Vandaag gaan er al wat stembureaus open voor de gemeenteraadsverkiezingen. U gaat natuurlijk stemmen, een handeling waarbij u ook op de kleine lettertjes moet letten.
Leesbaar lokaal
Dat kan bijna niet anders. Zouden de letters van een fatsoenlijk leesbaar formaat zijn, dan kreeg u een stembiljet van niet te hanteren proporties in handen. In Amsterdam is het zeer de vraag of de kiezers wel kunnen lezen waarop ze gaan stemmen. Met zesentwintig partijen wordt dat het grootse stembiljet.
Kiezers in Maastricht (23), Den Haag (23), Rotterdam (21) en Utrecht (20) krijgen ook een moeilijk leesbaar stukje democratie te zien.
De best leesbare stembiljetten zijn waarschijnlijk te vinden in Hilvarenbeek, Rozendaal en Schiermonnikoog, met elk slechts drie politieke partijen op het stembiljet. Waarschijnlijk, want als respectievelijk 91, 35 en 24 kandidaten op een A4’tje worden gedrukt, is het nog behelpen.
Interlokaal
De allerkleinste lettertjes op het stembiljet zijn voor de woonplaatsen van de kandidaten. En laten dat nou de kleine lettertjes zijn waar wat mee is.
(…) alle leden van een gemeenteraad zijn “lokaal”, ze wonen allemaal in de gemeente waarin zij politicus zijn. Dat is namelijk verplicht.
Dat schreef collega Martijn eergisteren. Voor kandidaat-raadsleden geldt dat echter niet. Kandidaten die in een andere gemeente wonen dan waar zij gekozen wensen te worden, moeten een verklaring afleggen dat zij bereid zijn te verhuizen als ze in de raad worden gekozen.
Als ze voldoende stemmen halen voor een zetel kunnen ze alleen een verhuizing voorkomen door de benoeming af te wijzen. Uitstel is wettelijk niet toegestaan. Iemand uit Groningen die in Maastricht in de raad wordt gekozen kan niet zeggen: 'ja maar de wooncrisis, zo gauw vind ik geen huisje hier…'
Je mag als kiezer ervan uit gaan dat de kandidaten jouw gemeente goed kennen. En dan niet uit berichten uit de regionale kranten, maar omdat ze jouw gemeente ‘leven’. Is het dan niet merkwaardig dat bijvoorbeeld een ‘Stadspartij 100% voor Groningen’ drie kandidaten uit een andere gemeente verkiesbaar heeft gesteld?
Of, nog merkwaardiger, dat er minstens twaalf gemeenten zijn waar zeker 21 kandidaten in het buitenland wonen? In Breda zagen we een kandidaat die in Amerika woont. In Eindhoven staat iemand uit Calgary (Canada) op de lijst van een van de partijen. In Westland zelfs iemand uit Cotonou (Benin).
Bij de meeste ‘kandidaten elders’ gaat het om mensen die in nabij gelegen gemeenten wonen. In een grensgemeente als Maastricht staan zes kandidaten uit België en één uit Duitsland op het stembiljet. Ook nog eentje uit Gran Canaria maar dat is toch echt geen buurgemeente.
Baudet gaat in Urk wonen
De partij die het wat ‘kandidaten elders’ het bontst maakt is Forum voor Democratie. In de vijftig gemeenten waar de partij meedoet is 26% van de kandidaten niet woonachtig in de gemeente waar ze verkiesbaar zijn gesteld.
Slechts in zeven van de vijftig gemeenten zijn alle FvD-kandidaten aldaar woonachtig. In 35 andere gemeenten zijn de lokale kandidaten wel in de meerderheid maar in acht andere gemeenten niet.
Gemeenten waar FvD meer ‘kandidaten elders’ dan uit gemeente zelf op de lijst heeft staan:
Breda (3 uit Breda, 7 van elders), Sittard-Geleen (4 uit deze gemeente, 6 van elders) en Westland (ook 4 lokaal, 6 elders).
In Almelo, Hulst, Tiel, Venlo en Vlissingen is de verhouding fifty-fifty (in al die gemeenten 5 om 5).
Voor alle duidelijkheid: het komt ook bij andere partijen voor dat er ‘kandidaten elders’ op de lijst staan. Bij de Piratenpartij is 29% van alle kandidaten elders woonachtig. Dan hebben we het over 12 van de 41 kandidaten in vijf gemeenten. Bij FvD gaat het om 136 van de 523 kandidaten in 50 gemeenten.
De Piratenpartij overtreft FvD op dit gebied in de gemeente Utrecht: slechts zeven van de zestien kandidaten wonen in Utrecht
In Eindhoven zijn 2 van de 9, in Enkhuizen 1 van de 6, in Middelburg 2 van de 5 kandidaten in een andere gemeente woonachtig. In Nijmegen zijn alle kandidaten Nijmegenaren.
Dubbel lokaal
Maar bij FvD speelt iets wat bij andere partijen erg weinig voorkomt: 68 kandidaten staan zowel in hun eigen gemeente als in een andere gemeente op de stembiljetten. Partijleider Baudet is niet alleen verkiesbaar in zijn woonplaats Amsterdam, maar ook in Urk.
Twee andere Tweede Kamerleden van FvD zijn dubbel verkiesbaar. Gideon van Meijeren in zijn woonplaats Den Haag en in Doetinchem. Simone Kerseboom in Maastricht en Venlo.
Verder zijn dus nog 65 lokale FvD-leden elk in twee gemeenten verkiesbaar.
Wat Baudet betreft kan het worden gezien als het roemruchte lijstduwersschap. In beide gemeenten staat hij als laatste op de lijst. Een kandidaat in Epe (ook verkiesbaar in Apeldoorn) vindt het allemaal prima. Mocht hij in Apeldoorn in de raad gekozen worden, dan geeft hij zijn plaats weg aan een Apeldoornse collega.
Michiel de Vries (hoogleraar bestuurskunde aan de Radboud Universiteit) vindt het kiezersbedrog: “Als je gekozen wordt na zo’n verklaring te hebben ondertekend, maar vervolgens toch niet naar die gemeente verhuist, dan breek je je eigen belofte. Dat vind ik nogal wat, een politicus die zijn belofte breekt” (bron: De Stentor).
Die dubbele verkiesbaarheid zagen we alleen nog bij DENK en BVNL (Belang van Nederland). Tweede Kamerlid Tunuhan Kuzu (DENK) is lijstduwer in zijn woonplaats Rotterdam en tevens verkiesbaar in Amsterdam.
Zijn collega Farid Azarkan is lijstduwer in Den Haag (hij woont in Culemborg). Azarkan wilde ook in Amsterdam op de lijst maar zijn kandidatuur werd door het stembureau geschrapt omdat er verklaringen ontbraken betreffende zijn instemming met de kandidaatstelling en de verklaring over zijn voornemen zich bij benoeming te vestigen in de gemeente.
Wybren van Haga (BVNL) staat wel op de lijst in Amsterdam én in zijn woonplaats Haarlem.
Minachting
Het is storend dat partijen bekende politici en andere BN’ers als lijstduwers opvoeren. Er spreekt ook minachting uit jegens al die gemotiveerde raadsleden die zich toch weer verkiesbaar stellen, ondanks toenemende zwaarte en complexiteit van het werk.
Daar trekt overigens niet elke politicus zich wat van aan. Hans Smolders, raadslid in Tilburg voor zijn eigen Lijst Smolders Tilburg (LST) én Tweede Kamerlid voor BVNL (Groep Van Haga), wil na de verkiezingen wethouder in Tilburg worden. Als dat lukt geeft hij zijn Kamerlidmaatschap op. Maar…
Als het toch weer de oppositie wordt, een nevenfunctie dus, dan blijf ik ook gewoon actief in Den Haag
Dubbele minachtig, zowel van het raadswerk als van het parlementaire werk.
Kleine lettertjes ontbreken
Het is dat het stembiljet helemaal onleesbaar wordt, maar de vermelding ‘lijstduwer’ had ook wel in de kleine lettertjes bij de kandidaat mogen staan. Evenals een disclaimer dat een kandidaat ook elders verkiesbaar is.
U moet het zonder doen. Stemadviesje? Stem alleen op een kandidaat van een partij die alleen uw plaatsgenoten op de lijst heeft staan.
Laatst hielp ik iemand met het installeren van haar iPad. In het installatiemenu werden ons allerlei voorwaarden over rechten en plichten voorgelegd. Tot mijn verbazing wilde de eigenares van de gloednieuwe iPad werkelijk iedere letter gelezen hebben voordat ze verder klikte. Ik werd er vreselijk ongeduldig van. Van die eindeloze pagina’s met ingewikkelde juridische termen; wie leest dat nou?