Tegendenkers | Niemand snapt het kapitalisme

OPINIE - Bewijst de economische crisis het ongelijk van het kapitalisme, zoals Denker des Vaderlands Hans Achterhuis beweert? Allerminst, vindt student Yernaz Ramautarsing.

Ayn Rand (1905-1982), de in de VS populaire Joods-Amerikaans-Russische schrijfster, was in Nederland tot een paar jaar geleden een vergeten filosofe. Het was Denker des Vaderlands Hans Achterhuis die haar herintroduceerde in het academische debat door haar te beschuldigen van het veroorzaken van de huidige financiële crisis. Dat deed hij in zijn boek ‘De utopie van de vrije markt’ (2010), waarvan dertigduizend exemplaren verkocht zijn. Hoe is dit verkoopsucces te verklaren? De sleutel is níet de onbekende Ayn Rand, maar Alan Greenspan, voormalig voorzitter van de Federal Reserve (Fed), het stelsel van Amerikaanse centrale banken. Hij is volgens Achterhuis verantwoordelijk voor onze financiële crisis en tevens de belangrijkste intellectuele volgeling van Ayn Rand.

In zijn jongere jaren was Alan Greenspan een leerling van Ayn Rand en behoorde hij tot haar intieme kring. In die tijd ontwikkelde Greenspan zijn visie op de economie; in 1965 leverde hij een bijdrage aan het boek ‘Capitalism: The Unknown Ideal’ van Ayn Rand. Daarin schrijft hij over de Fed hoe dit instituut ingegrepen had tijdens de crisisjaren dertig: het had geld de economie ingepompt en zo speculatieve investeringen aangewakkerd. Deze inmenging verstoorde het evenwicht op de markt. Dit leidde uiteindelijk tot gebrek aan vertrouwen onder handelaren. Greenspan: ‘Het resultaat was het ineenstorten van de Amerikaanse economie.’

De latere voorzitter van de Fed toonde zich hier uitgesproken tegenstander van overheidsinterventies en beschreef de negatieve effecten hiervan op de markt.

Van 1987 tot 2006 is Greenspan dus zelf voorzitter van het stelsel van centrale banken van de Verenigde Staten en volgens velen toentertijd ‘de invloedrijkste man in de commandotoren van de wereldeconomie’. En wat doet Greenspan? Hij herhaalt de fouten van zijn voorgangers: hij manipuleert de markt, met desastreuze gevolgen. En uitgerekend hij had beter moeten weten.

Wankel moreel kompas

Ondanks deze onoverbrugbare ideologische kloof tussen de woorden van de jeugdige Greenspan en de handelingen van de oudere Greenspan blijft Achterhuis met droge ogen beweren dat Greenspan het geesteskind is van Rand. En dat terwijl Ayn Rand Greenspan in de loop der jaren herhaaldelijk heeft aangesproken op zijn inconsequente gedrag. Uiteindelijk leidde de kritiek van Rand ook tot een breuk tussen de twee. Rand trok haar handen af van Greenspan want zij zag dat zijn morele kompas wankel was. Het gelijk van Rand zou snel blijken.

Het beleid van Greenspan stimuleerde de inflatie. Ayn Rand beschouwde inflatie enkel als het product van onrechtmatige overheidsinterventie. Beide economische visies verschillen als dag en nacht.

Ik ben niet de eerste die Achterhuis deze inconsistentie voor de voeten werpt. De Vlaamse econoom en libertaire denker Brecht Arnaert heeft Achterhuis juist op deze valse voorstelling van zaken eerder bekritiseerd: ‘Rand bestempelen als de intellectuele grootmoeder van de politiek van losse kredietverstrekking kan dus maar op twee dingen berusten: onwetendheid, of intellectuele vooringenomenheid.’

Het beleid van Greenspan vormt het voornaamste bewijs dat hij niet haar belangrijkste intellectuele volgeling is. Zelfs al had Alan Greenspan al die jaren naar zijn eigen inschatting Rands filosofie, het ‘objectivisme’, aangehangen, dan nog waren zijn daden als voorman van de onconstitutionele Fed onverenigbaar geweest met zijn principes. Dat telt. En juist Greenspans beleid toont het ongelijk van Achterhuis aan.

Achterhuis begrijpt het kapitalisme niet

Maar wat betekent dit ongelijk? Veel meer dan alleen een verkeerde inschatting van de invloed van Rand op Greenspan. Of omgekeerd. Het betekent een verkeerde inschatting van de oorzaak van de financiële crisis van afgelopen jaren.

Het betekent dat Achterhuis het kapitalisme, dat hij aan de kaak wil stellen als een gevaarlijke utopie, niet begrepen heeft.

Even terug naar Rand. Haar definitie van het begrip kapitalisme is kraakhelder: ‘Kapitalisme is een sociaal systeem gebaseerd op de erkenning van de rechten van het individu waaronder eigendomsrechten, en waar alle eigendom privaat bezit is.’ Was dit het sociale systeem dat Greenspan nastreefde met zijn beleid? Beweert Achterhuis serieus dat Ayn Rand überhaupt het bestaan van de Fed zou hebben goedgekeurd? In geen van haar beschrijvingen van de overheid zoals zij die zich voorstelt, kom je zo’n instituut tegen. Integendeel.

‘De economische waarde van het werk van een mens,’ schreef Rand, ‘wordt bepaald op de vrije markt, door één leidend principe: de vrijwillige toestemming van hen die bereid zijn met hem hun productie te verhandelen. Dit is de morele betekenis van het principe van vraag en aanbod.’ Was dit Greenspans leidende principe toen hij van overheidswege de markt verstoorde? Welnee. Hij legde als Fed-voorzitter de markt juist aan banden en verstoorde zo het het principe van vraag en aanbod.

In echt vrije markt geen crisis

Achterhuis wekt verbazing door de schuld voor de crisis neer te leggen bij de filosofe die tegen overheidsinterventie in de economie is, terwijl toch echt elke crisis tot op de dag van vandaag is ontstaan door de overheid die de markt hooguit een béétje vrij laat, en nooit helemaal.

Na het vertrek van Greenspan is de Fed op oude voet doorgegaan, door de markt te blijven vervuilen met het pompen van waardeloos geld in de markt en zo inflatie te veroorzaken – en dus vermindering van onze welvaart.

Ik ben ervan overtuigd dat in een echt vrije markt geen crisis kan uitbreken.

De overheid gaat de crisis te lijf met hetzelfde beleid dat tot grote problemen heeft geleid – en waarvan ze zelfs de hoofdschuldige is. Ook in ons land. Ook door de VVD. Die zegt een liberaal, kapitalistisch systeem aan te hangen, waar vraag en aanbod de markt in evenwicht houden. Onzin, de VVD is alleen in naam liberaal. Kijk alleen al naar het nationaliseren van banken en het subsidiëren van falende Zuid-Europese staten. Is dat kapitalisme?

Nog één keer Rand: ‘De vloed aan misinformatie, misrepresentatie, verdraaiingen en regelrechte onwaarheden over het kapitalisme is van dien aard dat de jeugd van vandaag geen idee heeft (en in de praktijk niet weet zo een idee te herkennen) van zijn werkelijke oorsprong.

In 2013 blijkt het kapitalisme nog steeds een onbegrepen ideaal.

Dit essay is een reactie op het betoog van Hans Achterhuis, dat gistermiddag op Sargasso verscheen.

Volgens Ramautarsing ligt het aantal objectivisten in Nederland en Vlaanderen ver onder de honderd. Hij was in 2012 zelf kandidaat-Kamerlid voor de Libertarische Partij. Volgens hem zijn de 4163 stemmers op die partij sympathisanten van Rand, maar zijn ze niet zo radicaal dat ze zichzelf ook objectivisten noemen. 

Deze discussie tussen Yernaz Ramautarsing en Hans Achterhuis werd gevoerd op 18 februari en is terug te zien. Bovenstaande tekst werd afgelopen zaterdag in Trouw gepubliceerd.