Kunst op Zondag | Parafernalia

Eind augustus werd door veilinghuis Zwiggelaar Auctions de privéverzameling van Tjeerd Deelstra geveild. De voormalige TU-docent en bouwkundige, oprichter van Urban (The International Institute for the Urban Environment), had van alles en nog wat over ‘tegenkunst’ (van vnl. Fluxus en Provo)  verzameld en wilde daar op zijn oude dag nu eens van af. Het pronkstuk van zijn  verzameling is ‘Tjeerd Deelstra’s tripbook’. In 1974 bezocht hij Fluxus-kunstenaars tijdens een reis door Amerika en Japan. Hij kocht een zwart notitieboekje en vroeg de kunstenaars iets aan dat boekje toe te voegen. Tjeerd Deelstra kwam thuis met een boekje volgepropt met “teennagels, niet-geïdentificeerde vloeistoffen op een gezouten vis, een batterij, plastic vlieg, tak, metalen vork en oordopjes”. Om slechts een deel van de inhoud te vermelden. Tjeerd Deelstra’s tripbook – 1974. Zo kreeg hij een baardhaar van Geoff Hendricks (1931 - 2018), bekend als de ‘wolkensmid’ omdat hij wolkenluchten verwerkte in zijn schilderijen, objecten, installaties en performances. In Deelstra’s boekje zit ook een door Hendricks geschonken postzegel (This is not a Cloud). Meer over Geoff Henricks in deze In Memoriam. Verder bevatte dit ´Gesamtkunstwerk´ wat schaamhaar van celliste Charlotte Moorman en wat eelt van Fluxus-oprichter George Maciunas van wie we hier de compositie ‘Piano piece No. 13’ vertoonden (uitgevoerd door Sonic Youth). Het verzamelen en bewaren van zeer persoonlijke parafernalia was (en is nog steeds) een meer religieus ding. Denk aan het in Boxmeer gestolde bloed van Jezus of het doek waarin de overleden gekruisigde zou zijn gewikkeld. Denk aan relieken als de baard en de tand en mantel van de profeet Mohammed. https://www.youtube.com/watch?v=gu3K_IgfjIk Dat trekt publiek en musea (ook een soort tempels) hebben dat wel door. Het Drents Museum toont van 8 oktober 2021 tot en met 27 maart 2022 niet alleen schilderijen van Frida Kahlo, maar ook parafernalia als kleding, korsetten en sieraden, beschikbaar gesteld door Museo Frida Kahlo. Museo Frida Kahlo is het huis waar Frida Kahlo het grootste deel van haar leven heeft gewoond. Bekend als het ‘blauwe huis’ (Casa azul), alwaar bezoekers zich kunnen vergapen aan haar atelierspullen en de rolstoel die ze in haar laatste jaren gebruikte. Het zijn de dingen die het doen. En om het publiek nog meer de musea in te jagen worden niet alleen spulletjes van kunstenaars tentoongesteld, maar wordt ook dat publiek gevraagd dingen aan te dragen. Tot vorige maand liep in het Dordrechts Museum de tentoonstelling ‘I love Dordt’. Eén van de meer dan 400 “persoonlijke spullen met een mooi, leuk, of ontroerend verhaal” die iets over Dordrecht vertellen, was een invalidenkarretje. De bijdragen voor de tentoonstelling zijn online nog te zien, inclusief de fiets waarmee kunstenares Mignon Nusteling de angst voor de dood overwon. Die persoonlijke parafernalia kunnen ook als ´kunst in de openbare ruimte´ worden geëxposeerd. Jan Heinsbroek, a.k.a. Jan is de Man, schilderde in juni een vitrine op een muur in Nieuwegein. In de vitrine kwamen spullen van wijkbewoners te staan. Zoals het blikken speelgoedfietsje, waar de eigenaresse leuke herinneringen aan heeft (de nu veertig jaar oude zoon en dochter speelden er vroeger fanatiek mee). Het knuffelbeertje is een herinnering aan de geboorte van het overleden zoontje van een buurtbewoonster. Jan is de Man – mural, vitrine Nieuwegein, 2021. Het museum als oplossing voor mensen die omkomen in de spullen: ‘Waste not’ van Song Dong. Zijn moeder begon obsessief dingen te bewaren nadat haar man was overleden. De kunstenaar Song Dong en zijn zus konden haar overtuigen afstand te doen van al die overbodige dingen door er een installatie van te maken. Een weergave van hoe een familie het moderne leven in China ondergaat. Voor het eerst in 2005 in Bejing tentoongesteld, sindsdien de wereld over gegaan, onder andere in Groningen (2015). https://www.youtube.com/watch?v=blbjQT-qWBE&t=2s Alfredo en Isabel Aquilizan pakten persoonlijke spullen die door de lokale Filippijnse gemeenschap aan de familie waren geschonken toen ze in 2006 voor het eerst in Brisbane (Australië) aankwamen in 140 balikbayan-dozen. Opgestapeld tot een woning zonder dak staat het symbool voor de Filipijnse diaspora. Net als veel Filipijnen, trekt ook deze installatie over de hele wereld, Alfredo en Isabel Aquilizan – Address, 2008. Overal waar ik mijn bed neerzet, noem ik mijn thuis. Voor een kunstenaar is dat natuurlijk een museum. Veel intiemer dan een doorleefd bed kunnen iemands parafernalia niet zijn. Tracey Emin – My bed, 1998. In 2012 vernietigde Michael Landy al zijn persoonlijke spullen. Echt alles. Of hij daar nog spijt van heeft gekregen vroeg The Guardian hem dit jaar. Nou nee, zei Landy, alleen toen hij kort na het project naar Spanje wilde werd het even lastig omdat hij ook zijn paspoort en geboortebewijs had vernietigd. En dat zijn moeder jankend het project binnenliep omdat het voor haar voelde alsof haar zoon aan het sterven was, dat was ook geen pretje. Maar verder werd Landy, geestelijk gezien,  niet armer van het hele gebeuren. Het voelde als een verrijking, geen einde maar een begin. Kijk in de 16 minuten durende docu hoe dat toen ging. https://www.youtube.com/watch?v=IAJg7rH_EMI Tot slot wat parafernalia van Miles Davis. https://www.youtube.com/watch?v=ojOClU9lPbw Prettige zondag.

Door: Foto: Greg Pietersma (cc)
Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk: De evangelist Marcus (2)

, door

ACHTERGROND - Vorige week heb ik geschreven over de figuur van de evangelist Marcus – waar bitter weinig over bekend is – en wat de kerkelijke traditie hiervan vervolgens gemaakt heeft. We vervolgen nu met de reliekengeschiedenis van Marcus en sluiten af met voorbeelden van de wijze waarop Marcus voorkomt in volksdevotie en bijgeloof.

De Koptische kerk

De opvolger van Marcus was de schoenmaker Anianus, die als tweede patriarch/paus van Alexandrië de geschiedenis is ingegaan. Egypte maakte sinds 323 deel uit van het oostelijke gebied van het inmiddels gesplitste Romeinse Rijk, het latere Byzantijnse Rijk, en viel daardoor onder het edict Cunctos populos (380) van keizer Theodosius de Grote, waarmee hij het trinitair christendom dwingend oplegde aan christenen.

In de vijfde eeuw ontstonden geschillen tussen de patriarchen van Alexandrië en van Constantinopel. De Egyptenaren ervoeren de richtlijnen uit Constantinopel als bemoeizuchtig en onderdrukkend en als reactie daarop groeide de Koptische kerk steeds meer uit tot een nationale kerk met eigen liturgische, theologische en spirituele kenmerken. Tenslotte verwierpen de Kopten het Grieks, de taal van de Byzantijnse ‘onderdrukkers’, en namen de toenmalige Egyptische volkstaal als kerkelijke taal aan. In de tussentijd had de Koptische kerk de uitspraken van het Concilie van Chalcedon (451) verworpen en zich uiteindelijk afgescheiden van het Patriarchaat van Alexandrië, dat men beschouwde als verlengstuk van Constantinopel.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | Reliekenverering (3)

, door

ACHTERGROND - Vandaag de laatste van drie blogs over relieken (één, twee) en wel over relieken in de Oosters-Orthodoxe Kerk, de verzameling oosterse kerken onder leiding van Oecumenisch Patriarch Bartholomeus I van Constantinopel.

In West-Europa is de betekenis van relieken voor de gelovigen flink afgenomen. In de Oosters-Orthodoxe Kerk ligt dat anders. Een chaos zoals die in het westen ontstond en waarbij namaak, fraude en opportunisme een rol speelden, heeft het oosten niet gekend. Niet dat het allemaal koek en ei was, maar met criminaliteit als in het westen werd de kerk van Constantinopel niet geconfronteerd. Bovendien bleef het oorspronkelijke doel van de reliekenverering hier het best bewaard: deel krijgen aan het heilige. De echtheid van relieken speelt daarbij een ondergeschikte rol. Het kerkvolk kent zijn eigen waarheid.

Relieken in de oosterse kerken

De meest vereerde oosterse relieken zijn de stukken van het Heilig Kruis. Het grootste stuk bevindt zich in het Xiropotamou-klooster op Athos. De ‘gordel van Maria’ (zoni) die zij bij haar Tenhemelopneming volgens de legende aan de apostel Thomas geschonken zou hebben, is een goede tweede. Van deze gordel zijn meerdere exemplaren bekend. De O.L.V. Basiliek in Maastricht bezit er eentje, maar ook het Vatopedi-klooster op Athos. Deze laatste is gemaakt van kameelhaar en van edelstenen voorzien door keizerin Zoë (978–1050). Op de derde plaats staan botten en kledingresten van heiligen.

Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | Reliekenverering (1)

, door

COLUMN - Ze zijn al diverse keren in mijn columns voorbijgekomen: relieken van heiligen. De oudere naam ‘relikwieën’ is wat in onbruik geraakt omdat sinds de ontkerkelijking nauwelijks meer serieus over dit fenomeen gepraat kon worden. Bovendien sluit het woord ‘relieken’ beter aan bij de Latijnse woorden waarvan de term is afgeleid: het werkwoord relinquere betekent ‘overblijven’ en het bijpassend zelfstandig naamwoord reliquiae betekent ‘stoffelijke resten’.

Hoogste tijd om ons eens af te vragen wat relieken nu eigenlijk precies zijn en hoe het verschijnsel is ontstaan. En ook: hoe in dit bij uitstek volksculturele fenomeen weer een spanning bestaat tussen enerzijds het ‘management’ van de kerk van Rome, die ook in de Middeleeuwen wel degelijk zijn hersens gebruikte, maar uiteindelijk niet opgewassen bleek tegen de praktijk van het gelovige volk en de lagere geestelijkheid. Omdat de ontwikkeling van relieken in de Oosters-Orthodoxe Kerk zich toch enigszins anders heeft ontwikkeld, daarover een volgende keer.

Wat vooraf ging

Relieken en hun varianten zijn van bijna alle tijden en godsdiensten. Het is in feite een archetypisch fenomeen: de menselijke behoefte aan iets tastbaars dat je veiligheid, hulp en troost kan bieden is een algemeen menselijke eigenschap. Het idee is bovendien dat door het contact met een voorwerp dat tot iets bezield ‘heiligs’ heeft behoort men deelgenoot kan worden aan de kwaliteiten van deze persoon.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.