‘Moderniseren’ van mensenrechten als schadelijke aanval op de rechtsstaat

een gastbijdrage van Antoine Buyse en Jasper Krommendijk, eerder verschenen bij Nederland Rechtsstaat Deze week dienden Tweede Kamerleden Van Zanten (BBB) en Boomsma (NSC) een motie in waarin wordt opgeroepen mensenrechtenverdragen te ‘moderniseren’. Die zouden de ruimte voor asielbeleid in ‘verregaande mate’ beperken. Concreet noemen ze het Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Deze motie komt kort na een open brief van negen Europese staten die opriepen tot ‘een eerlijk gesprek’ over aanpassing van het EVRM, om precies dezelfde reden: migratie. Na heftige discussies binnen het inmiddels gevallen kabinet besloot Nederland die brief niet te ondertekenen. De motie lijkt nu via een omweg alsnog aan te willen sluiten. De motie noemt ‘grootschalige, structurele migratiestromen en asielprocedures’ die draagvlak onder druk zetten. Draagvlak voor wat precies blijft in het midden, maar de motie lijkt te bedoelen: draagvlak voor die verdragen. Zij roept dan ook op te verkennen, juridisch en diplomatiek, of die verdragen moeten worden gemoderniseerd of herzien. Een eerdere versie van de motie opperde zelfs tijdelijke opschorting en opzegging, maar kennelijk is men er na een nachtje slapen achter gekomen dat dat in ieder geval juridisch niet echt kan. Het is onbegrijpelijk dat juist een partij als NSC die ‘de grondrechten van mensen beter [wil] beschermen’ en ijvert voor constitutionele toetsing deze mogelijkheid überhaupt overwoog. Rechters in Nederland kunnen wetten (nog) niet toetsen aan de Grondwet, maar gelukkig wel aan het EVRM waardoor onze rechten toch worden beschermd, tegen geluidsoverlast of een privacy-schendend fraudesysteem. Met opzegging zou Nederland de Raad van Europa, bestaande uit 46 landen, moeten verlaten en voegt het zich bij het in 2022 uitgezette Rusland. Juridisch maakt opzegging (of modernisering) van het EVRM en andere verdragen verder weinig verschil: Nederland is nog steeds gebonden aan EU-recht over migratie. Onze collega Klaassen wees er terecht op dat 95% van het asielbeleid in Brussel wordt gemaakt. Het geheugen van de indieners van de motie lijkt daarnaast erg kort: zo’n onderzoek naar het Vluchtelingenverdrag is in 2021 al gedaan, door de Commissie Donner. De motie legt vooral een reflex van sommige politici bloot: steeds als beleidskeuzes niet ‘zomaar’ kunnen, het recht en rechters aanwijzen als schuldigen, als een dwangbuis die te beknellend is. Juist als het gaat om mensenrechten is die neiging schadelijk: rechten maken juist vrijheid mogelijk en beschermen onze democratie, in plaats van die aan te tasten. De aangepaste motie is daarnaast gebaseerd op foutieve aannames. Van Zanten en Boomsma herinneren eraan dat de verdragen zo’n 75 jaar oud zijn en stellen dat ‘deze verdragen en hun interpretatie sindsdien nauwelijks zijn aangepast aan de veranderde maatschappelijke realiteit’. Niets is minder waar. Een van de kernprincipes die het Europese Mensenrechtenhof heeft ontwikkeld is nu juist dat het EVRM een levende tekst (‘a living instrument’) is die steeds opnieuw moet worden geïnterpreteerd naar de huidige omstandigheden. Precies daarom beschermt het recht op bescherming van de correspondentie – ook zo’n term van 75 jaar geleden – ook emails en niet alleen handgeschreven brieven. Zo zijn er talloze voorbeelden te noemen waarbij internationale én Nederlandse rechters die ‘oude’ verdragen uitleggen in het licht van wat er vandaag de dag nodig is voor de bescherming van ieders mensenrechten. De interpretatie past zich dus voortdurend aan. Elke dag opnieuw. En die Verdragen zelf, zijn die dan nauwelijks veranderd? Klopt ook niet. Het Vluchtelingenverdrag is later uitgebreid. En het EVRM is maar liefst zestien keer aangepast met instemming van alle staten, waarbij er ook belangrijke rechten zijn toegevoegd die cruciaal zijn voor ons allemaal. Van het recht op vrije verkiezingen tot de afschaffing van de doodstraf. En ook op het gebied van migratie. Zo werd toegevoegd dat je altijd je eigen land binnen moet kunnen – geen Nederlander kan dus verbannen worden. En dat je je vrij in je eigen land mag bewegen – een inwoner van Coevorden mag naar Amsterdam en omgekeerd. Wat voor al deze inhoudelijke toevoegingen geldt: de rechten van mensen werden steeds beter beschermd. Het wegnemen van rechten zoals de motie impliciet als doel lijkt te hebben is nog nooit gebeurd. En met goede redenen: mensenrechten zijn een minimumstandaard. Discussie over mensenrechten is altijd welkom. Maar voor wat betreft die internationale verdragen, zoals het EVRM, hebben staten daar al lang de mogelijkheid toe. In elke zaak die bij het Mensenrechtenhof wordt gevoerd kunnen zij argumenten inbrengen. Dat gebeurt ook regelmatig met succes. In de grote meerderheid van de zaken voor het Hof vangen slachtoffers van mensenrechtenschendingen bot en worden klachten afgewezen. Ook in asiel- en migratiezaken. Deze week nog verklaarde het Hof een reeks klachten tegen Italië over pushbacks van migranten op de Middellandse Zee niet ontvankelijk. Ook bij de uitvoering van uitspraken krijgen staten vaak veel ruimte. Het zou dus beter zijn als Nederland, en de negen staten die de brief over het Hof schreven, gewoon de bestaande mogelijkheden gebruiken, ook in migratiezaken, in plaats van dit soort publieke schoten voor de boeg te lossen die de legitimiteit van het Hof en mensenrechten ondergraven. Voor onze democratische rechtsstaat zijn mensenrechten cruciaal. Als fundament. Zodra politici voorstellen daaraan te tornen, moet iedereen alert zijn. Geen huiseigenaar gaat stukken van de fundering weghalen omdat die ‘te oud’ zijn – dat zou pas verlies van draagvlak opleveren, letterlijk. Antoine Buyse is hoogleraar rechten van de mens aan de Universiteit Utrecht. Jasper Krommendijk is hoogleraar Internationaal en Europees Recht an de Radboud Universiteit. Nederlandrechtsstaat.nl is het platform in Nederland voor constitutionele dialoog. De website publiceert enerzijds opiniërende blogs over actuele constitutionele en rechtsstatelijke onderwerpen. Anderzijds bestaat de website uit een wetenschappelijk artikelsgewijs commentaar op de Grondwet.

Door: Foto: Monument Universal Links on Human Rights (1995) Tony O'Malley William Murphy (cc)
Foto: Inland tanker Vlissingen. Foto BoH, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons.

Varend ontgassen en internationaal vs nationaal recht

Eerder deze week publiceerde Sargasso over het rapport van ‘Floating Degassing in the Netherlands: Rights and Obligations under International Law‘. De eerdere publicatie was vooral op basis van berichtgeving bij Omroep Flevoland en NRC. Inmiddels hebben we het rapport zelf doorgelezen, een presentatie over het rapport door de onderzoekers bijgewoond en de reactie van de minister gelezen. Tijd dus voor wat meer inhoudelijke duiding. Te beginnen bij het rapport van de Erasmus Universiteit. Kleine spoiler: de onderzoekers van de Erasmus Universiteit hebben nog niet gereageerd op de brief van Minister Harbers.

Ontstaansgeschiedenis van rapport

Het rapport is het gevolg van een vraag van Omroep Flevoland aan de Erasmus Universiteit. Een vraag die deels voort is gekomen uit overleg van ondergetekende met Omroep Flevoland over het ontbreken van de onderbouwing van het internationale verbod op een nationaal verbod op varend ontgassen. NRC heeft zich later aangesloten bij Omroep Flevoland. Sargasso is daarbij helaas buiten de boot gevallen, als vrijwilligersclub hebben we nou eenmaal niet het geld en de capaciteit om volop mee te draaien in een dergelijk onderzoekstraject. Niks mis mee, Omroep Flevoland en NRC hebben belangrijke informatie boven tafel gekregen.

Die informatie verder gaat dan enkel het rapport. Bijvoorbeeld dat binnenvaarttankers nog steeds ontgassen in Natura2000 gebied (De Biesbosch) in provincies met een provinciaal ontgasverbod. Dat schippers en hun bemanning last hebben van gezondheidsklachten tijdens het varend ontgassen en dat de Inspectie Leefomgeving & Transport de rol van de Arbeidsinspectie vervuld bij binnenvaarttankers. Een taak die volgens de Inspectie niet bovenaan hun prioriteitenlijst staat en waar je je van kunt afvragen of het bij hun kerntaken hoort. Vraag aan de politiek: hebben schippers en hun bemanning niet gewoon recht op een veilige, gezonde werkomgeving en een fatsoenlijke inspectie met verstand van arbeidsomstandigheden die daar op toe ziet? Het gaat om zeer zorgwekkende stoffen, stoffen waar in elke sector strikte voorwaarden voor blootstelling tijdens werk gelden. Voor benzeen is de maximale blootstelling 0,2 ppm of 8 mg/m3 gedurende 8 uur. Ik betwijfel of die concentratie gehaald wordt op binnenvaarttankers tijdens het varend ontgassen van benzeen…

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De spanningen tussen directe democratie en mensenrechten

COLUMN - Op 12 augustus jl. diende de Schweizer VolksPartei (SVP) een volksinitiatief in met de titel ‘Landesrecht vor Völkerrecht’. Met dit initiatief wil de SVP in de grondwet vastleggen dat het Zwitserse recht boven het internationale recht gaat. Volgens de SVP is dit nodig, omdat het internationale recht in toenemende mate de soevereiniteit van het Zwitserse volk uitholt. Het Zwitserse volk bepaalt zelf, ‘geen vreemde rechters’, is dan ook de slogan.

Al sinds de aankondiging van dit volksinitiatief in 2014 is er heftige tegenstand. Het belangrijkste argument is dat de SVP met dit initiatief de rechtsstaat en de mensenrechten aanvalt. Volgens de 75 organisaties die zich tegen dit initiatief verweren, probeert de SVP zo het lidmaatschap van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens via de achterdeur op te zeggen. Operation Libero waarschuwt bovendien dat Zwitserland na aanname van dit initiatief internationaal geen betrouwbare partner meer is: als je een koopcontract sluit, kun je ook niet eenzijdig de voorwaarden bepalen, aldus de argumentatie.

Het Zwitserse politieke systeem, waarin het volk de hoogste macht is, leidt steeds weer tot spanningen bij internationale samenwerking. Het duurt lang voordat de Zwitsers toetreden tot internationale organisaties, als zij dit al doen. Zo werd Zwitserland pas in 2002 lid van de Verenigde Naties, en is het geen lid van de Europese Unie. Zwitserland heeft het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens pas in 1974 geratificeerd, als laatste lidstaat van de Raad van Europa.