Verstrikt in het net

Wie volledig vasthoudt aan privacy, wordt niet gekend, heeft geen toegang en krijgt geen informatie. Welkom in het net.

Privacy is hot. Het verzet tegen het Elektronisch Patiënten Dossier, rekeningrijden, OV-chipkaart, de centrale database met vingerafdrukken en gelaatscans groeit. Vandaag zijn twee boeken uitgekomen die een fris perspectief bieden op deze discussies.

Van het Rathenau Instituut verschijnt het boek Check in / Check uit. De digitalisering van de openbare ruimte. ,,Dit laat zien dat de informatiesamenleving een nieuwe fase ingaat waarin de openbare ruimte steeds verder digitaliseert. Dagelijkse handelingen als betalen, door de OV-poortjes lopen en autorijden, worden steeds meer vastgelegd. Onze digitale identiteit wordt daarmee steeds ‘rijker’. Dat biedt interessante mogelijkheden, bijvoorbeeld voor marketing of opsporing. Er zijn echter ook risico’s: verlies van anonimiteit, misbruik van persoonsgegevens en systeemdwang’’, aldus het Rathenau.

Het huidige privacydebat richt zich nog veel op het opslaan van gegevens, het al dan niet te verbergen hebben van persoonlijke informatie. Het goede van Check in/Check uit is de groeiende informatiehonger wordt ingebed in het krachtenspel waar burgers/klanten, bedrijven en overheden in verwikkeld zijn.

De auteurs volgen daarvoor twee ‘discoursen’. Ten eerste dat van ‘empowerment’, of anders gezegd, in hoeverre de beloften van de informatierevolutie voor de burger uitkomen. Wat hebben wij aan al die nieuwe techniek en het verstrekken van persoonsgegevens? Er wordt terecht geconstateerd dat die persoonsgegevens in toenemende mate bepaalt of je toegang hebt tot ruimtes (stations, wegen, gebouwen, winkels etc.), diensten (verzekeringen, financiële producten, facebook) en goederen. Je kunt dat ook omdraaien. Wie die gegevens niet verstrekt of niet aan het gewenste profiel voldoet, wordt uitgesloten of gestraft. Wie anoniem met de trein wil reizen, loopt kortingen mis.

Het tweede discours is privacy. Het Rathenau constateert dat de integratie van netwerken en de digitalisering van de publieke ruimte ‘sfeeroverschrijdingen’ van persoonsgegevens tot gevolg hebben. Persoonsgegevens die in een bepaalde context zijn achtergelaten, duiken ineens heel ergens anders op. Voor burgers is steeds minder duidelijk wat met hun gegevens gedaan wordt en in welke databanken die eindigen. Achter steeds meer digitale poortjes schuilen marketeers en opsporingsambtenaren.

Check in/Check uit is in die zin een verfrissend boek dat er niet alleen gesomberd wordt. Ja, er is veel om ons zorgen over te maken, want vooralsnog komen de beloften van de informatierevolutie niet uit. Maar er zijn ook lichtpuntjes. Het Rathenau zet zwaar in op identiteitsmanagement. De burger moet een informatiemanager worden. ,,Mensen moeten grip krijgen op de wijze waarop ze elkaar toegang verschaffen tot informatie die leidt tot wederzijdse beoordeling.’’ Door grip te krijgen op onze digitale profielen, houden we ons beter staande in dat krachtenspel.

Het tweede boek dat vandaag uitkomt, is Wie is U (Bol.com)? Identiteit, privacy & politiek. Het boek is het vijfde deel van The Next Ten Years, een serie boekjes van internetprovider XS4all. Ik heb nog geen exemplaar ontvangen, dus doe ik het even met de beschrijving die Karin Spaink, één van de auteurs, geeft.

,,We laten overal digitale sporen achter. Dat gebeurt soms vrijwillig, maar vaak ook zonder dat we er weet van hebben. De gegevens en sporen die we achterlaten, beïnvloeden ons leven: ze kleuren hoe anderen tegen ons aankijken, ze maken dat we een gewilde klant zijn of bedrijven ons juist schuwen, ze maken ons verdacht of pleiten ons vrij – terecht of niet. Tegelijkertijd vertellen mensen graag over zichzelf op internet, omdat ze daar iets voor terugkrijgen. Het stelt ze in staat kennis en interesses te delen, contacten op te doen, hun netwerk te onderhouden en uit te bouwen.

Terwijl de scheiding tussen persoonlijk en publiek vervaagt, lijkt het debat over privacy – dat vooral de verhouding tussen burgers en de staat regelt – stilletjes te zijn verdwenen. Wij worden transparant voor de staat. Maar is voor ons ook transparant wat de staat met onze gegevens doet?

Privacy is een pasmunt geworden, iets dat je inlevert in ruil voor veiligheid of korting op je boodschappen. Waarom roepen we om het hardst dat we niets hebben te verbergen? Van wie zijn onze persoonsgegevens eigenlijk? Wat kan een ander ermee doen? Bent u nog wie u vijf jaar geleden was? Veranderen communicatiemiddelen onszelf, maken ze ons tot andere mensen? Wie zijn we eigenlijk?’’

Van beide boeken volgt hier binnenkort een meer uitgebreide recensie.