NIEUWS - Met vooral veel gevaarlijke ladingen en vaak begeleiding door met kernenergie aangedreven ijsbrekers.
ANALYSE - Het regeerakkoord van het derde paarse kabinet (pdf) kiest op het eerste gezicht voor een duurzame economische ontwikkeling. Dat is lovenswaardig, maar er zit ook veel gemakzucht bij.
Eerst het goede nieuws. Het kabinet kiest ondubbelzinnig voor verankering van duurzaamheid in de economie. Er komen subsidies om duurzame energie te bevorderen en een fiscale faciliteit voor decentrale opwekking. Isolatie van woningen wordt ter hand genomen. De Europese markt voor recycling van grondstoffen moet een impuls krijgen. Ook het innovatiebeleid krijgt zo te zien een sterkere groene component. “De innovatiekracht van het bedrijfsleven, de kennisinstellingen en de overheid zal optimaal worden gericht op de transitie naar een duurzame economie en groene groei, mede met het oog op versterking van het concurrentievermogen van de Nederlandse economie.”
Dat is mooi, en noodzakelijk, maar weinig gedurfd. Daar waar de koers min of meer open ligt, kiezen Rutte en Samsom voor groen. Maar het nieuwe kabinet schrikt terug voor groene maatregelen die aan bestaande belangen komen.
Het mobiliteitsprobleem wordt aangepakt met wat extra asfalt en de constatering dat het vanwege de crisis wel meevalt met de toename. Rekeningrijden of een andere maatregel die zoden aan de dijk zet, blijft uit. Schiphol en de andere luchthavens mogen gewoon doorgroeien. Over kernenergie geen woord. Energievretende bedrijven worden gerustgesteld dat ze niet teveel hoeven te vrezen van al die duurzame ambities. Liever bestaande natuur beschermen dan de ecologische hoofdstructuur volgens plan tot stand brengen (gaat wel gebeuren, maar kalmpjes aan).
INTERVIEW - Duitsland doet het een stuk beter dan Nederland als het gaat om duurzame energie. Hoe komt dat?
De ‘Nederlandse buitenlander’ ir. Paul van Son, directeur van Desertec, zet zich vanuit zijn thuisbasis München in voor duurzame energie uit de woestijn. Desertec is een industrieel consortium om energie uit de woestijnen te ontwikkelen. Bij de bekendmaking van de Duurzame 100 van dagblad Trouw bleek hij dit jaar gestegen naar de 42e plaats. Een goede aanleiding hem naar zijn ervaringen in Duitsland te vragen. Hoe kan het Nederlandse energiebeleid weer in de top-zoveel komen?
Van Son werkte eerder onder meer bij Tennet en Essent, en zou nu hij een paar jaar bij Desertec werkt, als geen ander de vergelijking kunnen maken tussen het Nederlandse en Duitse energiebeleid. Maar desgevraagd zegt Van Son: “Een vergelijking is niet goed mogelijk, aangezien Duitsland een zeer nadrukkelijk energiebeleid heeft, terwijl ik zoiets in Nederland niet bespeur. Als het bestaat, dan wordt het goed verborgen gehouden. Je kunt moeilijk iets wat bestaat met iets wat niet of nauwelijks bekend is vergelijken.”
Is te verklaren dat Duitsland wel forse stappen naar een duurzame energievoorziening zet en Nederland niet?
Paul van Son: “De Duitse burger is al vele jaren heel sterk bezig met energie- en klimaatvraagstukken. Men maakt zich zorgen over de toekomst van komende generaties, omdat Duitsland weinig natuurlijke bronnen heeft en men fossiele brandstoffen en kernenergie als belastend voor milieu en omgeving beschouwt. Geen enkele politicus haalt het in Duitsland in zijn hoofd deze thema’s te bagatelliseren. In Nederland kan een politicus die zich niet al te druk maakt om duurzaamheid, goed overleven. Vaak (vaak ook niet, trouwens) kost duurzaamheid op korte termijn extra geld, en dat valt bij de burger minder goed in de smaak. Men maakt zich misschien in Nederland minder zorgen over de toekomst. Het devies lijkt: kolen, olie, gas, kernenergie gaan toch prima. De rivieren en de wind voeren de rookgassen en afvalstoffen wel af naar zee of naar het oosten”.
Paniek bij de buren. Onthullingen over lekken en scheurtjes in twee kerncentrales in Tihange (bij Luik) en Doel (bij Antwerpen) zorgden deze zomer voor de nodige opwinding in België. De twee centrales zijn inmiddels stilgelegd om de schade te onderzoeken. Als ze later dit jaar niet weer opgestart kunnen worden vrezen sommige voor een koude winter bij de zuiderburen. En prijsverhogingen. En politieke conflicten. Volgens de regering is er geen reden tot paniek . Daar sluit de Nederlandse regering zich bij aan. Volgens De Morgen waren de onvolkomenheden in de reactorvaten van de Nederlandse RDM al bij de installatie bekend. Wereldwijd staan er 350 van deze inmiddels verouderde kerncentrales. Van een gezamenlijke aanpak van de problemen is echter nog geen sprake.
De Nederlandse CDA-minister Verhagen wijst in antwoord op Kamervragen van Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) elke verantwoordelijkheid van de hand. Hij vertrouwt op de informatie die hij uit het buurland krijgt (onder andere van de exploitant Electrakabel) en schrijft: “Nucleaire veiligheid is primair een nationale verantwoordelijkheid.” En hij ziet daarom geen reden om actie te ondernemen. Het is kennelijk geen geschikt verkiezingsthema. Wat dan weer te denken geeft over Nederlandse politieke prioriteiten.
De risico’s van kernenergie zijn ongetwijfeld groot. Of die risico’s technisch allemaal afgedekt kunnen worden blijft een punt van discussie. Het grootste risico vormen echter de bestuurders en politici die problemen van zich afschuiven, toedekken of ontkennen. En binnen die categorie is de beperking van het blikveld tot het nationale politieke speelveld misschien nog wel het meest gevaarlijk. Hoe kan een minister met droge ogen beweren voor de veiligheid en de gezondheid van zijn bewoners in te staan als hij niet bereid is verder te kijken dan de eigen grens?
Anonymous is in Japan neergestreken, maar moet nog wel even wennen aan het Japans.
Ze hadden gewaarschuwd kunnen zijn, de ambtenaren in Japan. Want de hacker-groep Anonymous zette op 25 juni een filmpje op YouTube waarin ze haar aanval aankondigde. Een engelstalige vervormde stem begeleid van een Japanse vertaling, met hun bekende slotlitanie: “… Expect us”. Maar niemand in het land – waar criminaliteit en ordeverstoringen extreem laag zijn – was op zijn hoede voor de komst van de hackers. Op 26 juni blokkeerden ze de websites van het ministerie van Financiën, het Hof van Justitie en de conservatieve Liberaal-Democratische Partij. Anonymous vecht een verandering van de Japanse copyrightwet aan, die het sinds deze week mogelijk maakt mensen die illegaal materiaal downloaden twee jaar in de gevangenis te zetten.
Bij het ministerie van Financiën ging het eenduidig om Anonymous. Bij de andere sites vermoedt men de actiegroep achter storingen. De drie sites lagen 50 minuten stil. Nog een vierde site lag stil. Die van het waterschap in het gehucht Kasumigaura.
Foutje? Ja, Anonymous was in een valkuil van de Japanse taal gevallen. Het stikt namelijk van de homonymen en bijna homonymen (woorden met eenzelfde uitspraak). Anonymous had de site van een waterschap in de provincie Ibaraki geïnfiltreerd, een banner over de page geplaatst (zie illustratie onder) waarop antikernenergie-demonstranten zijn te zien en eronder hun eigen protesttekst. De IT-man van de waterdienst had geen idee waarom zijn server eraan moest geloven, want met copyrights heeft hij werkelijk niets te doen. Het moest een vergissing zijn. Anonymous had Kasumi-ga-seki 霞ヶ関, de wijk in Tokio waar alle ministeries liggen met Kasumi-ga-ura 霞ヶ浦verwisseld, en niet verder gekeken dan naar de ‘kasumi’ in het homepage-adres. Om 10 uur ’s avonds kwamen de hackers er zelf ook achter, valt uit hun tweets op te maken.
Terwijl wij zorgen hebben over de stijgende zeespiegel, kampt het Middellandse Zeegebied met toenemende droogte. De toenemende vraag naar water leidt ook tot een grotere behoefte aan energie. Hoe kan een catastrofe voorkomen worden?
Volgens Plan Bleu, het regionale centrum van de VN-milieuprogramma UNEP, neemt de vraag naar water in het zuidelijke en oostelijke Middellandse Zeegebied tussen 2005 en 2025 met een derde toe: van 150 naar 200 km3 per jaar. Tegelijk groeit de energiebehoefte van 20 naar 200 TWh per jaar.
Het grootste deel van het water, 180 km3 per jaar, wordt gebruikt voor irrigatie. Dat water moet dan wel eerst naar de velden vervoerd worden, over steeds grotere afstanden. Dat vergt veel energie. Ook de industrie heeft veel water nodig, vooral de elektriciteitsproducenten. En ook huishoudens en de rioolzuivering gebruiken water. Het toenemend aantal waterkrachtcentrales gebruikt veel rivierwater. Er worden dammen en kanalen voor aangelegd, wat weer ingrijpende gevolgen heeft voor het waterleven en de morfologie van rivieren.
Het is duidelijk, stelt François Guerber, dat water en energie een vergelijkbare ontwikkeling doormaken en steeds meer onderling afhankelijk zijn. Simpel gesteld: voor de waterproductie heb je energie nodig en voor de energieproductie water, en beide worden schaarser. Willen we in de toekomst duurzame steden hebben, dan is beter watermanagement en verlaging van de energieconsumptie noodzakelijk.
?? – ‘setsuden’. Wat te doen wanneer er plotseling 47,7 gigawatt aan elektriciteitscapaciteit van het net zijn? Ofwel wanneer 54 kernreactoren die anders een kwart van het land van stroom voorzien, de werkloosheid zijn ingestuurd? Antwoord: dan moet je minder stroom gaan gebruiken.
Inderdaad ‘setsuden’ is het buzz-woord in Japan en betekent ‘stroom sparen’.
Vorig jaar draaiden we proef, de eerste zomer na de kernramp, want toen waren slechts 12 kernreactoren van het net, en alleen Oost-Japan was betroffen (en verbruikte vervolgens 10 procent minder stroom). Dit jaar wordt het echt spannend, want heel Japan doet mee aan het real life experiment.
Blijft het leven even leuk en rijk zonder kerncentrales? Wordt de zomer heet, dan dreigt er, afhankelijk van de regio, een tekort van 5 tot 15 procent. Dan is plotseling het stopcontact leeg. Dan staan treinen, machines en computers stil, dan zijn koffieapparaten, ijskasten en mobieltjes nutteloos. Deze black-outs kunnen tussen 2 juli en 7 september voorkomen – de heetste zomerperiode, beweert de elektriciteitsindustrie.
Er zijn echter ook hooggeleerde stemmen die beweren dat het allemaal onzin is. Japan had zo’n enorme overcapaciteit, en heeft uitwijkmogelijkheden. Dus helemaal zwart wordt het niet. Desalniettemin doen we toch allemaal (meer dan 90% van de bevolking) voor alle zekerheid meer of minder setsuden. Hoe, dat illustreer ik aan een reeks nieuwe woorden.
De huidige stedenbouw reflecteert onze afhankelijkheid van olie. Nu die opraakt of onbetaalbaar wordt, heeft dat grote gevolgen voor ons wonen en werken. Bouw daarom piramidesteden, zegt architect Aad Breed in dit pleidooi.
Het bouwen van aparte woonsteden en -wijken ver van de werkplek heeft er na de oorlog voor gezorgd dat een leven zonder de auto vrijwel onmogelijk is geworden. Hierdoor zijn er talloze milieuproblemen ontstaan, zoals files, vervuiling, stank, verkeersongevallen en -lawaai, een steeds groter beslag op natuur en landbouwgrond, de verrommeling van het platteland, maar ook de klimaatverandering en een mogelijke zeespiegelstijging. Als de olieprijzen door de schaarste straks onbetaalbaar worden, kunnen veel mensen niet makkelijk meer naar hun werk, de landbouwproductie neemt af en wordt het een stuk moeilijker om met vliegtuigen landbouwproducten uit verre landen naar Nederland te krijgen. Alle woon-werkverkeer en vrachtvervoer wordt problematisch.
Het einde van de stad
Na de oorlog is er geen echte stad meer gebouwd. Datgene waardoor een stad juist een stad is, verdween. In de nieuwe steden kwam er een gedeelte waar je uitsluitend kon wonen, een gedeelte waar je uitsluitend kon winkelen, een gedeelte waar je uitsluitend kon werken en een gedeelte waar je uitsluitend kon ontspannen. Het zijn de grootschalige slaapsteden en nieuwbouwwijken van na de oorlog met aparte winkelcentra en daarbuiten een bedrijven- of kantorenterrein, die we nu saai, onherbergzaam, onveilig en ongezellig noemen, en die eigenlijk het etiket “stad” niet meer waard zijn.
ENERGIE – Een elevator pitch voor veilige, duurzame en vrijwel onbeperkte kernenergie m.b.v. een thoriumreactor. Een krachtig verhaal van vijf minuten, maar gelooft u het? FILMPJE!
Ik mag helemaal niet stemmen. Ik ben geen lid van de PvdA. Wil ik ook niet zijn. Maar als ik nu zou moeten stemmen voor een nieuwe partijleider, zou ik op Diederik Samsom stemmen.
En omdat de PvdA nog steeds een grote partij is, heb ik ook een belang bij de juiste persoon op de juiste plaats. Dus wil ik graag deze verkiezing beïnvloeden.
De keuze is eigenlijk heel eenvoudig. De rode PvdA moet groen worden. De belangrijkste uitdaging de komende jaren is het afkicken van de verslaving aan fossiele brandstof en tegelijkertijd het verduurzamen van onze economie. En als iemand daar bovenin de PvdA iets van af weet, is het wel Diederik Samsom. Hij slaat Verhagen om de oren met begrippen als Trias Energetica en kan al twitterend half Nederland uitleggen welke risico’s er aan kernenergie zitten. Verder spreekt zijn verleden voor zich.
Verder heeft hij een nuchtere, realistische kijk op de verzorgingsstaat en de positie van Nederland in het internationale speelveld. Hij begrijpt ook dat je soms iets alleen begrijpt als je het doet, zoals met die straatcoaches. Dat moet de PvdA meer doen om tegenwicht aan de SP te kunnen bieden.
En hij is beta. Dat zouden meer partijleiders moeten zijn.
Japanners stemmen in grote meerderheid voor afschaf kerncentrales. In een opiniepeiling van dagblad Asahi Shimbun (14 februari 2012) zegt 66% vóór afschaf en 23% er tegen te zijn. Ook al vinden andere media-ondernemingen (NHK, Nikkei Shimbun) ietwat andere cijfers, er is maar één conclusie: De meeste Japanners willen van kernenergie af.
Dat lag vóór de ‘Fukushima’-ramp die bijna een jaar geleden begon en nog steeds niet volledig onder controle is, anders. Toen was 75% voor behoud van kernenergie. Slechts 14,7% sprak zich toen nog tegen kernenergie uit.
De trendbreuk viel inderdaad op de grote anti-kernenergie-demonstratie van een paar dagen terug, 11 februari, waar te nemen. Van de 12.000 mensen die in Tokyo bijeenkwamen waren de meesten pas na de Fukushima-ramp over kernenergie gaan nadenken. De demonstranten kwamen een oproep van het Sayonara Nukes comité na. Een actiegroep die door auteur / nobelprijswinnaar Kenzaburo Oë, musicus / componist Ryuichi Sakamoto en andere Japanse coryfeeën is opgericht. Ze verzamelen 10 miljoen handtekeningen van mensen die allemaal voor afschaffing van kerncentrales zijn.
Japan zou eind april al kernenergievrij kunnen zijn. Nog maar drie van de totaal 54 kernreactoren leveren stroom aan het elektriciteitsnet. Want, zo legde de regering na de ramp vast, reactoren mogen pas terug aan het net wanneer ze een stresstest hebben doorstaan. Behalve de kwaliteitstest is voor een herstart ook opnieuw de goedkeuring van lokale en centrale overheden nodig.
Dit is de laatste aflevering in de serie “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” Er is geen college gegeven maar een paneldiscussie georganiseerd. In het panel zitten een journalist, een econoom, een politcus, een toezichthouder en een bankier. Ik doe hiervan geen verslag omdat U het zelf kan bekijken (zie hier onder). Ter afsluiting heb ik een een nabeschouwing geschreven. De collegeserie mag dan wel beeindigd zijn, de crisis gaat door… Voor de duidelijkheid: dit is mijn visie, ik pas toe wat ik geleerd heb tijdens de colleges.
Het is misschien geen core-business, maar een ding weet ik zeker: betrouwbaarheid en degelijkheid zijn een essentieel onderdeel van het bankiersbedrijf. Aan banken vertrouwen we ons geld toe. Sinds mensen hun geld in bewaring geven bij de eerste banken, zoals de Amsterdamsche Wisselbank, is een degelijk imago essentieel. Ewald Engelen liet de afgelopen weken zien dat de moderne façade van banken allang niet meer bestaat uit een imposante gevel van marmer en glas (ook al hebben zie die vaak nog wel) maar vooral uit de verhalen die ze vertellen over voordelen van financiële innovatie en geavanceerd risico-management.
In negen colleges lieten Ewald Engelen, Tijo Salverda en Karel Williams zien wat zich de laatste dertig jaar achter die façade heeft afgespeeld. Hoewel banken “makelaars in geld” zijn, zitten zij zelf op dit moment helemaal niet zo goed bij kas. De afgelopen dertig jaar zijn de banken veranderd in broodmagere gratenpakhuizen. Bij de gemiddelde Nederlands bank is 96% van het geld dat op de balans staat vreemdvermogen. Leg dat feit naast de constatering dat in geen enkele sector de salarissen zo hoog zijn als bij banken, dan weet je ook wat er met dat geld is gebeurd. Al die jaren hebben zij de schijn opgehouden en iedereen verteld dat zij met behulp van geavanceerd risico-management alles onder controle hadden. Maar niets is minder waar gebleken: met goedkoop geld zijn onverantwoorde risico’s genomen die hen uiteindelijk fataal werden. Het geld dat daarmee is verdiend werd op eigen rekening gestort en toen het mis ging in 2008 is de maatschappij als dank opgezadeld met de schillen en de dozen.