Overzicht

serie

Zomergasten 2025

Voorbeschouwingen en recensies over VPRO’s Zomergasten 2025


Een pleidooi voor het bijna niets doen | Zomergasten met Herman Koch

, door

RECENSIE - We moeten ons Herman Koch als een gelukkig mens voorstellen. Tenminste, als we hem op zijn woord geloven. Wat nog maar de vraag is, want Herman Koch mag de werkelijkheid graag wat mooier maken dan hij is. Zo bleek tijdens deze laatste aflevering van Zomergasten 2025. Ooit schreef Koch een verhaal over zijn oom Ron die hem had meegenomen naar het popfestival in Monterrey waar hij een paar woorden met Jimi Hendrix had gewisseld. Als mensen hem naar dit verhaal vroegen, dan gaf hij toe nooit met Jimi Hendrix te hebben gepraat. Het bestaan van oom Ron werd nooit in twijfel getrokken.

Een grotere leugen toedekken met een kleinere, heet dat in de poëtica, legde Koch uit. Misschien liegt hij wel altijd. Misschien liegt hij zelfs dat hij liegt. In zijn lagere schooltijd spelde hij zijn ouders een verhaal op de mouw over twee rivaliserende groepen op zijn school. Hoe weten wij of dit verhaal over dit verhaal wel waar is?

“Herman, verzin jij eens een leuk bruggetje”
Tegen het einde van deze laatste aflevering van Zomergasten 2025, vertelde hij tegenwoordig het liefste niets te doen, een verlangen dat nogal eens wordt verstoord door dingen waartoe hij zich verplicht voelt. Presentatrice Griet op de Beeck vroeg naar een voorbeeld van iets wat hij moet doen. ‘Zomergasten’, zei Koch. Dat vond Op de Beeck een flauw grapje. En Koch gaf toe dat het een grapje was. Maar misschien was het wel een grapje dat het een grapje was. 

Zomergasten 2025 met Herman Koch

, door

[Lees hier de recensie van Zomergasten met Herman Koch]

De VPRO sluit de Zomergastenserie van dit jaar af met schrijver Herman Koch.

Alweer een schrijver? Da’s dan de derde in deze 2025-editie. In de vorige uitzendingen hadden we al schrijver, columnist, programmamaker Özcan Akyol en schrijver, journalist Simon Kuper.

Bij de 200ste Zomergasten (vorig jaar, met acteur Pierre Bokma) maakten we al gewag van het feit dat schrijvers (auteurs) lijstaanvoerders zijn van de top-10 meest voorkomende beroepen in Zomergasten. Die positie is dit seizoen dus verstevigd.

Met Herman Koch, die de laatste jaren lijkt te schrijven of zijn leven er van  af hangt. Excuses voor deze wat morbide formulering, maar sinds 2020 heeft Koch prostaatkanker onder de leden en sindsdien zijn er vijf romans van hem uitgekomen. En hij is nog hard aan het werk aan nieuwe boeken.

Griet op de Beeck zal vanavond wellicht vragen of er enig verband zit tussen zijn ziekte en zijn arbeidsdrift. Het zou zomaar kunnen: als een mens ineens niet meer zeker is van de uiterste houdbaarheidsdatum en nog barst van de ideeën, ja, dan ga je hard aan de slag. In een eerder interview lezen we dat het eigenlijk min of meer toevallig zo kwam:

Hopen op meer | Zomergasten met Femke Halsema

, door

RECENSIE - ‘It is a well-known fact that those people who most want to rule people are, ipso facto, those least suited to do it’, schreef Douglas Adams in Hitchhiker’s Guide to the Galaxy. Momenteel ben ik naar het luisterboek The Ends of the Earth van Arvind Ethan David aan het luisteren, over de ideeën van Douglas Adams en hoeveel mooier de wereld was geweest als we beter naar hem geluisterd hadden. Ik dacht aan bovenstaande citaat tijdens het kijken naar een fragment dat Femke Halsema had gekozen voor haar ‘ideale televisieavond’, zoals Zomergasten altijd wordt aangekondigd bij de introductie. 

Het fragment waardoor ik aan de quote moest denken, kwam uit de documentaireserie Nauwgezet en Wanhopig waarin Wim Kayzer de Spaanse schrijver Jorge Semprún en de cultuurfilosoof George Steiner (die in de titel trouwens Rudolf Steiner werd genoemd) interviewde. Daarin bekende Semprún dat hij in de jaren ‘50, terwijl hij in ballingschap opklom in de communistische partij, zijn vriendschap met Josef Frank verloochende, met wie hij Buchenwald had overleefd en die tijdens een Stalinistisch showproces ter dood veroordeeld werd nadat hij had bekend met de Gestapo te hebben samengewerkt. Semprún weet dat zijn vriend gedwongen werd te liegen, maar besluit, tot zijn latere spijt en schaamte, dit te verzwijgen. Want hij weet ook: als ik dit aankaart, is mijn carrière in de communistische partij voorbij en kan ik niet meehelpen het regime van Franco omver te werpen.  

Zomergasten 2025 met Femke Halsema

, door

Hoe laveert een burgemeester tussen de moord op een jong meisje en een feestelijk zeilevenement? Twee onderwerpen die meerdere dagen de landelijke pers haalden. Zul je zien dat  Griet op de Beeck de kersverse actualiteit aangrijpt om Femke Halsema, VPRO’s Zomergast van vanavond, door te zagen over wat de burgemeester daar allemaal bij voelt.

Alle burgemeesters krijgen met het lief en leed in hun gemeenten te maken. Een bloemetje bezorgen bij een 75 jaar getrouwd stel, medeleven en troost brengen bij families wiens dierbaren noodlottig zijn omgekomen, linten doorknippen en kransen leggen.

De doorsnee-agenda van een burgemeester staat er vol mee. Tot zover niets bijzonders. Maar ben je burgemeester van Amsterdam dan sta je ook in de spotlights van de landelijke pers. Want hee, Amsterdam is wel de hoofdstad van Nederland. En ‘onze’ hoofdstad is natuurlijk van ons allemaal.

Van vrijgezellenfeestjesvierende mannen in piemelpakken tot selfmade kapiteins die tijdens Sail met duizenden bootjes het IJ en Amsterdamse grachten teisterden. En dat is nog maar een deel van de massa die Amsterdam trakteert op “drukte, rumoer, gedoe, botsingen, demonstraties”.

Daar vindt de burgmeester wel wat van. “Het hoort erbij, maar de stad moet geen pretpark worden.” En “de toeristenindustrie verdrukt de bruisende stad”, Minder leuk ook: “Overmatig toerisme maakt het moeilijk om nog non-conformist te zijn: toeristen lachen sekswerkers en dragqueens uit.” (bron: Welingelichte kringen).

Genocide in korte broek | Zomergasten met Uğur Ümit Üngör

, door

RECENSIE - Hij hoopte ons deze avond achter te laten met een gevoel van ‘opgewekte grimmigheid’, zei de vierde Zomergast van dit jaar, hoogleraar Holocaust- en Genocide-studies Uğur Ümit Üngör. Deels is hij in zijn missie geslaagd: niet vaak zoveel grimmigheid gezien in drie uur televisie. De opgewektheid daarentegen was, op een paar momenten na, ver te zoeken. Belangrijkste wapen in zijn poging een opgewekte draai aan de grimmigheid te geven: zijn korte broek.

Het is dat Üngör in staat is de meest heftige kost in een rustig timbre met zorgvuldig gekozen zinnen te becommentariëren, anders weet ik niet of ik het had aangekund, zoveel geweld. Zonder de getoonde horror te relativeren, had zijn manier van spreken een geruststellende uitwerking op mijn steeds zwaarder wegende gemoed. Maar om nu te zeggen dat ik dit stukje in opgewekte sferen aan het optikken ben? Nee.

De olifant in de kamer
Met wortels in het oosten van Turkije kwam hij er pas heel laat achter dat daar in 1915 een genocide tegen de Armeense bevolking had plaatsgevonden. Dat bracht hem, mislukt rapper in wording, op het spoor van zijn levensdoel: alles te weten komen over genocide. Om te beginnen die van de Armenen.

Zomergasten 2025 met Uğur Ümit Üngör

, door

Vanavond misschien wel de minst bekende, maar meest boeiende Zomergast van dit jaar: Uğur Ümit Üngör, historicus en hoogleraar Holocaust- en Genocidestudie.

Uğur Ümit Üngör is dus expert in zaken die het verstand van een gewoon mens ver te boven gaan, maar die ons wel raken. Wat er in Gaza gebeurt vinden we natuurlijk meer dan verschrikkelijk, maar wat begrijpen we er nou echt van?

Dat geldt natuurlijk voor alle genocidaal geweld, van vroeger en nu, waar ook ter wereld. Wat wil Uğur Ümit Üngör met zijn Zomergastenavond bereiken? Op Instagram en Tik Tok legt hij het uit:

Ik hoop dat de kijkers een gevoeld van opgewekte grimmigheid overhouden aan mijn avond.
Dat ze niet vervallen in wanhoop maar dat ze ook niet denken: Het gaat allemaal lekker in de wereld.

Hij heeft het spoorboekje van de uitzending al in zijn hoofd:

We gaan samen afdalen in die materie. Maar we gaan er ook samen weer uit omhoogkomen. Aan het einde van de avond moeten kijkers het gevoel hebben dat ze een inzicht hebben gekregen in de vreselijke dingen die mensen doen, maar dat ze niet wanhopig hoeven te worden. Want precies als je kijkt naar de onmenselijkheid van mensen, dan zie je juist ook dáár onze menselijkheid terugkomen.

Op de sofa bij Griet | Zomergasten met Eva Crutzen

, door

RECENSIE - In het allereerste fragment dat Eva Crutzen liet zien tijdens Zomergasten stonden mensen op een tien meter hoge duikplank zich in allerlei bochten te wringen voordat ze wel of niet besloten te springen. Volgens Crutzen keken we hier naar angst die overwonnen werd. Volgens presentatrice Griet op de Beeck zagen we twijfel. 

Eigenlijk vroeg ik me dat steeds af tijdens het kijken naar deze uitzending: is Eva Crutzen bang om te zeggen wat ze wil of is ze een aartstwijfelaar die nooit zeker weet wat ze denkt? In mijn lange, zeer gerespecteerde Zomergastenkijkcarrière heb ik niet vaak iemand gezien die zo moest worstelen om de juiste woorden te vinden. Meer dan eens moest ze een antwoord schuldig blijven en vroeg ze Op de Beeck wat zij vond. 

Ergens aan het begin van de avond, toen ze haar gedachten niet op een rij kreeg, richtte ze zich ineens tot een paar mensen buiten beeld. ‘Kunnen jullie stoppen met praten, want ik word er enorm door afgeleid’, zei ze. Waarna ze zich hernam. Nu was het mijn beurt afgeleid te zijn, de zomergastenillusie was immers achteloos verbroken: er zitten kennelijk meer mensen in de zomergastenstudio. Mensen die net als ik moeite hadden om hun aandacht erbij te houden. Maar die anders dan ik besloten hadden om er maar gewoon doorheen te gaan praten. Daarna leek het even wat beter te gaan en wist Crutzen zowaar wat coherente zinnen te produceren, maar al snel verviel ze in het kenmerkende gehakkel. 

Zomergasten 2025 met Eva Crutzen

, door

Sargasso’s recensie leest u hier.

“Zware, universele thema’s, zoals rouw, eenzaamheid en buiten de boot vallen, op een lichte manier vertellen”. Dat wordt vanavond de insteek van Eva Crutzen voor haar Zomergastenavond.

Eva Crutzen is cabaretière, zangeres, actrice en sinds vorig jaar ook regisseuse en producent. Bekend van televisieseries als Promenade, Klikbeet en Tropenjaren. Vorig haar verscheen de zesdelige televisieserie ‘Bodem’, door haarzelf geschreven, geproduceerd en geregisseerd.

Zware thema’s op een lichte manier vertellen. En wel hierom (uit interview met Anouk Kragtwijk voor het NRC, 12 februari 2020):

Ik heb een allergie voor sentimentaliteit. Dat wordt soms zo lelijk gedaan. Ik ben bang om pathetisch te worden. Dat mensen het idee krijgen dat ik mijn verdriet uitmelk.

Het gaat dan over ‘Opslaan als’, een van haar meest persoonlijke cabaretvoorstellingen over het fenomeen ‘herinneringen’.

Bleven herinneringen maar voor altijd scherp, mijmert Eva Crutzen (30) in café de School in Amsterdam. De stem van haar moeder, de geur van haar haar

Op jonge leeftijd (11 jaar) verloor Eva Crutzen haar moeder en 20 jaar later merkt ze dat herinneringen aan haar moeder vervagen. “Dat vind ik zo schrijnend, alsof ik haar voor een deel verlies”.
Toch is er geen houdbaarheidsdatum aan rouw, zegt ze in een interview bij Kunststof, naar aanleiding van over de serie ‘Bodem’, waarin het thema rouw centraal staat

Naar binnen kijken bij een buitenstaander | Zomergasten met Simon Kuper

, door

RECENSIE - ‘Ik ben een hele kleine mier in een mierenhoop die eeuwig duurt. Maar ik doe wat ik doe en ik geniet ervan’, zei Simon Kuper tijdens de tweede aflevering van Zomergasten. Wat hij doet? Schrijven. Historische (sport)boeken en columns voor The Financial Times om precies te zijn. Waarin hij, in de geest van George Orwell, zo helder mogelijk de waarheid probeert te vertellen in de ijdele hoop de boven ons gestelden op betere gedachten te brengen.

Tot voor kort (en tot mijn schande) had ik nog nooit van de mier genaamd Simon Kuper gehoord. Heel toevallig bespraken ze onlangs in de podcast The Shitshow het boek Bringing Up Bébé: One American Mother Discovers the Wisdom of French Parenting van Pamela Druckerman die, zo vertelde Shitshow-host Stéphanie Hoogenberk, de vrouw van Simon Kuper was. Daardoor wist ik dat Simon Kuper, hoewel in een Engelstalig gezin geboren, accentloos Nederlands sprak. Meer wist ik niet.

De ultieme buitenstaander

Simon Kuper portretteert zichzelf tijdens deze fraaie avond als ultieme buitenstaander. Beide ouders kwamen uit liberaal Joodse gezinnen in Zuid-Afrika die tegen de apartheid waren, maar wel genoten van de priviliges die zij als blanken konden genieten. Om hun milieu te ontvluchten, gingen ze antropologie studeren in Engeland en leefden een paar jaar in een hutje in Botswana. Toen Simon zes was, verhuisde het gezin naar Leiden. Een kleine negen jaar later gingen zijn ouders weer naar Engeland, maar mocht Simon in Nederland blijven, bij een Nederlands gezin, waardoor hij een uniek inkijkje kreeg in onze samenleving. Inmiddels woont hij al meer dan twintig jaar in Parijs, een stad waar hij niet per se van houdt, maar waar hij destijds voor een ton een huis kon kopen.

Zomergasten 2025 met Simon Kuper

, door

[Lees hier de recensie van Zomergasten met Simon Kuper]

Wat is de link tussen Özcan Akyol (de vorige Zomergast), Matthijs van Nieuwkerk en Simon Kuper, VPRO’s Zomergast van komende avond?

Dat er een dingetje was tussen Özcan Akyol en Matthijs van Nieuwkerk werd vorige week wel duidelijk toen presentator Griet op de Beeck daarover door begon te zagen. En vervolgens gingen veel reacties meer daar over, dan over de rest van het programma. Jammer.

Griet op de Beeck viel overigens niet bij iedereen in de smaak. Tja, een vrouw, een Belg en dan hoef je niet lang op denigrerende opmerkingen te wachten.

Er waren mensen die haar onverstaanbaar vonden vanwege haar Vlaamse tongval. Wie die muggen wil ziften komt vanavond aan zijn trekken. De Zomergast van vanavond heeft een licht, nauwelijks merkbaar accent. Logisch als je zijn levensloop leest:

Geboren in Oeganda, uit liberale Zuid-Afrikaans Joodse ouders met een Brits paspoort. In 1976 verhuisd naar Nederland. Op zijn zestiende verhuisde hij naar Londen, studeerde geschiedenis en Duits in Oxford. Was later Kennedy Scholar aan Harvard in de VS. Nu woont hij al weer dik twintig jaar in Parijs en is Frans staatsburger.

Journalist en schrijver Simon Kuper (spreek uit op zijn Engels: Sajmon Koepahr) ziet zich niet als Brit, niet als Fransoos, ook niet als Nederlander, maar als wereldburger. Als journalist schrijft hij onder andere voor het Britse kranten als Financial Times en The Observer, het Franse Le Monde en het Nederlandse NRC.

Recensie Zomergasten 2025 Özcan Akyol

, door

RECENSIE - Ik dacht, ik ga me niet voorbereiden en alles gewoon over me heen laten komen. En daar kwam me toch een stoet! Ik vond Eus altijd al sympathiek, maar dat hij zo dicht bij mijn eigen levenshouding zou staan had ik niet verwacht. Natuurlijk, zijn achtergrond is heel anders, 2e generatie Turks-Nederlands, Aleviet (vrijzinnig islamitisch) – wat binnen de Turkse gemeenschap weer een minderheidsgroepering is, en daardoor had hij altijd het gevoel nergens bij te horen. Maar door die achtergrond heeft hij wel geleerd om zich binnen verschillende sociale groepen te bewegen, en tegelijk heel erg op zichzelf te vertrouwen. Hij was altijd een buitenbeentje, eigenzinnig. En daar kun je ver mee komen, heb ik ook ervaren.

Met het eerste fragment van Jan Cremer in New York maakt hij meteen dat punt; ook die werd in de literaire wereld gezien als ordinair, een branieschopper, een indringer. Maar hij schopte het toch maar mooi tot bestsellerschrijver. Erkenning kwam niet van de “eigen groep”, maar van buiten, van de lezers.

En erkenning is wat we allemaal zoeken, eigenlijk de rode draad door deze hele uitzending. Tegelijkertijd zoekend naar eigenheid, júist niet conformeren aan de bestaande mores.

Je kiest niet je eigen uitgangspunt. Zoals Eus, jongste zoon in een Turks afwijkend gezin, geboren na de dood van een halfzusje – zijn moeder had liever een meisje gehad, een goedmaakkindje, maar het was Eus, helaas, helaas.

Zomergasten 2025 met Griet Op de Beeck en Özcan Akyol

, door

[Lees hier de daadwerkelijke recensie!]

Ook deze zomer laaft Sargasso zich aan VPRO’s Zomergasten. Het programma begon in 1988, beleefde vorig jaar de 200ste uitzending en wordt sinds 2011 op Sargasso belicht met een korte voorbeschouwing en een recensie.

Deze zomer heeft de VPRO een voormalige Zomergast bereid gevonden het programma te presenteren: Griet Op de Beeck. Zij zat in 2016 tegenover presentator Thomas Erdbrink aan tafel.

Ze is, lezen we in de VPRO-gids, gevraagd voor deze klus omdat de VPRO kennelijk iemand zocht die een zachtere kant heeft (refererend aan haar werk als therapeute). Griet op de Beeck:

Ik denk dat juist in deze tijd waarin er zo veel verschrikkelijks aan de hand is en het bij momenten zo beangstigend kan zijn en zo donker en zo hard en zo polariserend, dat het heel fijn is als je met een zachte, empathische blik gaat zoeken naar de nuance. Daar is vaak zo weinig ruimte voor. Het is dit of het is dat. Nee, er ligt een hele wereld tussen en dat is het stuk dat mij ook het meest interesseert. Dus de keuze voor mij is wel een keuze voor een programma dat een andere benadering heeft dan om de polarisatie keihard uit te spelen