Sahar’s thuis

Three cheers for Gerd Leers. Het slimme Afgaanse meisje Sahar mag blijven en haar familie ook. Na enige aarzeling stemt zelfs de PVV in, al is de voorspelbare “frame” dat de regering de linkse rotzooi moet opruimen. Daar kun je, gegeven de situatie maar het beste over lachen: de PVV merkt dat het lastig is verantwoordelijkheid te dragen en heeft daar zelfs electoraal al last van.

Maar als je een slagje dieper kijkt: welke linkse rotzooi precies? Voor een beetje advokaat is het kennelijk mogelijk procedures rond de verblijfsstatus meer dan tien jaar te rekken. De wettelijke grondslagen daarvoor zijn in het parlement met brede steun gelegd. Dus of de politieke verantwoordelijkheid voor die realiteit exclusief bij links moet worden gelegd?

Als links de exclusieve verdediger is van mensenrechten misschien wel. Maar ook CDA en VVD hebben toch wel iets met mensenrechten? Misschien was het listig van Leers om met een ambtsbericht te komen, waarin de spanning tussen de xenofobie en de vrouwvriendelijkheid werd uiteengezet en geëxploiteerd. Van mij mag het: de wereld is ingewikkeld.

Maar het moet ook, in de redenering van Havel, omdat de beleving van “thuis” een existentiële basiservaring is, waar ieder mens recht op heeft. Het “thuis” kun je zien als een verzameling concentrische cirkels, met het “ik” in het centrum. Mijn thuis is het huis waarin ik woon, het dorp of de stad waar ik geboren ben of de meeste tijd verblijf. Mijn thuis is mijn familie, de wereld van mijn vrienden, het sociale en intellectuele milieu waarin ik leef, mijn beroep, mijn bedrijf. Mijn thuis is ook het land waarin ik leef, de taal die ik spreek, het geestelijke klimaat dat in die taal zijn uitdrukking vindt. (Vaclav Havel, “On Home”, NYReview of Books, p. 49, december 5, 1991)

Sahar is Nederlands: ze is hier niet geboren, maar heeft alleen bewuste herinnering aan haar leven hier, ze denkt en spreekt nederlands, heeft hier haar relaties en maakt haar toekomstplannen. Haar identiteit is nederlands, zij is een nederlandse burger, bezig haar toekomst vorm te geven. Wanneer zij daarvan zou zijn beroofd, zou zij beroofd zijn van haar burgerschap, van haar menselijke identiteit.

Zijn dit te zware woorden? Voor Havel in elk geval niet:

“Elke cirkel is een deel van onze natuurlijke omgeving en een goed georganiseerde samenleving moet ze alle respecteren en een kans geven zichzelf volledig te ontplooien. Alle cirkels vormen een onscheidbaar geheel en een medium voor onze menselijke identiteit.” En even verder:

“Ik ben voor een politiek systeem dat gebaseerd is op de burger met erkenning van al zijn fundamentele burgerlijke en menselijke rechten in hun universele geldigheid, gelijkelijk toegepast: dat wil zeggen, geen individu van enig ras, enig volk, enige sexe of enig geloof mag fundamentele rechten verkrijgen, die verschillen van die van iemand anders. Met andere woorden, ik ben voor wat een ‘civic society’ wordt genoemd.”

Havel sprak deze rede uit bij een erepromotie in Amerika, in 1991. Hij heeft het over de gelijkheid van iedereen, zoals vastgelegd in artikel 1 van de Grondwet. Hij heeft het over de basisprincipes van een westerse democratie, met een politiek systeem voor controle en aflossing van de macht enerzijds, en fundamentele rechten en hun erkenning anderzijds. Het was een mooie rede waar aan ik graag herinner, omdat hij zo actueel is.

Een onderscheid tussen “keurig hier geboren zijn” of niet (Brinkman), is daarmee niet gemakkelijk te verenigen. Voor de verwesterde meisjes en hun families breken, dank zij Leers, betere tijden aan. Maar de erkenning past ook dat het niet zo moet zijn dat je door lang procederen naar een verblijfsstatus kunt struikelen. Hoe kunnen we met respect voor de fundamentele rechten van mensen, de procedures zo maken dat dit struikelen wordt vermeden? Over deze vragen valt nagenoeg niet meer rustig te debatteren, door de aangewakkerde xenofobie. Misschien valt er voor Leers nog wel veel nuttigs te doen. Dat is de winst van de verblijfsstatus voor Sahar.