serie

Vaste Gasten

Net als je even inkakt, prikken onze Vaste Gasten je weer wakker met hun scherpe pen.


Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Uncle Tom’s Cabin van Henriette Beecher Stowe

COLUMN - Na 165 jaar is Uncle Tom’s Cabin nog steeds een ongemakkelijk boek. Het was natuurlijk dé grote bestseller in de negentiende-eeuwse Verenigde Staten en het is misschien wel voor altijd hét voorbeeld van een boek dat een belangrijke rol heeft gespeeld in een sociaal-politieke verandering – de afschaffing van de slavernij.

Maar het is ook weggezet als een typisch vrouwenboek, een sentimentele roman. En het geeft een beeld van slaven dat je makkelijk als racistisch kunt beschouwen.

Het zou, kortom, verplichte stof moeten zijn voor iedereen. Het is belachelijk dat iemand als ik – ik laat me er graag op voorstaan dat ik zo belezen ben, blablabla – het nu pas lees. Men had mij moeten uitlachen en uitsluiten van mijn huidige baan omdat ik van alles en nog wat gelezen had, maar dit boek niet. 

Slavenmoeders

Uncle Tom's CabinEn dan moet ik ook nog bekennen dat ik het een fijn boek vind om te lezen. Ik laat me graag meevoeren in de sentimenten die me worden opgelepeld: afschuw van de enkele zeer nare slavendrijver, sympathie voor de nobele christenmens Tom en de slavenhouders die het wél goed met hem menen, treurnis om de slavenmoeders die van hun kinderen gescheiden worden. Het gaat er bij mij in als koek.

Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid | Kleitabletten als inzet van rechtszaak

COLUMN - Op 3 maart 2013 interviewde ik Wouter Henkelman, Associate Professor aan de École Pratique des Hautes Études. Sinds 2006 is hij met een kleine groep specialisten bezig de teksten uit het Persepolis Fortification Archive (hierna PFA) te vertalen en uit te geven. Het Persepolis Fortification Archive geeft gedetailleerde informatie over de organisatie en administratie van het Perzische rijk. Het archief was destijds inzet van een controversiële rechtszaak.

De rechtszaak
Op 4 september 1997 bliezen drie zelfmoordterroristen zichzelf op in de Ben Yehuda straat te Jeruzalem. De aanslag werd vervolgens opgeëist door Hamas. Aangezien Hamas financiële steun ontvangt van de Iraanse overheid, hebben enkele Amerikaanse overlevenden de Iraanse overheid voor het federale gerecht gesleept en smartengeld geëist. De rechter heeft de klagers gelijk gegeven, maar de Iraanse overheid is niet van plan de schadevergoeding te betalen. Om het smartengeld alsnog binnen te halen heeft de advocaat van de overlevenden, David J. Strachman, geopperd de kleitabletten van het Persepolis Fortification Archive aan de hoogste bieder te veilen. De tabletten zijn officieel in bezit van Iran maar liggen sinds 1937 in bruikleen op het Oriental Institute te Chicago. Als de tabletten geveild worden, raken ze waarschijnlijk verloren voor de wetenschap. Niet door verwaarlozing of door oorlog, maar door een Amerikaanse rechtszaak wordt dit erfgoed nu bedreigd.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Trump, politieke correctheid en de Braboneger

COLUMN - Donald Trump zit straks in het Witte Huis dankzij de politieke correctheid. Meent de Marxistische filosoof Slavoj Žižek. Of beter gezegd: dat meent de titel van dit filmpje waarin Žižek vertelt dat politieke correctheid niet het juiste wapen is om Trump mee te bestrijden. Hij erkent dat politieke correctheid helpt bij de emancipatie van minderheden die in de verdrukking zitten, maar hamert erop dat het geen universeel recht is om niet genoemd te willen worden op een manier die jou pijn doet. Want straks wordt het andersom gebruikt: is het de white supremacist die geen racist genoemd mag worden omdat je hem daarmee op z’n blanke zieltje trapt.

Het is inderdaad één van de redenen van Trumps succes: zijn weigering om zich voorzichtig uit te drukken. Hij maakte een einde aan de politieke correctheid in het politieke debat, trok zich niets aan van de mores. Precies zoals Wilders dat hier heeft gedaan. Zijn kiezers vinden het verfrissend. Eindelijk iemand die zich niets aantrekt van de tere gevoelens van een zeikende minderheid die nooit ook maar iets heeft gedaan voor de opbouw van dit land. De politieke correctheid schiet inmiddels, waar Žižek voor waarschuwt, de andere kant op: je mag een racist geen racist noemen en een antisemiet geen antisemiet. 

Foto: daisy.images (cc)

Vraag naar fabricatie

COLUMN - Nu de Amerikaanse verkiezingen voorbij zijn, analyseren progressieven de oorzaken van het Trump debacle. “Vals nieuws” staat op die lijst hoog genoteerd: gefabriceerd anti-Clinton nieuws dat honderdduizenden keren werd gedeeld op sociale media zou de uitslag hebben beïnvloed. Collectief vielen de Amerikaanse progressieven over Facebookbaas Mark Zuckerberg heen toen die stelde dat het op zijn netwerk allemaal wel meeviel met het aanbod aan vals nieuws. Haastig beloofde hij daarop om het probleem aan te pakken met behulp van factcheckers. Deze aanbod-gerichte aanpak van de vals-nieuws industrie roept vooral vragen op. We zouden er beter aan doen om de vraag naar vals nieuws te ontmoedigen.

De bron van een groot deel (half)verzonnen pro-Trump nieuws was, om een of andere reden, het Macedonische stadje Veles, waar tientallen websites valse “nieuwsberichten” over Hillary Clinton verspreidden, onder andere via Facebook. Het lijkt alsof de propagandisten niet zozeer ideologisch gemotiveerd waren, maar vooral ondernemerschap tentoonspreidden. In eerste instantie was bijvoorbeeld het doel om Bernie Sander’s aanhangers te bereiken met anti-Clinton nieuws. Die pogingen bleken echter minder clicks en advertentie inkomsten op te leveren dan berichten gericht op Trump-aanhangers. Ook de auteur van een (bijzonder vermakelijke) satirische nieuwswebsite, geïnterviewd door de Guardian, zegt dat hij het deed voor het geld en de liefhebberij. Hij was geschokt toen zijn onzinartikelen opeens door Trump zelf werden getweet.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | Alzheimer: wachten op nieuwe breinen

COLUMN - Krasse knarren, heten ze. (Met dank aan Koot en Bie.) Van die oudjes die tot op heel hoge leeftijd nog bij de pinken zijn. Prima brein, denk je dan. Niks mis daarboven. Maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Een recente Amerikaanse studie (van Rezvanian et.al.) laat zien dat dergelijke hersenen afgeladen kunnen zijn met de vettige ‘plaques’ waarvan een patholoog onmiddellijk zou zeggen: Alzheimer, en flink ook! Maar aan de eigenaar van dat plakkende brein valt dan dus niks te merken.

De onderzoekers bekeken het brein van acht 90-plussers die nog opmerkelijk goed scoorden op cognitieve tests, vergelijkbaar met de resultaten tussen de 50 en de 60 jaar. Daarvan zijn er niet veel. En bij een aantal van hen was er inderdaad (zoals je zou verwachten) sprake van weinig tot geen plaques en eiwitdraden, twee zaken die vaak optreden op hoge leeftijd en altijd geassocieerd worden met Alzheimer. Maar zijn zij ook de oorzaak? Onder die acht excellente bejaarde breinen waren er namelijk ook een paar die juist fikse hoeveelheden van dergelijke vervuiling in het brein hadden – maar aan hun cognitieve vermogens viel dus niks te merken. Blijkbaar zegt dat soort aanslag niet alles over Alzheimer. Of helemaal niks. Kortom, laat de discussie maar beginnen. Of beter: opnieuw beginnen en waarschijnlijk weer verdwijnen. Want deze resultaten zijn allesbehalve nieuw.

Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Vrouwen lief en leed in de tropen

COLUMN - Het was geen pretje in Nederlands-Indië. In ieder geval niet volgens Thérèse Hoven, die in 1892 het boek Vrouwen lief en leed in de tropen publiceerde. Bij de titel van dat boek kun je je afvragen wat het woord lief daar doet, want voor vrijwel alle vrouwen in het boek is het een en al leed wat de klok slaat.

Hoven kruidde haar verhaal op het eerste gezicht met een behoorlijke scheut onbekommerd kolonialisme en seksisme.

De hoofdlijn gaat over de Nederlandse Nelly die verliefd raakt op de koloniaal Theodoor en met hem mee terug naar Indië gaat vanuit Den Haag. hove006vrou01_01_tpgDaar eenmaal aangekomen, wordt Theodoor heel afwerend, stuurs en nors. Wanneer Nelly zwanger is, stuurt Theodoor haar alleen naar de stad. Als ze terugkomt, blijkt dat Theodoors inlandse minnares, die al voor Nelly Theodoor leerde kennen een kind van hem heeft gebaard, het heft in handen te hebben genomen. Uiteindelijk vergiftigt die minnares Theodoor per ongeluk (eigenlijk was het de bedoeling Nelly te doden) en zichzelf expres. Het komt met Nelly allemaal goed – ze trouwt een degelijke, Hollandse man. Maar dat ‘lief’ gebeurt al eigenlijk niet meer in de tropen.

Javaanse vrouw

Behalve Nelly hebben ook vrijwel alle andere vrouwen te maken met het verwilderende effect dat de tropen op de Nederlandse mannen hebben. Een inlandse bijslaap nemen is in ieder geval al heel gewoon. Verschillende mannen deinzen er daarnaast niet voor terug zich bij gezonde blonde vrouwen op te dringen. Dat leidt allemaal vanzelfsprekend tot enorme ellende.

Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid – Waarom vernietigt IS cultureel erfgoed?

COLUMN - Op 13 november werd de archeologische site Nimrud door Iraakse regeringstroepen bevrijd. Hiermee heeft Nimrud de twijfelachtige eer de eerste plaats in Irak te zijn waar de door IS aangerichte schade nauwkeurig kan worden vastgesteld. Zoals al werd gevreesd zijn de zichtbare overblijfselen van het indrukwekkende noordwestelijke paleis van Ashurnasirpal II grotendeels verwoest. Nog schokkender is de systematische sloop van de ziggurat (tempeltoren). Oorspronkelijk was deze 61 meter hoog en tot voor kort torenden de ruïnes nog 43 meter boven het maaiveld uit. IS blijkt echter kosten noch moeite te hebben gespaard om ook deze overblijfselen met bulldozers plat te walsen.

Waarom vinden wij het erg?
Het meest schokkende aspect van dit culturele vandalisme is de systematiek die erachter schuilgaat. De systematische uitroeiing van zes miljoen joden vanwege hun etnische achtergrond schokt ons ook meer dan de dood van tientallen miljoenen soldaten op de slagvelden van de Tweede Wereldoorlog. Systematische vernietiging van mensen en erfgoed heeft vrijwel altijd een oorsprong in ideologische motieven. Een ideologie die sommige mensen en ideeën geen bestaansrecht gunt beangstigt ons, zeker als wijzelf het slachtoffer dreigen te worden. Het is dan ook interessant om te zien hoeveel westerlingen de vernietiging van oosterse oudheden verafschuwen. Blijkbaar identificeren wij ons toch in zekere mate met deze oudheden en IS begrijpt dat heel goed. Het culturele vandalisme is een symptoom van een ideologische strijd. Het is daarom van belang om beide ideologieën goed te begrijpen.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Leonard Cohen, de opgewekte onheilsprofeet

COLUMN - ‘You want it darker? We kill the flame’, zingt Leonard Cohen op zijn laatste cd. Er klinkt enig plezier in door. Leedvermaak haast. Alsof hij ons met licht sardonisch genoegen achter laat in dit aardse tranendal. Zoek het maar uit met jullie gezeik! Ben je niet blij met wat je hebt? Dan kun je het krijgen ook! I’m ready my lord, zingt hij erna. Dat was me duidelijk.

Niet lang na de release van You want it darker kozen de Verenigde Staten van Amerika de vrolijke sociopaat Donald Trump tot hun president. Voor iemand die klaar was voor zijn Heer, was dit het perfecte moment om er tussenuit te piepen. 

Anders dan bij het overlijden van Prince en Bowie duurde het even voordat ik mijn favoriete liedjes op ging zoeken. Bij Nieuwsuur interviewden ze de zanger van de Nits. De voice-over sprak over de melancholische liefdesliedjes van de Canadese bard (weet niet zeker of ze Canadese bard zeiden, maar het zou mij niets verbazen).

Mevrouw Molovich was het niet eens met dat ‘melancholische liefdesliedjes’. Daarvoor was het werk van Cohen te grimmig. En daar had ze natuurlijk gelijk in. Niet in de laatste plaats wat mij betreft omdat Cohen niet alleen voor Suzanne, Like a bird on a wire en Hallelujah zou moeten worden herinnerd, maar vooral ook om First We Take Manhattan, Everybody Knows en The Future. Liedjes waarin Cohen ons op vrolijke toon duidelijk maakt dat het nooit goed komt met de wereld. Als iemand dat ooit al had durven denken.

Foto: daisy.images (cc)

Boze witte mannen: een handleiding

COLUMN - De verkiezing van Trump heeft als effect dat mensen zich gelegitimeerd voelen in hun discrimineren van minderheden: de KuKluxKlan organiseert een feestje en ineens worden er meer verse hakenkruizen en racistische incidenten gemeld. Wat doe je eraan, vanuit je luie stoel aan de andere kant van de oceaan, behalve wanhopen? Kevin Munger, een politicoloog aan New York University, heeft een simpele suggestie: hij corrigeerde racisten online, waardoor ze zich meetbaar fatsoenlijker gingen gedragen.

Naast fysieke bedreigingen vindt een deel van het etteren en discrimineren plaats op Twitter. De onderzoeker knutselde een aantal twitterbots in elkaar. (Een bot is een onecht profiel dat via bepaalde regels automatisch tweets uitstuurt; leuke voorbeelden hier, minder leuke hier.) Greg en Rasheed, de bots, hadden een duidelijk ‘wit’ of ‘zwart’ profiel en kregen soms 5 en soms 500 volgers toebedeeld. Ze deden maar één ding: tegen mensen die in meer dan 3% van hun tweets het woord ‘nigger’ gebruikten, twitterden ze “hé man, het zijn wel mensen die je pijn doet met dit soort woorden”.

Niet iets waar je veel van verwacht in deze tijden. De onderzoeker vermoedde dat dit zinnetje niet zoveel effect zou hebben als het van ‘Rasheed’ kwam – die naam klinkt zwart, en corrigeren werkt beter als het door iemand uit je eigen groep gebeurt. Die verwachting kwam uit: Rasheeds opmerking had geen effect. Sterker nog, als Rasheed weinig volgers had, maakte degene die hij corrigeerde juist meer racistische opmerkingen in de weken erna. Maar als een ‘witte’ bot met veel volgers exact dezelfde opmerking twitterde, gebruikte de ontvanger in de week daarna 25% minder racistische scheldwoorden. Dat effect bleef zelfs een maand voelbaar.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | De dokter wanhoopt nooit

COLUMN - Het is een ijzeren medische wet: de dokter blijft altijd optimistisch. Die wil altijd verder gaan. Die heeft altijd wel een andere aanpak, een experimenteel middel… maar opgeven, nee. Opgeven is het voorrecht van de patiënt. Pas als dié de handdoek in de ring gooit, mag de dokter berusten in het onvermijdelijke. Tot die tijd, blijft hij geloven in een goede afloop.

Een ultiem voorbeeld van deze onverwoestbare geestesgesteldheid was de uitspraak van de Utrechtse hoogleraar René Bernards nu drieënhalf jaar geleden in De wereld draait door dat ‘de meeste vormen van kanker’ over give or take twintig jaar chronische ziekte zouden zijn. De wetenschap had kanker zo’n beetje ontrafeld, vertelde hij (ongetwijfeld tot verbazing van veel collega’s) en het initiatief lag nu bij de industrie om al die kennis om te zetten in nieuwe therapieën. Het klonk fantastisch – en daarom zat hij daar ook.

Zijn woorden gingen vervolgens het land door als betrof het een zeer gewaagde uitspraak. En een keiharde belofte, want afkomstig uit de mond van een veelbelovende wetenschapper. Maar het hoeft geen betoog dat een dergelijke voorspelling nauwelijks iets voorstelt. Veel vormen van kanker waren drie jaar geleden al gedurende geruime tijd onder controle te houden. En als doktoren daar steeds beter in slagen (en mede gezien het feit dat verreweg de meeste kankerpatiënten, wanneer de diagnose wordt gesteld al een gezegende leeftijd hebben bereikt) wordt de kans dat een andere doodsoorzaak de kanker vóór zal zijn, niet denkbeeldig. Maar wat kan de farmaceutische industrie ons nog bieden? Is ze überhaupt op de goede weg?

Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid | Wie waren de Arameeërs?

COLUMN - In mijn vorige columns heb ik de Arameeërs al enkele malen genoemd. Deze losse groep herdersstammen afkomstig uit het huidige Syrië verspreidde zich tussen 1100 en 600 v. Chr. over het gehele Nabije Oosten. Als gevolg hiervan werd hun taal de voertaal van de regio. Dankzij de belangrijke positie van het Aramees ontstond in het Nabije Oosten een soort overkoepelende Aramese etniciteit waar bijna alle Semitische volken van de regio in op leken te gaan. Hoe is deze overkoepelende etniciteit ontstaan? Een lesje etnische identiteit in de Oudheid…

Oorsprong van de Arameeërs
De naam ‘Aram’ is waarschijnlijk afgeleid van het proto-Semitische woord voor ‘hoogland’. Een geografische aanduiding dus. Het is dan ook geen verrassing dat we deze naam al vanaf het derde millennium hier en daar in inscripties aantreffen. Pas rond 1100 v. Chr. raakt de naam ‘Arameeër’ echter geassocieerd met een volk. In deze periode van grote volksverhuizingen begonnen de nomadische herders die voorheen op de Syrische steppe hadden geleefd zich te verspreiden naar de steden van Syrië en Mesopotamië. De Assyriërs noemden hen ‘Ahlamu’, wat zoveel betekent als ‘zwervers’. Een deel van deze Ahlamu – de Ahlamu van het hoogland – kwamen bekend te staan als de Arameeërs. Deze Arameeërs vestigden tussen 1100 en 800 v. Chr. enkele middelgrote koninkrijken in Syrië, waaronder Bit Adini (Beth Eden), Hamath (Hama) en Damascus. Het laatste koninkrijk was een van de grootste rivalen van het oude Israël.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Donald Trump, Biff Tannen en Jeff Tweedy

“Let’s go to John King at the magic wall”, zei de presentator van CNN tegen me. Ik ging mee. We hadden net een KEY RACE ALERT gehad met de MAJOR PROJECTIONS IN THE BALANCE OF POWER in de staten die TOO EARLY TOO CALL waren. Het nieuws was dus dat het te vroeg was om er iets over te zeggen. De KEY RACE ALERT had een eigen bumper inclusief gezwollen voice-over die vertelde dat we ontzettend belangrijke informatie zouden krijgen over deze dag der dagen. Ik begon zelf ook tegen mevrouw Molovich te schreeuwen dat ik EVEN NAAR DE KEUKEN ging om EEN KOP LIFE CHANGING KOFFIE te zetten.

Ik zei het al eerder: we zijn onszelf kapot aan het amuseren. Ik zag nu aan de gezichten van de presentatoren dat ze willoze passagiers waren in de achtbaan die ze zelf hadden gebouwd. Ze konden niks anders dan meebewegen. Op en neer en heen en weer. Rechtstreeks de afgrond in. De rem was zoek.

John King kon op zijn magic wall precies zien welke kleur de staten kregen. In real time. Bloedstollend. En terwijl de presentator steeds stevige conclusies trok, hield John King voortdurend een flinke slag om de arm. Want ja, heel Florida kleurde rood, echter: in Palm Beach en in Miami County waren nog maar 25% van de stemmen geteld en percentueel gezien had Clinton daar een flinke voorsprong. Dus als ze die percentuele voorsprong kon vasthouden, dan zou Florida ongetwijfeld naar Clinton gaan.

Vorige Volgende