Kunst op Zondag | Tot op het bot

Fileer de mens tot op het bot en wat blijkt? Iedereen is gelijk! In het diepst van ons wezen zijn we knekels. Doodsaai, dus verzinnen we er van alles omheen. Zelfs ons verzincentrum is bot. We nemen een kijkje in knekel- en curiosakabinetten en bij hedendaagse osteologische kunstenaars. In de late Middeleeuwen was de dodendans een poosje een trendy thema in de kunst. Vermoedelijk was de pandemische pest aanleiding. De pest trof iedereen, oud, jong, arm, rijk. Men werd zich scherp bewust van de vanitasgedachte. Kom daar vandaag nog maar eens om. Michael Wolgemut (1434-1519), Danse Macabre, 1463. De in Brussel geboren arts en anatoom Andries van Wesel (in Latijn Andrea Vesalius) wordt gezien als een van de eerste wetenschappers die de menselijke anatomie in kaart bracht. In deel 1 van zijn ‘De humani corporis fabrica libri septem’ (Zeven boeken over de bouw van het menselijk lichaam) behandelde hij het skelet. Vesalius maakte zelf een aantal gravures van skeletten in diverse poses. Andreas Vesalius (1514 – 1564), Biddend skelet, 1723. En wie was de maker van de eerste röntgenfoto van een roker? Vincent van Gogh (1853 – 1890). Kun je zelfkennis opdoen door een skelet te bestuderen? Lovis Corinth (1858 – 1925), Zelfportret met skelet, 1896. Paul Delvaux had vele obsessies en skeletten waren er een van. En zo kon hij laten zien dat de gemiddelde kantoorklerk niet veel verschilde van mythische verlossers. Paul Delvaux (1897 – 1994), Ecce homo, 1949. Paul Delvaux – Crucifixión 1951. Over wonen en ijdelheid gesproken… Dat bepaalde lieden zich niet alleen een leuk optrekje in de stad kunnen veroorloven, maar ook een alleraardigst stulpje op het platteland, is van alle tijden. Het lijkt wel onuitroeibaar. In het gunstige geval houden we er een museum annex kunstenaarsresidentie aan over. Wel goed dat Olaf Breuning ooit een beetje vanitasgedachtengoed in de tuin van Villa Medici hing. Olaf Breuning (1970 -), Skeletons, 2002. Twintig zitjes, gegroepeerd als een gigantisch skelet zijn bedoeld om eens te mijmeren over wat er al dan niet is overgebleven van de cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Indianapolis. Joep Van Lieshout (1963 -), Funky Bones, 2010. Voor de 2013 editie van ‘Sculpture by the sea’ (bij de stranden van Bondi en Cottesloe, Australië) maakte Ken Unsworth een strandwacht en een sterke eenzame fietser. Ken Unsworth (1931 - ), Look this way, 2013. Ken Unsworth - There’s many a slip ‘twixt the cup and the lip, 2013. Deze fontein van Urs Fisher is te duiden als een 'piëta humoresque'. De van het kruis gehaalde Jezus is over de stoel gelegd. Moeder Mary nergens te zien. Oh wacht, dat is natuurlijk die stoel. De watergevende tuinslang stelt dan haar tranen voor. Urs Fisher (1973 - ), Invisible Mother, 2015. Wordt u wel eens verweten bot te zijn? Awel, dan hebt u vandaag kunnen zien dat zulks van alle mensen is.

Kunst op Zondag | Schedel

Het klinkt wat bot, maar in de kern is de mens niet meer dan een gebruiksvoorwerp? Pel alle uiterlijkheden er af, en er rest niets dan een schedel en wat botten. Die wel bruikbaar zijn als sieraad, wandversiering, bushokje of kunstobject.

De schedel spreekt meer tot de verbeelding dan een enkel botje. Ongetwijfeld omdat we in een schedel meer van onszelf herkennen dan in een stukje ellepijp. Als symbool van de sterfelijkheid is de schedel onderdeel van zogenaamde vanitasschilderijen. Zoals op de afbeelding boven dit artikel. Een schilderij uit 1660 van Aelbert Jansz van der Schoor.

Aan een schedel is weinig ‘vanitas’ (ijdelheid) meer af te zien. Tot op vandaag brengen kunstenaars de schedel in verband met ijdelheid en vergankelijkheid. Er zijn echter ook kunstenaars die de schedel puur als materiaal zien om mee te werken. Een vorm van leven na de dood?

Een ethische kwestie kan zijn: gebruik je echte schedels of respecteer je de eeuwige rust en maak je schedels na? En wat te denken van de ophef die de platina schedel van Damien Hirst veroorzaakte? IJdele kunstenaar of geslaagd symbool voor de hoeveelheid geld die de mens besteedt om het leven te rekken?

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: flickr.com/arteurbana

Zuid-Amerika: Chávez (laatste keer in person), cadeautjes, crisisjournalistiek

ELDERS - Deze week uit Zuid-Amerika het overlijden van icoon Chávez, macabere cadeautjes in Sao Paulo en rampenjournalistiek: zijn de media te hijgerig in rampgebieden, en waarom?

Het grootste nieuws deze week kwam een halve dag na de vorige post: de dood van Chávez. Buzzfeed verzamelde de zeventien “meest buitensporige” citaten van El Comandante. Hoewel, zoals een reageerder terecht aangeeft, voor sommige quotes de buitensporigheid vooral erin zit dat Buzzfeed dat etiket erop plakt.

Het tweede opmerkelijke nieuws komt uit Brazilië. Daar zijn in Sao Paulo bij Mormoonse tempels en ambassades in totaal zeven in rood cadeaupapier verpakte menselijke schedels gevonden. Op beelden van beveiligingscamera’s was een vrouw te zien die de schedels neerlegde. Is het een ritueel? Wat is het verband tussen de Russische, Zuid-Afrikaanse en Tsjechische ambassade – die er allemaal een ontvingen? Mysterie, mysterie.. De Huffington Post heeft als terzijde een mooie fotoserie van versierde schedels uit een Boliviaanse cultus.

Tot slot een langere meta-bijdrage van The Frontline Club, over rampenjournalistiek – en of (en waarom) journalisten soms te snel weer verdwijnen naar de volgende ramp, als variant van ‘de waan van de dag’. Hij mag in deze Zuid-Amerikaanse Elders want het gaat mede over Haïti. Overigens doneerde Bill Clinton’s stichting deze week ook nog US$700.000 aan projecten op het eiland.