De regering moet niets vinden van de Islam

Soms is de politiek geen onschuldige hobby. In Amerika trek je gekken aan die de symbolen van Palin (de kruisdraden van een vizier) wat te letterlijk nemen. Het politieke debat heeft daar veel van een burgeroorlog, waarbij nog net geen geweld wordt gebruikt. Soms slaat een gek toe.

In Nederland kwam Fortuyn om door een links warhoofd, Theo van Gogh door een islamitisch warhoofd. Is het de prijs die naamsbekendheid nu en dan vraagt? Een teken van hoop is dat de geblokte sheriff in Tucson/Arizona, zonder dat de verdachte van de schietpartij een verklaring had gegeven voor zijn handelen, het rabiate politieke discours in Amerika als de oorzaak aanwees.

In Buitenhof trad (9 jan) de directeur van het SCP, Paul Schnabel op: hij zag een grote ik-gerichtheid en een weinig dappere elite. ‘Met mij gaat het wel goed, maar met het land niet’, vatte hij de bevindingen van het onderzoek samen. De remedie volgens hem: een elite die eerlijker is over de boodschappen, die moete worden gebracht. Het was wel boeiend, maar het lukte niet om het thema van me af te zetten. Ook in ons politiek debat is de toon verhard, zie de zure kolommen van Martin Bosma, die steeds meer aan senator McCarthy doet denken, in de NRC. Wat is er precies?

In mijn archief vond ik een artikel in de NRC met de kop, die Schnabel bijna letterlijk uitsprak: “Mij gaat het goed, maar de wereld niet.” (8 sept.2009) Elchardus, die hier zijn Rob lezing samenvat, spreekt over de kloof die ontstaat tussen de privésfeer en de publieke sfeer. Hij ziet die veroorzaakt door de de-traditionalisering, het einde van de ideologie. Dat het tijdperk van de ideologie zou aflopen, werd al in de jaren zestig door Daniel Bell aangekondigd. Maar van betekenis is natuurlijk vooral dat de rol van allerlei bemiddelende en verbindende sociale structuren afnam, van kerken, vakbonden, politieke partijen en dergelijke. Ontideologisering en ontzuiling werden bij ons vaak in een adem genoemd.

De laatste tijd zijn er weer de nodige signalen afgegeven over de noodzaak of de onvermijdelijkheid van verandering. Verandering van de democratie of verandering van het economisch stelsel of allebei. Het hangt met elkaar samen, maar komt zelden samen in een visie.

Echt nieuwe ideologieën (hier even als verzamelnaam voor een samenhangend geheel aan concepten over hoe de maatschappij het best ingericht of gestuurd kan worden) komen nauwelijks meer voorbij. Analyses van wat mis is of losse ideeën (luchtballonnetjes), des te meer.
En het is ontegenzeggelijk zo dat de maatschappij en de economie nu wezenlijk anders zijn dan bijvoorbeeld honderd jaar geleden. Maar met name veel politieke ideologieën stammen nog van verder terug in de tijd. En bij recent opgekomen partijen is niet of nauwelijks sprake van een echte ideologie. Het gaat dan meer om een verzameling elementen uit een oude ideologie aangevuld met een paar nieuwe ideeën.

Wie komt er met een echt nieuwe ideologie? Wie komt er met een bruikbare visie om dit land voor de komende decennia een nieuwe koers te geven? Wie staat er op?

En wie gaat er dan gelijk weer zitten? Want dat is een deel van het probleem. Een ideologie of visie ontwikkeling je niet in een namiddag. Daar moet je voor gaan zitten. Een paar jaar misschien zelfs. En wie heeft daar nog de rust voor? En de tijd? En het geld? En de juiste inzichten in de relevante ontwikkelingen van deze tijd en de beste analyses? Het juiste begrip van de complexiteit van de huidige wereld en de netwerk van wederzijdse afhankelijkheden van belangen en mensen?
En dan ook nog het vermogen om de ideologie begrijpelijk en bruikbaar neer te zetten?