NIEUWS - Ursula von der Leyen wil een tweede termijn als voorzitter van de Europese Commissie. En dat zal de kiezer weten, ook al heeft die er niks over te zeggen. Een gelikte website en campagne op social media moet het Europese volk overtuigen dat Von der Leyen één van hen is. Geen kille bestuurder, maar een warm mens, een grootmoeder die zich hardmaakt om de beste toekomst te scheppen voor haar kleinkinderen. En bovenal een traditionele Duitser die opkomt voor traditie en eigen erf.
In een campagnefilmpje dat Von der Leyen afgelopen vrijdag deelde op Twitter zien we de EC-president wandelen in de natuur en over een pittoresk plattelandsdorpje zeggen:
Dit is mijn thuis. Hier in de natuur, met mijn geliefden, in de rust van dit dorp. Dit is waar ik de kracht en energie vind om te strijden voor ons gezamenlijk thuis. Voor ons Europa. Voor een krachtig Europa.
Arische idylle
Progressieve critici verweten Von der Leyen met de voorstelling van het Duitse platteland als pastorale idylle een hondenfluitje af te geven. “Wie filmde dit propagandastuk voor de Aryan Nation? Leni Riefenstahl?” vraagt een Twitteraar sarcastisch. “Met dialoogcoaching van Joseph Goebbels!,” grapt een ander. Van rechterzijde wordt Von der Leyen vooral toegebeten dat ze in haar campagne een homogeen blank dorpje voorstelt als het ideaal waar ze naar streeft, maar dat de EU bewoners van de steden intussen gewoon opzadelt met de sociale gevolgen van migratie.
Migratie en de EU
De ironie wil dat beiden in zekere zin waar zijn. Enerzijds pleiten allerlei Europese staatslieden – zoals wijlen Wolfgang Schäuble – voor het faciliteren van de broodnodige arbeidsmigratie van buiten de EU om tekorten op de arbeidsmarkt op te vangen. Anderzijds doet de EU er alles aan om irreguliere migratie tegen te gaan. Door overeenkomsten te sluiten met Noord-Afrikaanse landen, asielmigratie vooral als Europees veiligheidsvraagstuk te behandelen en draconische grensbewaking te financieren.
Juist Von der Leyen noemde bewaking van de grens tussen Griekenland en Turkije een “Europees schild.”
Spitzenkandidat
Vraag is echter waarom Von der Leyen kiest voor een Amerikaans aandoende campagne, met een sterke nadruk op haarzelf als persoon. De Europese verkiezingen van deze week hebben immers geen betrekking op het presidentschap, maar om wie er namens de lidstaten in het Europees Parlement komt te zitten. Von der Leyen staat komende donderdag dan ook niet op de stembiljetten.
Sinds 2014 voeren Europese partijen echter een zogeheten Spitzenkandidat op. Die koppelt een voordracht aan de Europese Raad aan verkiezingszege van een partijenconglomeraat in het Europees parlement. Zo was Frans Timmermans in 2019 de favoriet van het sociaal-democratische Party of European Socialists (PES) voor het voorzitterschap van de Europese Commissie.
Hij zou het nog geworden zijn ook, als leden van de christen-democratische European People’s Party (EPP) daar geen stokje voor hadden gestoken. Enter Ursula von der Leyen, op voorspraak van Angela Merkel. Afgelopen maart won Von der Leyen de steun van de EPP voor een tweede termijn als EC-voorzitter.
Mevrouw Europa
De publiekscampagne dient vermoedelijk nog een ander doel: door zichzelf te neer te zetten als en het gezicht van de Europese Unie hoopt Von der Leyen zo de Europese parlementsverkiezingen te gebruiken als springplank voor haar eigenlijke campagne richting de staatshoofden van de 27 lidstaten in de Europese Raad. Als Mevrouw Europa kan niemand immers om haar heen. In dat licht krijgt de keuze voor de setting van een blanker-dan-blank plattelandsdorpje als toonbeeld van een gezamenlijk thuis een opvallende spits. Zou dat wellicht mede zijn om reactionaire nationalisten als Victor Orbán gunstig te stemmen?
De nadruk op gezin en traditie, alsmede de nadruk op de persoon van Von der Leyen zelf lijken een volgende stap in de veramerikanisering van de Europese politiek. Wie weet kunnen de burgers van de Europese Unie over een jaar of vijftien ook werkelijk zelf stemmen op de EU-presidentskandidaat van hun keuze.
Reacties (9)
Dat Von der Leyen bij deze verkiezingen zelf niet verkiesbaar is heeft te maken met de verdeeldheid van de Duitse christendemocraten. De CSU van Manfred Weber doet alleen mee in Beieren. In alle andere deelstaten heeft de CDU nu ook ook aparte lijsten ingediend. Als Ursula alleen in haar idyllische plattelandsregio de lijst zou hebben aangevoerd was het risico waarschijnlijk te groot dat ze helemaal niet gekozen zou worden. Dat risico heeft de EVP nu vermeden door haar als Spitzenkandidaat te benoemen terwijl ze nergens op een stembiljet staat en zonder kiezersmandaat als hoogste Europese leider benoemd kan worden. Het zoveelste democratisch tekort, zou ik zeggen (maar in Nederland kunnen we er ook wat van).
Dat maakt haar verkiezingscampagne des te opvallender: niemand kan op haar stemmen, maar ze richt zich wel tot de kiezer alsof zij kandidaat is in een presidentiële campagne.
Het doet enigszins denken aan de manier waarop Job Cohen in 2010 in de markt werd gezet als gedroomde sociaal-democratische premier. Maar die stond toen in ieder geval nog op de kieslijst, als aanvoerder van de PvdA. Overigens lees ik op wikipedia dat Cohen in 2003 al eens gepolst is of hij premier zou willen worden als de PvdA de grootste partij werd en een regering zou kunnen vormen (wat niet gebeurde).
Is het ooit gewoonte geweest om de EC-leden te kiezen bij de EP-verkiezingen? Zelf zou ik dat juist niet erg kies vinden (net als trouwens als premierskandidaat op een kieslijst gaan staan in de Nederlandse TK verkiezingen); Ik neem tenminste aan dat EC-lidmaatschap onverenigbaar is met EP-lidmaatschap. Deelname aan de EP-verkiezingen als beoogd EC-lid is dan simpelweg kiezersbedrog.
Ik heb weinig op met de epp of von der Leyen maar dat gezeik over dog whistles als niet iedereen of juist wel van elke achtergrond met z’n grootmoeder en alle mogelijke combinaties van gender en seksuele voorkeuren prominent aan bod komt krijg ik een enorme sik van. De barrages die op sociale media over en weer volgen doen mij vermoeden dat dit één van die onderwerpen is waar botlegers graag verdeeldheid mee zaaien in de westerse wereld.
Daarnaast heb in geen probleem dat presidenten/voorzitters niet direct gekozen worden, dat wordt dan te veel een winner takes all positie. Die functies zijn te belangrijk om alleen rechtstreeks aan het beoordelingsvermogen van de kiezer over te laten.
De Spitzenkandidaten zijn natuurlijk juist een poging om ervoor te zorgen dat de kiezer via de verkiezingen van het EPP wél invloed heeft op wie er voorzitter van de EC wordt. Het alternatief is namelijk zoals het altijd is gegaan, namelijk een deal tussen de regeringsleiders.
Het is in die zin dus vooruitgang dat Von der Leyen zo’n campagne op touw zet; zo weet je als Nederlandse kiezer: als ik Von der Leyen als voorzitter van de EC wil, moet ik CDA, NSC of BBB stemmen (huh? zijn die drie partijen één partij? Wel verhelderend).
Dat Von der Leyen niet op het stembiljet staat doet er niet echt toe, zolang er nog geen Europese kieslijsten zijn.
Het lost natuurlijk niet ineens het hele democratische gat op, maar het is een stapje. Wat mij betreft in de goede richting.
Echter is het absoluut geen garantie dat je ook Von der Leyen krijgt als je op 1 van die 3 partijen stemt want als Duitsland haar niet voordraagt en de andere EU landen er niet mee akkoord gaan dan kan ze wel 300 x spitzen kandidaat zijn maar dan wordt ze het niet.
De EVP gaat daar namelijk helemaal niet over wie er voor gedragen wordt.
Als we iets overnemen uit Amerika dan is het wel de simplistische opvatting dat democratie niet meer of minder inhoudt dan op specifieke personen te kunnen stemmen voor allerlei functies. Je hoeft alleen maar naar de VS zelf te kijken om te zien dat zo’n systeem bepaald geen garantie vormt voor een functionerende democratische rechtsstaat.
Op zich is het wat mij betreft helemaal geen probleem als regeringsleiders of andere bestuurders indirect worden gekozen of benoemd, door de volksvertegenwoordiging. Of desnoods door de gezamenlijke regeringsleiders van de EU.
Dat naar voren schuiven van een Spitzenkanditat lijkt me nou typisch iets dat ofwel niet goed is, ofwel niet deugt. Doen partijen het wel, dan is de kritiek dat de kiezer geen (directe) zeggenschap heeft over de samenstelling van de Commissie. Doe ze het niet en schuiven ze pas na de verkiezingen iemand naar voren, dan zijn ze niet transparant.
Er zijn heel zinnige dingen te zeggen over het democratisch tekort in de EU die een stuk dieper gaan dan welke functies direct of indirect gekozen zouden moeten worden. Of over campagnes die, zoals die van Von der Leyen, nogal ongelukkig zijn. Merijn Oudenampsen deed dat bijvoorbeeld afgelopen week in De Groene: Dubbelspel.
Dat hele ‘spitzen-kandidatuur’ is je reinste onzin, het EP gaat niet over wie er voor gedragen worden, dat doen de EU leden en als die iemand anders voordragen dan kan het EP enkel ja of nee zeggen.
Dit riekt naar belangenverstrengeling tussen de Von der Leyen en het EVP om maar zieltjes te winnen voor het EVP.
Als je maar vaak genoeg nee zegt, blijft uiteindelijk de Spitzenkandidat wel als enige optie over. Punt is dat het EP bij de vorige verkiezingen de rug niet recht heeft gehouden en daarmee een nogal ongelukkig precedent heeft gezet. Van de andere kant is dat natuurlijk ook gewoon hoe politiek werkt (zie ook Nederland, waar de afgelopen verkiezingen niet voor het eerst de lijsttrekker van de grootste partij geen premier werd). Het alternatief is uiteindelijk ook alleen maar veel slechter (zie de VS).