Tussen vrijheid en repressie

ELDERS - Frankrijk is nog altijd in de ban van de aanslagen begin deze maand op het satirisch tijdschrift Charlie Hebdo en een joodse supermarkt. De liefde voor de vrijheid van meningsuiting dreigt het nu wel te verliezen van de neiging tot repressie.

Een paar dagen na de aanslagen arresteerde de politie een vijftienjarig meisje dat de terroristen ‘mijn broers’ had genoemd. Het is een van de voorbeelden van de onverzoenlijke houding van de Franse autoriteiten tegen alle uitingen ten gunste van de moordenaars van de medewerkers van Charlie Hebdo en de klanten van de supermarkt. In dit recente overzicht wordt melding gemaakt van een 8-jarige jongen die door de politie ondervraagd werd nadat hij had geweigerd zich aan te sluiten bij een minuut stilte ter herdenking van de slachtoffers van de aanslagen.  Tientallen rechtszaken zijn aangespannen tegen mensen die het terrorisme zouden hebben verheerlijkt. Maar ook voor graffiti op moskeeën worden mensen vervolgd. De provocateur/cabaretier Dieudonné werd gearresteerd nadat hij op Facebook had geschreven: je me sens Charlie Coulibaly (de terrorist van de supermarkt). De gevoeligheid voor alles wat moslims of joden kan raken is buitengewoon groot. De Frans-Algerijnse kunstenares Zoulikha Bouabdellah heeft deze week een kunstwerk teruggetrokken van een tentoonstelling na bedreigingen van omwonenden die hoge hakken op een gebedstapijt niet konden waarderen.

De Franse minister van Justitie Christiane Taubira zei dinsdag dat de straffen tegen openlijke bijval voor  de terroristen gerechtvaardigd zijn. Ze wordt gesteund door een recente poll van het televisiestation Europe 1 waaruit blijkt dat 90% van de Fransen voor de harde lijn is.

Onderdeel van de harde lijn is ook de beperking van de vrijheid op het internet. Een plan dat we regelmatig zien terugkeren als de vrees voor terrorisme oploopt is het verantwoordelijk stellen van de providers voor ongewenste content. President Hollande kondigde deze week aan dat hij een wet voorbereidt om providers medeverantwoordelijk te maken voor de bestrijding van haatzaaiende uitingen. Zijn minister van Binnenlandse Zaken Cazeneuve vertrekt binnenkort naar de VS om Twitter, Microsoft, Google en Facebook om hulp te vragen. Hollande gebruikte alle recente internationale bijeenkomsten, zoals het World Economic Forum en de herdenking van Auschwitz deze week, om medestanders te krijgen voor zijn plannen om het internet te vrijwaren van antisemitisme en alle andere vormen van racisme.

De risico’s van een dergelijk streven zijn bekend. Internetbedrijven gaan ongecontroleerd en met vage instructies aan medewerkers uit lagelonenlanden al het internetverkeer censureren. Openheid over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting kun je wel vergeten. De overheid geeft het grondrecht van de vrijheid van meningsuiting uit handen. Weer een publieke zaak geprivatiseerd. Waarom doet Frankrijk dat? vraagt Techdirt commentator Timothy Geigner. Waarom worden slachtoffers van het naziregime, dat op alle mogelijke manieren de vrijheid onderdrukte, misbruikt om nu de vrijheid van meningsuiting op internet te beperken? Is dit een effectieve bestrijding van het terrorisme?

De plannen om de internetvrijheid aan te pakken zijn na de aanslagen, direct voorafgaand aan de grote demonstratie van 11 januari, besproken in een overleg van alle Europese ministers die verantwoordelijk zijn voor Veiligheid. De Nederlandse minister Opstelten kondigde na afloop aan dat het haatzaaien zou worden aangepakt. Wat hij niet zei is dat er bij dat overleg ook een meer positieve benadering van het probleem is afgesproken “to develop positive, targeted and easily accessible messages, able to counter this propaganda, aimed at a young audience that is particularly vulnerable to indoctrination.” Weerwoord geven op haatzaaien in plaats van louter repressie. In dezelfde geest pleitte EU-antiterreurcoördinator Gilles de Kerchove gisteren in De Volkskrant ook voor tegenpropaganda in de bestrijding van IS. De meeste regeringen zetten hun kaarten echter op repressie en mass surveillance. Dit betekent een inperking van de vrijheid en de privacy voor iedere internetgebruiker. Met dank aan de terroristen die er toch wel tussendoor glippen, maar die wel gebaat zijn bij een verharding van het klimaat.

Niet alleen in Frankrijk zijn de grenzen van de vrijheid van meningsuiting na Charlie Hebdo opnieuw een hot issue in het publieke debat. Pleidooien om voorzichtiger te zijn als het om religie gaat worden overal gehoord. Ook dat zal de terroristen goed doen.

Wie nu in de rechtszaal staat voor een uitingsdelict voelt de druk van de terroristenbestrijding.  In Italië staat een schrijver terecht omdat hij sabotage-acties zou hebben uitgelokt die de aanleg van een nieuwe treinverbinding door de Alpen zouden moeten verhinderen. Het proces tegen de 64-jaar oude Napolitaanse schrijver Erri de Luca is deze week begonnen. Demonstranten toonden bordjes met Je suis Erri. De Franse bouwmaatschappij van het omstreden project (megalomaan, een onnodige aanslag op het milieu en gedoemd te mislukken, zeggen de tegenstanders) heeft de aanklacht tegen De Luca ingediend. Het is wat al te gemakkelijk om ons bedrijf nu, na alle ophef over de aanslag op Charlie Hebdo, vanwege dit proces zwart te maken, zegt een woordvoerder. Er is brand gesticht en onze mensen moeten beveiligd worden. De Luca, die zichzelf anarchist noemt, verdedigde zich met de taalkundige betekenis van het gewraakte woord sabotage: dat kan immers ook in figuurlijke zin gebruikt worden. Gandhi deed dat ook, verklaarde hij. De Luca kan een gevangenisstraf van een tot  vijf jaar krijgen, maar hij heeft op voorhand aangekondigd niet in beroep te zullen gaan.