Ik had vroeger verscheidene medeleerlingen in mijn examenjaar die nu succesvolle wetenschappers zijn in exacte disciplines, en die waarschijnlijk stuk voor stuk uitgevallen zouden zijn hadden ze verplicht 2 vreemde talen op het VWO moeten doen.
Waar verplicht iedere VWO’er twee vreemde talen door de strot te douwen nou goed voor is is me een raadsel. Internationaal vallen we met deze ambitie volstrekt uit de toon. Ik ken geen enkel ontwikkeld land waar het verplicht is om in twee vreemde talen examen te doen, dus internationaal gezien lijkt het me niet dat we nou de boot gaan missen als we dit weer afschaffen.
Verder heb ik mijn ernstige twijfels over de effectiviteit in het onderwijs van vakken als Frans en Duits. Test eens tien jaar na het eindexamen hoeveel er is blijven hangen van de kennis die in deze vakken is opgedaan, en ik voorspel effectiviteitsscores waarmee er in het bedrijfsleven allang korte metten gemaakt zouden zijn.
Leesplezier gefrustreerd
Het curriculum voor Nederlands is helemaal een drama. Arjen Lubach noemde in zijn uitzending al hoe de eenzijdige focus op tekstverklaring alle leesplezier uit de leerlingen wegslaat. Ik zie dit precies gebeuren bij mijn eigen zoon, nu examenklas VWO. De teksten die ze analyseren moeten lijken er op uitgekozen om min mogelijk aansluiting te hebben op de belevingswereld van pubers.
Wat het leesplezier nog verder naar beneden haalt is het literatuuronderwijs. Ik ken ex-klasgenoten van destijds die dankzij de verplichte literatuurlijst in dertig jaar tijd geen leesboek meer aangeraakt hebben. Hoewel leerlingen nu minder voor de lijst hoeven te lezen dan toen, is deze lijst nog steeds een zware en onevenredig grote belasting voor de examenkandidaat. Ik zie bij mijn zoon exact hetzelfde effect als destijds: gefrustreerde uitroepen als ik ga nooit meer een boek lezen! Dit kan toch niet de bedoeling zijn van onderwijs?
Stevige hiaten
Naast overbodigheden kent het huidige curriculum ook stevige hiaten. Tot mijn verbazing wordt er op het VWO nog steeds geen aandacht besteed aan digitale kennis. Voor wetenschappers is tegenwoordig het gebruik van de computer essentieel; naast omgaan met databases is enig inzicht in programmeren ook zeer nuttig voor een wetenschapper. Ondanks dat VWO staat voor Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs: niets van dat alles in het curriculum.
Ook wetenschapsfilosofie is een ondergeschoven kindje. Iedere VWO’er met een exact profiel leert bij natuurkunde wat een Coulomb is (eenheid van elektrische lading); specialistische onnuttige kennis waar je echt alleen iets aan hebt als je de elektrotechniek in gaat. Terwijl er zo goed als geen aandacht is voor universele wetenschappelijke basiskennis; b.v. hoe de wetenschappelijke methode werkt, of wat publicatie-bias is. Gezien het welig tieren van pseudowetenschap en het gebrek aan vertrouwen in de wetenschap dat tegenwoordig heerst, lijkt me dat een bizarre omissie.
Ik draag de oproepen om iets te doen aan de toetscultuur een warm hart toe. Maar laten we dan vooral ook niet vergeten om iets te doen aan het curriculum zelf. Want daar ligt mijns inziens nog veel meer een noodzaak. Het is te veel, te specialistisch en nutteloos, achterhaald, en werkt op veel fronten averechts.
Reacties (26)
Lees ik nu, dat de leerlingen nog minder vakken moeten krijgen, omdat ze anders te veel van wat meer dingen te weten komen.
En later klagen dat men extra mensen moet inhuren omdat de eigen werknemers te weinig weten.
;-)
“Ook wetenschapsfilosofie is een ondergeschoven kindje” en “Gezien het welig tieren van pseudowetenschap en het gebrek aan vertrouwen in de wetenschap dat tegenwoordig heerst, lijkt me dat een bizarre omissie”.
Dit staat er in het Examenprogramma filosofie vwo:
Maar filosofie is misschien een keuzevak zijn? En zijn bij die keuze niet alle subdomeinen verplicht?
Bedoel je, Okto, dat je liever ziet dat het een verplicht hoofdvak wordt?
Het zou wel handig zijn als iedere VWO-leerling met het profiel “natuur en techniek” iets leert over de wetenschappelijke methode.
Karl Poppers idee van falsificeerbaarheid valt makkelijk uit te leggen.
De filosofie van Plato en Aristoteles mag van mij een keuzevak blijven.
En enig inzicht over de praktijk in de wetenschap, misleidende statistieken enzovoorts lijkt mij ook niet verkeerd.
Dat is geen filosofie, maar wel nuttig.
En hopelijk blijft die kennis beter hangen dan de binomiale verdeling.
Zaken als falsifieerbaarheid zijn wellicht niet moeilijk, maar komen op de universiteit ongetwijfeld in jaar 1 sowieso toch nog aan bod, dit omdat er ook (buitenlandse) studenten rondlopen die voorafgaand een heel andere curriculum hebben gevolgd.
Zoals okto min of meer beschrijft met de vreemde-taleneis, ben ik van het VWO afgezakt naar HAVO omdat Duits en Frans een te grote drempel bleek, waarna ik vervolgens via een HBO propedeuse alsnog naar universiteit ging. Daarmee staat de hele discussie over hiaten in het VWO curriculum echter op losse schroeven. Ik zit immers in dezelfde collegezaal zonder daar ooit kennis van te hebben genoten.
Ook voor mensen die niet naar de universiteit gaan, kan handig zijn te weten wat zaken als falsifieerbaarheid zijn.
En we kunnen natuurlijk niet met alle buitenlandse curricula rekening houden.
Voor buitenlandse studenten bestaan nu al programma’s.
Bij mijn weten bevatten die soms al, naast het nederlands, een aanvulling voor wiskunde e.d. Een lesje wetenschapsfilosofie moet dan ook wel kunnen.
Inderdaad. Nu is (wetenschaps)filosofie een keuzevak, hetgeen betekent dat vele middelbare scholen het niet eens aanbieden. Ik kan niet begrijpen dat de literatuurlijst verplicht is voor iets wat Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs heet, en wetenschapsfilosofie niet.
Ik denk dat ook de manier van toetsen (een groot eindexamen aan het eind) veel nadelen heeft. Examenstress, trainen voor examens, en uiteindelijk geeft het niet zoveel inzicht in de ontwikkeling. Tegelijkertijd denk ik dat het ook voor de vergelijking van scholen nuttig is het toetsen niet alleen maar op school te doen. Wat regelmatiger algemene toetsen laten maken, aan het begin en einde van het schooljaar, en dan niet allemaal in een week gepropt, dat moet in dit tijdperk toch te organiseren zijn, zou je denken.
Natuurlijk vind ik dat filosofie een verplicht vak zou moeten zijn! Hoeft niet per se een eindexamenvak te zijn, maar hoort in het curriculum. Wetenschapsfilosofie is daarbij niet alleen voor wetenschappers belangrijk. Ook in het politieke debat is dat belangrijk. En onderwijs in de werking van logica en drogredenen is ook geen overbodige luxe, lijkt mij.
Ik heb een rampzalig lange tijd over gymnasium beta pre-mammoetwet gedaan. Een paar keer van school gestuurd, tegenwoordig zou ik in MBO niveau 3 geeindigd zijn. Maar het was een geweldige opleiding, ook al leerde je dingen als klassieke en moderne talen, drie soorten wiskunde en nog drie exacte vakken. Het sorteerde kinderen uit de dominante/heersende klasse voor om de macht over te nemen. ‘Domme’ kinderen van dokters en burgermeesters stroomden netjes in de stroom mee, een stroom die gemaakt was om hen te faciliteren. Baby boomers uit minder welvarende of machtige miljeus zoals ik konden mee bewegen en een carriere in wetenschap of politiek beginnen. Als ze een te grote mond of te grote moeilijkheden hadden probeerde het systeem hen uit te kotsen. Ik denk echter dat kinderen op de middelbare school leeftijd heel veel kunnen leren, ook de zoon van okto zal wellicht drie talen aankunnen. Goed onderwijs is iets anders dan weinig onderwijs, of onderwijs dat lage eisen stelt. Het schijnt dat het Nederlands onderwijs op een veel te vroege leeftijd selecteert. Een goede opleiding vervangen door een opleiding die door veel meer mensen gevolgd cq gegeven wordt is verspilling van kennis en capaciteit. Maar je kunt het bespaarde geld uitgeven aan hypotheekrentesubsidies en knappe autowegen en skivakanties. Marcus Bakker, een CPNer die niet steeds deugde, had over het gymnasium een fijne one liner: ‘Nu de arbeiderskinderen naar het gymnasium kunnen schaffen we het af.’
@4:
hmmm. Hij is dyslectisch en heeft vrijstelling voor de twee vreemde talen :-) Maar ik denk desondanks dat je gelijk hebt: ook hij zou best drie talen kunnen leren, als het maar niet zo geestdodend en saai gegeven werd, met een focus op ellendige grammaticale constructen en lijstjes.
Het beste taalonderwijs blijft simpelweg niet-nederlands sprekende begeleiders/sters aanstellen op de creche en in groep 0/1 van de basisschool. Moet je zien hoe soepel het zal gaan met de vreemde talen.
Taal leren op een school is afschuwelijk. Ik was er verschrikkelijk slecht in: grammatica maakte ik door slordigheid veel fouten in, voor woordjes leren had ik het geheugen niet en haalde ik altijd een 1. Ik haalde nog net met de hakken over de sloot een voldoende (soms) door tekstverklaren: want snappen wat er stond deed ik wel. En nu? Nu spreek ik 7 talen redelijk tot vloeiend. Mijn leraren Engels, Duits, en Frans zouden van hun stoelen gevallen zijn als ze dat geweten hadden. Hoe heb ik hem dat gelapt? Simpel: door heel veel reizen, leren zonder druk, soms een buitenlands vriendinnetje, films kijken, onderdompelen. Het slordige zit er nog steeds in, en woordjes opdreunen kan ik nog steeds niet. Maar het schoolsysteem met af en toe een uurtje midden tussen andere vakken door en wat huiswerk is een vreselijke methode om talen te leren, en de pubertijd is wel de meest stomme tijd om mensen proberen te interesseren voor een vreemde taal. Tenzij … Stuur die pubers een half jaar naar een ander land naar school, en laat ze begrijpen dat ze die leuke meisjes (of jongens) echt alleen in het Spaans/Frans kunnen aanspreken. Dan gaat het denk ik een stuk beter.
@4: Dat uitkotsen door het systeem lukte ook in de Mammoetwet erg goed. Dat is empirisch vastgesteld.
Het beste taalonderwijs is inderdaad de kinderen minstens een half jaar lang, weg van moeders pappot, onderdompelen in dat andere EU-land waarvan ze de taal -en meer nog de cultuur- moeten leren. Schaf de landbouwsubsidies af en laat van dat geld die tieners alsjeblieft ons mooie continent en de mensen die daarin wonen en de gerechten die ze daar eten leren kennen.
Mijn petekind was zwaar dyslectisch. En toen ging er een zomer voorbij en was het ineens over. Ik kan het eens navragen, maar het vermoeden bestaat dat er simpelweg een zomercursus met ouderwets taalonderwijs aan te pas is gekomen. Dyslexie wordt zwaar overgediagnosticeerd. Het is vrijwel altijd terug te brengen op typische tienerluiheid , al dan niet gecombineerd met belabberd onderwijs. Met enige oefening is het wel te zien aan het soort fouten dat wordt gemaakt.
@4.2: ik kan nog steeds hele rijtjes opdreunen, maar zal moeten zoeken waar ze ook alweer bij hoorden…
Je had een pakkende kop ‘Voortgezet onderwijs: te veel, onnuttig en achterhaald’.
Goed onderwijs kun je niet genoeg krijgen. Het nut van welk onderwijs dan ook wordt uit jouw essay niet duidelijk. Het heeft jou niet veel geleerd.
Kinderen zijn meer gebaat bij vermeerdering van uren van goede leerkrachten dan bij vermindering ervan.
In Finland hebben ze goed onderwijs: ze betalen er goed opgeleide leerkrachten goed om les te geven in kleine klassen.
Het voorbeeld van de Coulomb vind ik een beetje zwak.
Niemand weet wat een kind van 17 jaar aan kennis nodig zal hebben.
Ik zou het erg verkeerd vinden als kinderen pas na hun middelbare school natuurkunde kunnen gaan leren.
En zo ingewikkeld is een coulomb nou ook weer niet.
@5:
Ik pleit geenszins voor het afschaffen van natuurkunde. Sommige onderdelen van het vak natuurkunde vind ik nogal specialistisch. Daar kan best in gewied worden. Is het nou werkelijk heel nuttig om exact te kunnen berekenen hoe snel een electron heen en weer jojoot tussen twee condensatorplaten? Als je in (corona)tijden van schaarste moet wieden, is daar best wel wat te wieden.
Maar daar ging het niet om; ik gebruikte het voorbeeld als contrast. Ik haalde het voorbeeld aan omdat ik niet begrijp waarom IEDEREEN die exact kiest moet leren wat een Coulomb is, terwijl maar weinigen die exact kiezen op de middelbare school les krijgen over hoe wetenschap eigenlijk werkt.
Dit lijkt me niet zo’n goed voorbeeld om je kritiek te onderbouwen. Natuurlijk heeft deze specifieke berekening niet veel nut. Maar dit soort berekeningen laat wel zien hoe je natuurkundig inzicht en wiskunde combineert in een concrete berekening. Het kan dus helpen om een vaardigheid aan te leren. Het aanleren van dat soort vaardigheden lijkt me juist bijzonder belangrijk.
Iedereen heeft een elektrische installatie in huis. Dus een basale kennis van elektrotechniek hoort iedereen eigenlijk te hebben, maar zeker een VWO-beta student. En dus moet je op zijn minst leren wat Volt en Ampere zijn. En dan wil ik nog wel eens weten hoe je het begrip Ampere uitlegt zonder ook Coulomb voorbij te laten komen? Coulomb is echt absoluut niet een specialistisch onderwerp.
M.b.t. die literatuurlijst denk ik:
Hoeveel moeite kost het nou om 15 boeken te lezen, als je daarvoor 2 jaar de tijd hebt?
Het wordt pas een probleem als mensen niet goed lezen kunnen.
Dat is nu juist het geinige – sinds ik kon lezen heb ik mijn hele leven alles gelezen wat los en vast zat, behalve tijdens 5 en 6 vwo. Toen las ik alleen nog maar uittreksels. Ik heb geen idee hoe dat kwam, maar ik ken er meer waarbij dat precies zo werkte. Ik heb ook geen idee hoe je dat zou kunnen veranderen: natuurlijk is het belangrijk om goed te leren lezen en bovendien ook een beetje wat te weten over wat er in de literaire wereld eigenlijk te beleven is.
Je geeft zelf de beperkende voorwaarde al: wij generaties uit het analoge tijdperk hadden meer van die tijd. Tegenwoordig kom je als tienertijd te kort, door al die verslavende scheten die je zakcomputer* ononderbroken laat. Fomo. En dan gieren ook nog eens onverminderd de hormonen door je lijf en moet je je tegen je ouders afzetten. En rocksterYoutube-influencer worden.
*Die noemen ze wel smartphone, maar zo smart zijn de gesprekken die ik ongevraagd meekrijg doorgaans niet.
okto heeft ergens gelijk als hij schrijft dat mensen een paar jaar na het examen nauwelijks nog Duits of Frans kennen.
Van de andere kant schijnen ze het wel weer snel te leren als ze het nodig krijgen (dus als ze in het land wonen gaan).
M.b.t. wiskunde hebben mensen meestal niet die mazzel.
Ik moet er ook nog even aan wennen maar sinds een paar weken is de betekenis van het Engels binnen de EU flink verminderd. Waarom wordt Duits pas vanaf de twee klas gegeven en niet meteen al in de brugklas of het lager onderwijs? Duitsland is altijd al onze belangrijkste handelspartner geweest en we delen de langste grens met die Pruusse. Maar als een Nederlandse journalist voor de tillevisie naar Duitsland gaat hakkelt hij in het Engels. Gênant.
Nederland moet echt eens stoppen met zich blind staren op de Angelsaksische wereld. Er is zoveel meer.
Wat die Coulomb betreft: Als je die scholieren alleen het absolute minimum bijbrengt en niet de toepassingen en de context ervan laat zien, blijft ook dat niet hangen. Dus ga alsjeblieft lekker breed. En zo diep als het kan. Wat mij betreft hou je ze tot vijf uur op school. Maar dan niet zo absurd vroeg beginnen, het tienerbrein heeft juist ’s ochtends die slaap nodig. Dat al om 08/15 met de lessen beginnen getuigt van een achterhaalde hang naar disciplinering.
Als belangrijkste handelspartner lijkt het me dan meer een E&M dingetje, beperk het dan in ieder geval tot dat profiel. Journalisten kunnen gewoon een taalcursus volgen, eventueel tijdens de opleiding journalistiek, daar hoef je niet iedere jongere in Nederland voor lastig te vallen.
Maar het is inderdaad zuur dat Duitsland, al is het maar als buurland, zo het ondergeschoven kindje is. Op de taaldocentopleiding was er ook weinig animo voor, maar de gemiddelde burger gebruikt het gewoonweg weinig tot nooit in het dagelijkse leven of vervolgstudie. De wetenschap is nou eenmaal Angelsaksisch, omdat Engels momenteel de lingua-franca is, dat heb ik ook niet zelf verzonnen.
Onze pubers staan al een uur later op dan de kinderen in Moskou, dus dat kan het probleem niet zijn.
En dan vergelijk ik nog niet eens met Vladiwostok of Japan.
Het probleem is dat, onlangs dat late opstaan, ze een uur later nog niet goed wakker zijn.
De oplossing is dus niet: later opstaan, maar eerder naar bed gaan.
En eerder opstaan, gewoon een krant bezorgen voordat de hersens aan het werk gaan.
“Onze pubers staan al een uur later op dan de kinderen in Moskou, dus dat kan het probleem niet zijn.”
Autist. Verder leuk, die ouderwetse opstelling, maar de wetenschap wijst toch in de tegenovergestelde richting.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26545246/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27040474/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28346158/
Bedankt voor de informatie.
Er is blijkbaar een duidelijke correlatie tussen later opstaan en betere prestaties op school, “vermoedelijk doordat kinderen langer slapen”.
Dat laatste betekent dus dat ze niet later naar bed gaan.
De vraag is natuurlijk of dat tijdstip bepaald wordt door de zonnetijd, of bijv. door het moment waarop de ouders slapen gaan.
Niet echt onder de indruk van de onderbuik van de auteur.
Een andere vreemde taal naast Engels is juist goed (want naast Nederlands brabbelt iedereen ook Engels, dus zo vreemd is die taal niet meer) en van 7 naar 8 vakken ook (want biedt wel de kans om filosofie als keuzevak te kiezen).