Als we de politiek als fysica beschouwen en na 12 september een kabinet met een stabiel evenwicht willen, dan is Rutte II geen goed idee. Zelfs niet voor de VVD.
Wilders werd na de val van het kabinet geframed als blonde zwarte piet in het kaartenspel van Rutte I. Daarmee werd hij buitenspel gezet en is de VVD de meest rechtse regeringsfähige partij. Ongeacht de coalitie betekent dat voor de VVD, dat wanneer ze er deel van uitmaakt, ze de meest rechtse flank vormt van een volgend kabinet. In een coalitie liggen de compromissen dan altijd links van haar partijlijn.
Dat is voor een premier Rutte, zeker met de huidige verschillen in opvattingen over de economische crisis, een onmogelijk gegeven. In de ogen van de VVD zal het kabinet onder zijn leiding voortdurend naar links hellen. Daardoor zal Rutte geneigd zijn af en toe flink naar rechts bij te sturen, waarmee hij z’n eigen coalitie onder spanning zet en op den duur het voortbestaan ervan bedreigt. Want bij een te rechtse koers springt de linkse achterban zo overboord.
Het is deze bedreiging die Rutte er in de zomer van 2010 misschien wel van heeft weerhouden de onderhandelingen voor Paars Plus voort te zetten. En met dit inzicht pleitte Wiegel er onlangs nog voor de PVV niet uit te sluiten, om haar toch nog als rechts tegenwicht te kunnen opvoeren.
Een premier fungeert het beste wanneer z’n eigen standpunten zich bevinden tussen het uiterste van de partijen in z’n coalitie. Want in dat geval zit er meestal weinig verschil tussen het compromis en de lijn van zijn partij. Dat maakte de positie van Rutte in z’n eerste kabinet zo comfortabel. En dat zorgt er tevens voor dat zolang de PVV zich langs de lijn bevindt, Rutte als kandidaatpremier buitenspel staat. Tenminste, wanneer hij een stabiele coalitie voor ogen heeft. Noem het politieke fysica.
Paars
Natuurlijk valt daar tegenin te brengen dat er coalities hebben overleefd, waarbij de premier niet geleverd werd door de partij in het midden van de samenwerking. De paarse kabinetten bijvoorbeeld. Onder Kok bestond echter een groot deel van het akkoord uit medisch-ethische kwesties, het terrein waarop de partijen elkaar moeiteloos vonden. Overigens waren ze het over de economie op een belangrijk punt ook eens: hij deed het goed. Dat maakte sociaal-economische onenigheid oplosbaar. Dat kan nu niet gezegd worden.
Bovendien zorgt de krimp van de grote partijen ervoor dat zowel het aantal als de variatie voor een coalitie benodigde partijen na 12 september groter zal zijn. In een tweede kabinet Rutte zouden de PvdA, GroenLinks, of beide plaatsnemen. Zie dat kabinet als Mark Rutte maar eens geloofwaardig voor te zitten, zonder je eigen achterban van je te vervreemden.
De grootste partij en de premier
Hetzelfde probleem zou zich voordoen bij die andere partij die in de peilingen zo nu en dan de grootste is. De SP. Roemer zou als premier van een coalitie ook D66 binnenboord moeten houden. Dat kan alleen door voortdurend naar rechts te schuiven, waardoor hij z’n eigen achterban links laat liggen. Het zou ook voor hem een bijna onmogelijke taak zijn.
Het verschuiven van het electoraat en dus van de grote partijen naar de flanken, zal voor toekomstige coalitievorming consequenties hebben. Met name de gewoonte om de grootste partij de premier te laten leveren moet op de helling. Want dat de kiezers naar de flanken trekken wil niet zeggen dat de premier daar ook het beste vandaan kan komen.
Met Rutte of Roemer als premier zijn we verzekerd van een coalitie die onder spanning staan. Daarom zouden de overige partijen duidelijk moeten maken dat wat hen betreft niet de grootste, maar bijvoorbeeld de middelste partij in een coalitie de premier levert. Want ondanks een uit het lood geslagen electoraat hebben we misschien wel het meeste aan een stabiel en evenwichtige coalitie. Daar kan zelfs de VVD niet op tegen zijn.
Foto Flickr cc Minister-president
Reacties (13)
En de volgende vraag is dan natuurlijk. Welke partij is de middelste?
Laten we daar democratisch over besluiten. De grootste mag het zeggen.
De VVD in ieder geval niet.
Het gaat er vooral om de gewoonte te doorbreken dat de grootste ook de premier levert. Wellicht kan de door de kamer aangewezen formateur met een voorstel komen…
Een door de kamer ingestelde formateur gaat de middelste partij aanwijzen? Het wordt steeds komischer. Nogmaals welke partij is dan de middelste?
En als de formateur iemand aanwijst die niet goed valt bij de grootste?
Wat is dan nog de verdienste/nut van het winnen van een verkiezing?
Een door de kamer aangestelde formateur – niet mijn idee, maar dat van de kamer – kan gelijk met een voorstel voor een MP komen. Niet perse uit de middelste partij, daar ging het niet om, maar de meest voor de hand liggende MP binnen die coalitie.
Stellen we ons een coalitie voor van VVD, CDA, D66, CU en GL, dan lijkt een MP van het CDA of D66 meer voor de hand te liggen dan Rutte van de VVD.
Daar zou je overigens ook best de coalitiepartijen over kunnen laten stemmen. In hetzelfde voorbeeld zou van alle coalitiezetels Pechtold, of Buma weleens meer kamerleden achter zich kunnen krijgen.
Het gaat vooral om de gewoonte de grootste partij de premier te laten leveren. In het huidige partijlandschap, zou dat niet meer vanzelfsprekend moeten zijn.
Mijn punt is juist dat een PM vanuit CDA of D66 helemaal niet meer voor de hand ligt. Stel dat de VVD de verkiezing wint. Wat is dan nog het nut van zo’n winst.
Zo rechts van de rest staat de VVD anders niet. Ik kan me zo 1-2-3 weinig verschillen tussen de VVD en D66 voor de geest halen (maar verlicht me, zou ik zeggen…). CDA is in Rutte-II allang blij dat het weer mee mag doen. Dan heb je al een blok van 55-60 zetels die het goed met elkaar kunnen vinden. Werpt Rutte de PvdA nog wat leuke restjes toe, zijn die ook weer blij dat ze mee mogen doen. Voila, zie daar Rutte-II.
Rutte is inderdaad een links-liberaal in hart en nieren, die de laatste jaren erg zijn best heeft gedaan om (vanuit electoraal oogpunt) rechts over te komen.
Als hij het kan verkopen aan zijn achterban, zal hij graag met D66, CDA en PvDA in een kabinet stappen. En dat kan hij prima denk ik, want hij zal erop wijzen dat de PVV onbetrouwbaar is gebleken en hij geen andere keuze heeft.
pff onder deze omstandigheden is een quasi-verlicht despoot misschien wel te verkiezen boven die moderne media-democratische quatsch….kan die Rinnooy kan of Tjeenk Willink niet een staatsgreep plegen ofzo?
Het idee van democratie en uiteindelijke zeggenschap en zelfbeschikking van de bevolking etcetcetc is allang een vervlogen ideaal wat vervangen is door massa-manipulatie, propaganda, framing, lobby-isme, populistisch prietpraat, fact-free politics etc.
Je zegt dat de premier uit de middenpartij moet komen omdat de besluiten van het kabinet het meest in de buurt van die partij zullen komen. Interessante gedachte en zou best wel eens kunnen werken.
Maar valt er niet net zo veel te zeggen voor een premier uit de grootste partij aangezien daar het zwaartepunt van de coalitie zal liggen? Als de VVD de grootste partij (en ze doen het goed in de onderhandelingen) dan zal het kabinet toch meer rechts dan links zijn (tenzij ze met de SP samen gaan :p) en dan is het ook voor Samson niet fijn om premier te zijn.
Sprekend over de jaren 80 denk ik dat je gelijk hebt, toen lag het zwaartepunt binnen de grootste van de twee partijen (althans in de kabinetten Lubbers). Maar als de grootste partij maar 30 zetels telt komen meer dan anderhalf keer zoveel van de coalitiezetels van misschien wel vier andere partijen. Dan gaat het schuiven.
Geen Rutte II zonder de PVV zou ik denken en over hoe een premier in z’n eigen kabinet als rechtsbuiten moet fungeren zal de VVD zich de komende tijd het hoofd wel breken.
Verhagen versnelde het einde van het CDA, een einde wat overigens al voor Dries van Agt begon.
Daarmee is dè middenpartij verdwenen.
Wat we nu zien is polarisatie, toenemen van tegenstellingen.
Dat vindt overigens in meer landen plaats.
In vele landen wordt het gemaskeerd door mechanismes die evenredige vertegenwoordiging verhinderen.
Zo heeft het Front Nationale in de Franse assemblee maar twee zetels, van de 577, bij evenredige vertegenwoordiging zou het een 100 zijn geweest.
Districtenstelsels maskeren tegenstellingen, maar het is alleen symptoomonderdrukking.
Het leidt ook tot wip wap beleid, dat kon je zien bij de Britten, Labour nationaliseerde, een volgend Conservatief kabinet privatiseerde dan weer.
Ondanks deze polarisatie verwacht ik toch dat zelfs SP en VVD samen kunnen gaan regeren, onze opstand tegen het Brussel van die tijd, Madrid, lukte ook, ondanks verregaande tegenstellingen tussen provincies, steden en aristocratie, ene Willem van Oranje was daarin van groot belang.
Sindsdien is polderen een begrip geworden.
En we hebben nog een Oranje staatshoofd.
Het voordeel voor Roemer ten opzichte van Rutte zou natuurlijk wel zijn dat hij zich niet hoeft te verantwoorden tegenover oppositie die nog meer naar de flank helt dan hijzelf.
Hoe de magie binnen de coalitie werkt is natuurlijk van meerdere factoren afhankelijk, maar dit is er inderdaad wel één van.
Hoe veel van zijn gedaanten heeft Rutte nog niet laten zien? Als character in een comic zou hij het helemaal niet slecht doen. Dan zouden we ook weten wat hij zoal in zijn vrije tijd uitspookt. Iets pijnlijks, vast.