ANALYSE - Sociale rechten zoals zorg en onderwijs worden in toenemende mate ingericht als producten waarvoor een prijs moet worden betaald, waardoor de meervermogenden ook meer sociale rechten kunnen krijgen. Dat is geen goede ontwikkeling, vindt Sjoerd Verest.
Het akkoord over het sociaal leenstelsel was nog nauwelijks gesloten, of Minister Schippers van Volksgezondheid maakte bekend een nieuwe zorgpolis te willen introduceren waarbij een lagere premie wordt betaald, maar de keuzevrijheid van patiënten over de arts of zorginstelling komt te vervallen. Het zijn twee absurde plannen die dezelfde zorgwekkende ontwikkeling in het sociale domein weergeven. Niet-economische gebieden worden in toenemende mate met een marktrationaliteit omgeven. Het recht op onderwijs en zorg krijgen zodoende een prijs.
Het verderfelijke van deze plannen gaat niet eens over de manier waarop de maatregelen zijn ingevuld. Daar zullen ongetwijfeld positieve uitkomsten voor bepaalde mensen in zitten. Niet-vermogende studenten zullen er door de hogere aanvullende beurs vast en zeker op vooruit gaan. Daarnaast zullen door de goedkopere zorgpolis hoogstwaarschijnlijk veel niet-zorgbehoevenden van een lagere premie genieten en kunnen uit de pan rijzende zorgkosten er allicht door verminderd worden.
Wat de plannen vooral verwerpelijk maakt, is dat een economische rationaliteit de domeinen zorg en onderwijs gaat overheersen. Zorg en onderwijs worden er in toenemende mate door beschouwd als markten waar economische motieven de boventoon voeren en niet meer als voorzieningen waar ieder mens recht op heeft en die het algemeen nut dienen. De zorg wordt door het mogelijk maken van een nieuwe budgetpolis bijvoorbeeld nog meer als een product gezien dat door een consument moet worden ingekocht. Samen met de restitutie- en naturapolis en de verschillende aanvullende verzekeringen wordt het zorglandschap daardoor als een markt waarop de consument een economische en rationale keuze maakt uit verschillende producten en daarmee uit andere rechten.
Om een vergelijking met een hele andere markt te maken, gaat de consument voor het dure alles-in-één-pakket (internet, tv en telefoon) zonder datalimieten en belkosten of kiest hij voor prepaid en kabeltelevisie met een beperkt aantal kanalen? Of wordt het een abonnement voor een spotprijs waarbij de aanbieder zelf bepaalt wat de abonnee mag zien op welk moment?
Ook in het hoger onderwijs viert met het sociaal leenstelsel een economische rationaliteit hoogtij. Het volgen van hoger onderwijs wordt gezien als een investering die het individu doet in zichzelf. Dit betekent ook dat aankomende studenten worden aangemoedigd een economische afweging te maken om te gaan studeren of niet. Willen ze een investering in zichzelf doen, of vinden ze een bijbaan met doorgroeimogelijkheden aantrekkelijker? De keuze van studenten (vraag) en het opleidingsaanbod van universiteiten en hogescholen (aanbod) zal daardoor veel meer aangepast worden aan de economische opbrengsten van de studies, en minder rekening houden met de niet-economische voordelen van opleidingen (ontplooiing, maatschappelijk nut, het voortbrengen van analytische en kritische dwarsdenkers).
Daarnaast bestaat de kans dat studenten in heel hun academisch handelen ook onbewust een veel economischere houding gaan hanteren en dus bij elke studiekeuze bekijken of de economische opbrengsten opwegen tegen de verwachte kosten. Zal dan worden gekozen voor een uitdagend, maar moeilijk vak waarbij de kans bestaat dat de student het niet haalt en het jaar over moet doen (met extra leenkosten tot gevolg), of zal de student dan het zekere voor het onzekere nemen en besluiten de meest eenvoudige vakken te volgen? Zal hij meer gaan werken om minder te hoeven lenen, zodanig dat hij de studie met de minste inspanningen net haalt?
En hoe zit het met waardevolle nevenactiviteiten als een bestuursjaar? Zullen studenten minder snel de overweging maken om dit te doen, omdat dit een hogere studieschuld tot gevolg heeft? Met het leenstelsel is de kans groot dat studenten deze belangrijke aspecten van het studeren (moeilijke vakken, meer verdieping en bestuurlijke- en/of organisatorische ervaring) laten schieten, omdat dit de schuld en dus de kosten van een opleiding vergroten.
Het recht op toegankelijke en kwalitatieve zorg en onderwijs worden bedreigd door maatregelen als een budgetpolis en een sociaal leenstelsel. Het recht wordt een soort koopwaar dat door een individu moet worden ingekocht. Uit de hoogte van het bedrag dat de verzekerde bijvoorbeeld betaald, wordt bepaald hoeveel ‘rechten’ hij in de zorg heeft: door voor een budgetpolis te kiezen, geeft de verzekerde vrijwel al zijn rechten uit handen; wil hij meer rechten en nog enigszins baas over eigen zorg blijven, dan kost hem dat flink meer.
Het sociaal leenstelsel maakt het zelfs nog bonter: daar is het recht op hoger onderwijs letterlijk iets waarvoor de student moet betalen in de vorm van een lening. Sociale rechten hebben tegenwoordig een prijs gekregen. Dat gaat ook de maatschappij veel kosten in de toekomst.
Reacties (9)
@0: “Sociale rechten hebben een prijs gekregen. Dat gaat ook de maatschappij veel kosten in de toekomst.”
Een forse bewering zonder enige toelichting!
@1 volgens mij zet hij vrij duidelijk in het stuk uiteen wat de gevolgen zijn voor de maatschappij in de toekomst.
” Het recht op onderwijs en zorg krijgen zodoende een prijs.”
Het recht op zorg staat niet gelijk aan keuzevrijheid mbt het kiezen van een arts. Beetje tendentieus om dat zo te beweren.
Verder is het artikel een open deur, bijna alle domeinen worden overheerst door een economische ‘rationaliteit’, zie bijv de EU, herinrichting gemeenten, sport, cultuur, … Bijna het gehele poltieke domein wordt al decennia overheerst door het economische. Wel goed om daar weer op te wijzen
Ik vind het maar een raar stuk. Toen ik de titel en de schuingedrukte inleiding las dacht ik dat het zou gaan over de komst van “two tiered” stelsels voor arm en rijk. Een legitieme zorg aangezien het leenstelsel lasten van rijk naar arm verschuift en de zorgpolis dat kan veroorzaken als bv. de uitkeringen worden verlaagd wanneer bij de volgende bezuinigingsronde alleen nog de goedkopere zorpolis wordt meegenomen in het mandje van het CBS.
Maar dan slaat het stuk ineens om in de “first world problems” van iemand die duidelijk zelf nooit arm is geweest, niet begrijpt dat een maatschappij niet kan draaien op louter afgestudeerden (zie Spanje waar 25% werkloos is, al het zware werk door immigranten wordt gedaan en een studie niets waard is) en zich niet kan voorstellen dat sommige mensen niet willen studeren of het gewoon doen voor een baan. “Kritische dwarsdenkers” my ass, voor de meeste mensen is het gewoon een beroepsopleiding die je wel moet doen omdat men neerkijkt op mensen die niet hebben gestudeerd (want die missen “persoonlijke ontwikkeling en kritische vaardigheden”) en omdat een studie straks nodig is voor de meeste banen in Nederland. De meeste mensen hoeven helemaal geen grote intellectueel te worden en de meeste mensen die het denken te zijn kunnen niet eens zonder wikipedia erbij het falsificatie principe of het theorema van Bayes uitleggen…
En dan de schok dat de zorg geld kost en de overheid probeert perverse prikkels die zorgen voor een oneindige vraag tegen te gaan en bewustzijn over de ksoten te vergroten (doen ze niet op de juiste manier, en politici werken het weer tegen, maar met het idee is niets mis want de vraag is in principe gewoon oneindig), wat dacht je dan, dat medische zorg als manna uit de hemel valt? Zelfs anno 2014 denkt menig burger nog dat de zorg 1200 euro per persoon kost (zelfs de zorgtoeslag vergeten ze er nog bij te betrekken).
@3
“Bijna het gehele poltieke domein wordt al decennia overheerst door het economische.”
En dat is hoe het hoort in een samenleving in vredestijd die zelfs al homo’s wettelijk heeft geemancipeerd (op een burgerrechtenbeweging van intelligente machines moeten we nog tientallen wachten). Voor ons is het saai maar als een economisch onhoudbare ideologische strijd weer uitmondt in een oorlog roepen we daarna ineens allemaal weer “dit nooit meer” en “zij hebben hun levens gegeven opdat de overlevenden zich weer alleen bezig hoeven te houden met vreedzaam kruidenieren”.
@5:
We hebben het hier gewoon over de inrichting van onderwijs en zorg. Dat mag je best politiek maken, net zoals staatsinrichting bijv. In een volwassen samenleving veroorzaakt dat geen ideologische strijd die uitmondt in een oorlog, maar voorkomt dat juist. Mensen leven namelijk een heel leeg en armoedig bestaan als alles enkel om de eurootjes gaat. De mens is niet enkel een economisch wezen, maar heeft behoeften zoals actief participeren en burgerschap.
@6
Natuurlijk mag je dat politiek maken maar voor de bestuurders gaat het uiteindelijk om het belastinggeld zo efficient en eerlijk mogelijk te verdelen. Ik denk dat er een valse tegenstrijdigheid wordt opgeworpen: het gaat erom centen zo doelmatig mogelijk te besteden maar wat dan precies doelmatig is blijft altijd politiek. Mensen sturen richting meer economisch rendabele studies vermindert op lange termijn de werkloosheid. Zorg efficienter maken zorgt voor meer geredde levens of dat een groter deel van het BNP aan vakantie en vrije tijd kan worden besteed. Uiteindelijk komt het aan op keuzes die met geld worden ingevuld. Wil men zelf medisch specialisten kunnen kiezen of wil men vaker met het gezin naar de efteling, wil men dat iedereen studeert of dat iedereen een jaar eerder met pensioen kan? Mensen als de gastredacteur doen alsof zulke keuzes niet bestaan en/of kunnen het niet bevatten dat in een diverse democratische staat er mensen zijn die een andere keuze maken dan de gastredacteur. Waarom wegen werkgelegenheid, geld voor vrije tijd en pensioen niet op tegen het soort “persoonlijke vorming” dat blijkbaar alleen een studie kan geven? De gastredacteur gaat er maar vanuit dat dat voor iedereen evident is terwijl het om een persoonlijke mening gaat (zeker als je geen economische argumenten mag gebruiken).
@7,
Dat is een zeer interessante stelling, die je er zo even infietst. Kun je die bewijzen?
@8
Misschien was ik niet duidelijk met wat ik bedoelde met meer of minder economisch rendabel. Ik bedoel daarmee vooral de kans op betaald werk, niet de hoogte van dat salaris (zolang het maar boven minimumloon is). Oftewel hoeveel jaren kun je verwachten werkloos te zijn en hoe groot is de kans dat een buitenlander het werk beter kan doen voor minder geld. Werkgelegenheid bepaalt bijna volledig of het rendabel is om een bepaalde opleiding te doen (zeker omdat je je inkomen niet deelt met anderen mensen met dezelfde opleiding, dus kleine kans op heel hoog betaald werk het niet rendabel maakt voor een individu).