Recensie | Diep in het zwarte gat van de Masters of the Universe

Foto: copyright ok. Gecheckt 26-10-2022
Serie: Dossier:

RECENSIE - Okto las het nieuwste boek van Joris Luyendijk over de financiële wereld, en werd er niet vrolijk van. Desondanks is het een boek dat u niet missen mag.

Jaren geleden hadden we Griekenland geadviseerd hoe het land met derivaten de eigen schuldenlast kon verbergen. Nu waren de rapen gaar en adviseerden we hedge funds hoe ze munt konden slaan uit de chaos in Griekenland. [..] Intussen probeerden onze zakenbankiers contracten binnen te halen bij Europese overheden om hen te adviseren hoe de rotzooi kon worden opgeruimd.

(Greg Smith, ex-bankier bij Goldman Sachs)

Het is een van de vele ten hemel schreiende uitspraken in het nieuwste boek van Joris Luyendijk, Dit kan niet waar zijn – onder bankiers. Het verhaal is waarschijnlijk wel bekend: in opdracht van The Guardian interviewde hij 200 bankiers werkzaam in de City, het financiële hart van Londen.

Nog tekenender dan bovenstaande uitspraak, was de reactie er op vanuit de financiële wereld. De sector reageerde opgelucht. “Nou en?” was de algemene toon, ook vanuit een groot deel van de financiële pers, “Het was toch allemaal volkomen legaal?” Not particularly revealing…, oordeelde de belangrijkste financieel journalist van de New York Times.

Totale implosie

Het is typerend voor de immuniteit van de sector. We weten het allang, maar er gebeurt niets. Sinds 2008 is er nog geen bankier vervolgd, terwijl de wereld door het oog van de naald is gegaan toen met de val van Lehman Brothers de financiële crisis begon. Bankiers gingen met pistolen onder hun kussens naar bed – waar ze geen oog dicht deden; velen sloegen voorraden in, uit angst dat al het betalingsverkeer compleet vast zou lopen en de bevolking scheel van de honger al relschoppend de straat op zou gaan. Van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, deed later de uitspraak dat we enkele millimeters van een totale implosie hebben verkeerd.

Het boek levert dan ook geen verbijsterende nieuwe kennis op, laat staan oplossingen. Wat het wel biedt is een beangstigende inkijk in de hectiek, de angst en het gevaar van de financiële sector, en in dat opzicht is het een boek dat niet gemist mag worden.

Cleanup of bodies

Zo noemt Luyendijk de angst als een belangrijke oorzaak achter de problemen met de sector. Er is zero job security. Je wilt ’s ochtends naar je werk, en hoort bliep bij het toegangspoortje. De portier werpt een blik op z’n computer en zegt: “Gaat u maar even hier zitten, dan brengt iemand uw spullen”. En vijf minuten later sta je op straat, telefoon afgesloten, e-mail werkt niet meer, en een geblokkeerde toegangspas. Een cleanup of bodies, heet dit in banktaal. Veel banken ontslaan elk jaar per definitie x% van hun personeel, met elk kwartaal een rigoreuze ontslaggolf. Soms neemt een bank ook twee personen aan voor één en dezelfde post: kijken wie het overleeft.

Luyendijk: “Als je binnen vijf minuten ontslagen kunt worden, is je horizon ook maar vijf minuten.” De loyaliteit met de bank is daardoor zo goed als afwezig. Het speelt de al geldende amoraliteit in de kaart: je gokt met it’s only other people’s money en caveat emptor: de koper moet zelf uitzoeken wat ie koopt.

Het zwartste aller zwarte gaten

Daarnaast spelen de interne belangenconflicten een grote rol. Het citaat waarmee dit artikel begon schetst dat ten voeten uit. Waar je tot in de jaren tachtig aparte firma’s had voor beurshandel, voor vermogensbeheer, of voor fusies en overnames, zit nu alles bij elkaar onder één dak in een moderne bank. Zulk soort belangenverstrengelingen worden officieel bewaakt door de afdeling Risk & Compliance van de bank zelf, maar die staan in het bankwezen bekend als de losers of de dealbreakers, de ettertjes die vooral regelmatig een oogje toe moeten knijpen. “Controle is meer legitimatie,” aldus een medewerker van deze afdeling.

Ook het externe toezicht faalt hopeloos. De baas van Moody’s, die in 2008 de beruchte collaterized debt obligations waarmee de ellende begon beoordeelde met triple A, zit nog steeds op z’n plek en verdient nog steeds zes miljoen per jaar.

Andrew Haldane, de nummer twee van de Engelse Centrale Bank, en toezichthouder, omschreef de balansen in de financiële wereld als het zwartste aller zwarte gaten. De man zegt dus hardop dat hij geen idee heeft wat de banken allemaal bezitten en wat er rond gaat. De toezichthouders moeten financiële producten beoordelen die zo complex zijn, dat de top van de bank zelf ze niet eens begrijpt.

Overigens wordt het personeel bij de officiële toezichthoudende organisaties regelmatig weggekocht door headhunters, want bij de banken waarop ze toezicht houden kunnen ze veel meer verdienen. Logisch dat je niet te kritisch wilt zijn op je potentieel toekomstige werkgever.

De volgende is een IT-crash

Wat ik een beetje mis in het boek zijn de getalsmatige onderbouwingen, maar dat zal de bèta in mij wel zijn. Het boek heeft vooral een antropologische insteek. Ik zelf vraag me na al die citaten en personen dan af waar al dat geld nou vandaan komt, hoeveel geld er in om gaat in verhouding tot de reële economie, hoe dat zich verhoudt tot geldschepping, en of het beeld klopt van een financieel waterhoofd dat geld uit de echte economie wegzuigt. Maar daar is dit het boek niet voor.

Wat ik wel een eye opener vond in het boek is de verhandeling over IT. Je denkt toch als leek dat banken hun IT wel op orde hebben. Maar insiders leggen uit dat het een groot patchwork is dat als los zand bij elkaar hangt, omdat banken zelf in wezen bestaan uit een verzameling afdelingen die in permanente burgeroorlog verkeren.

De banken zijn schoksgewijs door fusies en overnames gegroeid, en de originele IT-systemen worden dan maar aan elkaar geplakt – al was het maar omdat IT-investeringen lange-termijninvesteringen zijn, en dat past niet in de al genoemde vijf-minuten-horizon. Volgens een aangehaalde IT’er uit het bankwezen begint de volgde crash dan ook met een IT-crash.

Het kan zo weer gebeuren

Al met al maakt het boek niet bepaald vrolijk. ‘Tijd voor wat goed nieuws’ heet een hoofdstuk ergens op twee derde, na alle verontrustende ellende die we over ons uitgestort hebben gekregen. Maar er is geen goed nieuws. De banken zijn niet alleen too big to fail, ze zijn ook too big to save, en zelfs too big too manage: niemand snapt de banken meer echt, ook insiders niet.

De belangrijkste conclusie van Luyendijks boek is dat het zo weer kan gebeuren. Er is in wezen niets structureels veranderd sinds Lehman Brothers: de buffers zijn minimaal verhoogd, maar het gros van de banken is nog steeds too big to everything, er wordt nog steeds toezicht gehouden door slechts enkele toezichthouders die voor hun toezicht betaald worden door die banken zelf, en de boeken worden gecontroleerd door slechts vier grote accountants die ook veel te dicht op schoot zitten. De financiële wereld is een systeem wat zo inherent instabiel is dat het op elk moment ons allemaal de ondergang in kan slepen.

Een andere conclusie is dat de bankiers niet zo zeer schurken zijn, maar dat de omstandigheden, de organisatie en de cultuur maken dat de boel zo ontspoort. En zo eindigt dit boek dan toch met een sprankje hoop, al is het maar een heel kleintje. We kunnen er iets aan doen, want het zijn en blijven menselijke organisatiestructuren die veranderd kunnen worden. Al zal dat heel erg moeilijk gaan – want de bankiers staan natuurlijk niet te springen om hun enorme bonussen en kansen beperkt te zien worden.

Die verandering zal toch echt via de politiek moeten komen. Maar ook dat wordt een moeilijke weg, want je wilt als terugtredend politicus (Blair, Kok) toch niet dat je aanlokkelijke tweede carrièreperspectief de voet dwars wordt gezet.

Joris Luyendijk, Dit kan niet waar zijn – onder bankiers. Atlas Contact / ISBN 9789045028163 / 208 pagina’s / paperback € 19,99 / e-book € 14,99.

Reacties (21)

#1 nome

Als de bankiers het zelf niet meer begrijpen, hoe zou het dan zijn met politici, die het gegeven is om -belangen van- burgers te vertegenwoordigen en wetten te maken die hen beschermen voor willekeur? Hoe kan je dan in godsnaam ook nog maar enig vertrouwen in de politiek hebben?

  • Volgende discussie
#2 tigger

@1:
Tja, we worden geregeerd door een club die van mening is dat de overheid een serviceloket is voor het bedrijfsleven. Het belang van de burger is al bijna 20 jaar zoek in de politiek.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Grolschje

Sensatieboekjes. Klopt geen reet van, verkoopt wel lekker.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 bas

@3: Toelichting, bron? Of ben jij de sensatiezoeker?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 okto

@3: In plaats van hier een stelling uit het niets te poneren: kun je ons deelgenoot maken van de argumentatie achter deze stelling?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 roland

Zonder enige binding met je bedrijf, kom je anoniem gemakkelijk tot forse, nauwelijks te toetsen, uitspraken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Henk van S tot S

@3:
Iedere ezel hoort zich zelf graag balken, zegt het spreekwoord.
Maar volgens mij heb nog niet eens het vernuft om naar je zelf te luisteren en je eigen gebalk te ontleden.
M.a.w.:
Een ezel heeft meer verstand dan jij ;-)

Verder:
Misschien is het niet onverstandig, dit boek op de leeslijst te zetten voor toekomstige bankkiertjes.
Dan kunnen ze achteraf niet zeggen dat ze niet wisten, dat ze hun toekomst tussen het schoelje, bewust gekozen hebben.

N.B.
met de passage,

Een andere conclusie is dat de bankiers niet zo zeer schurken zijn, maar dat de omstandigheden, de organisatie en de cultuur maken dat de boel zo ontspoort. ,

heb ik van nature erg veel moeite.
Waar blijft de moderne Robin Hood:
Kaalplukken dat tuig ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Hans Verbeek

Die verandering zal toch echt via de politiek moeten komen.

Ik denk dat wij ook zelf de banken een kopje kleiner kunnen maken.
Over 2 jaar is mijn hypotheek helemaal afgelost en dan kan de bank mooi mijn rug op. Ik ga nooit meer een lening afsluiten, voor wat dan ook.
Als iedereen zijn schuld aan de bank afbetaald, dan hebben we ze niet meer nodig.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Stronkel

@3: heb je ook enige onderbouwing voor je bewering, of had je even zin om lekker ongefundeerd leeg te lopen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 okto

@8: Ik zal de laatste zijn om mensen tegen te houden als ze hun rekening bij boevenbanken op willen zeggen. Maar denk je nu werkelijk dat dit zoden aan de dijk zet? Een flink deel van de banken waar het in dit boek over gaat zijn zakenbanken, daar kun je niet eens een particuliere consumentenrekening openen of een hypotheek afsluiten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Hans Verbeek

@10: mee eens. Maar ik vind het wel een prettig idee om nooit meer voor wat dan ook geld te lenen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 AnnaS

@8 Dat is natuurlijk geen slecht idee, maar behalve dat bedrijven wel geld moeten kunnen lenen, moeten ook landen dat. Dus je houdt indirekt toch wel een probleem. En als je spaargeld hebt in plaats van schulden en de bank valt om, ben je dat kwijt.
Dit stukje lezend ben ik weer eens blij dat mijn geld in bakstenen zit. Als mijn geld verdampt heb ik in elk geval nog een dak boven mijn hoofd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Arjan Fernhout

Laat maar komen, die orkaan. Hoe eerder hoe beter. Voor mijn part stapt Griekenland vanavond nog uit de EMU en voert het de drachme in. Vanuit betrouwbare kringen ..kuch.. heb ik vernomen dat zoiets erger zal zijn als de val van Lehman bros. I.i.g. weten we daarna hoe b.v. de derivatenmarkt werkt. De mist moet weg.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Sigi

Het had een boek van Jack Vance of een andere sci-fi buitenaardse maatschappij beschrijver kunnen zijn.

Helaas is het dus geen fictie.

@7
Ik heb er ook moeite mee. Ik ga er niet vanuit dat die arme bankiers onder dwang het werk doen wat ze doen. Als ze niet door hebben wat ze doen dan zijn het sukkels en hadden ze nooit dat werk mogen doen, als ze het wel door hebben zijn het schurken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Henk van S tot S

@12:
Met wat mazzel gaat deze beweging wat doorzetten:
http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2014-2015/nederland-kantelt.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 okto

@12, @7: Luyendijk trekt deze conclusie omdat hij met deze mensen gepraat heeft, en hij niet de indruk had dat het gewetenloze boeven waren – althans niet allemaal.

Maar de belangrijkste reden dat hij bankiers niet en masse als “boeven” wil bestempelen is volgens mij omdat je er niet alleen niks mee kunt, maar ook omdat zo’n constatering je op het verkeerde been zet.
Als je meent dat alle bankiers boeven zijn, dan zouden de problemen op te lossen zijn door gewoon de boeven te vervangen door integere mensen. Ik ben het met Luyendijk eens dat het absoluut een illusie is om te denken dat dat iets op zou lossen.
Zet een stel integere mensen op de plek van de bankiers, en ik vrees dat 90% van hen binnen de kortste keren net zo “boef” zou zijn als de huidige generaties bankier. Zeker voor een loon van een paar miljoen per jaar. En die paar procent die er niet in meegaat is zo z’n baan weer kwijt (shareholdersvalue, tegenvallende prestaties, etc etc).

Luyendijk wil hiermee dus denk ik zeggen dat de problemen vooral opgelost moeten worden door systemische wijzigingen, en dat “boeven” gaan vervolgen misschien goed is voor je gevoel voor rechtvaardigheid, maar verder geen draad bijdraagt aan wat voor oplossing dan ook. Hetgeen ik persoonlijk roerend met hem eens ben.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Tom van Doormaal

Veel herkenbaars, in het verhaal van Luyendijk en in veel reacties. Is het idee dat de financiële wereld sturing en overzicht nodig heeft wel van deze tijd?
Het lijkt mij een soort “militaire” overschatting; natuurlijk draait de wereld als een chaotisch en onsamenhangend geheel.
Het gaat er om dat de werelden die wij onderscheiden ingebouwde stabilisatoren hebben, zoals uitkeringen bij werkloosheid de vraag op enig niveau in stand houden. Als die stabilisatie ontbreekt, gaat het beeld van Luyendijk op: een vliegtuig zonder piloot in de cockpit.
Hoe kan zo’n veld als de financiële wereld de processen binnen bepaalde grenzen houden? Een verstandige monitoring en regulering door overheden hoort daartoe. Maar zijn overheden wel verstandig? De Grieken niet, de Amerikanen ook niet, om over Russen maar te zwijgen.
De Bernankes van deze wereld hebben geen idee gehad wat er gebeurde in 2008; toen het bijna te laat was, hebben ze een paar dingen goed gedaan. Op die waardering zitten ze nog. Maar het probleem is dat het inzicht van twee jaar antropologisch studeren moet doordringen. Pas daarna komt de nieuwe economie: als we die tijd krijgen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Roon

Zouden overheden niet gewoon een ramp-scenario moeten klaar hebben liggen? Hoe houden we het basale geldcircuit draaiende, wie onteigenen we, en wie sluiten we op in de gevangenis? Zodat er niet in 1 weekend een vice-premier buiten de tweede kamer om ons nationaal product doneert aan de bank? Een ramp-scenario biedt dan nog iets van houvast.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Tinbergen

Op een paar dingen is een nuancerende reactie wel op z’n plaats.
@10 okto. Een paar jaar de luiken dichtgehouden? De schotten tussen zakenbanken en hypotheek- e.d. banken zijn al in de jaren ’90 weggehaald.

De VN ontwikkelde de doelstelling de middenklasse te verarmen. Kapitaaloverdracht van Noord naar Zuid. Post-industrieel Zero-growth tijdperk. Dit staat in ‘Agenda 21′.

Massaal de fabrieken naar Zuid. De Eigen bevolking tot Eigen woningbezit te verleiden.

@Tom
De Bernanke’s begingen niet een ‘foutje’.
Dit hebben ze jarenlang met uiterst agressieve lobby in de zgn. Wall Street – Washington corridor – voorbereid en er doorgedrukt.
Het doorhalen van de bescherming van de bevolking tegen de roofzucht van de wolven van Wall Street.
Oorlog tegen de burgers.

Het doorhalen van de Glass-Seagall Act. Oftewel – sluizen open voor de bankenzwendel, de zwendel met derivaten.
Die troep werd AAA afgestempeld door de roofkapitalisten, de zwendelaars van GS, S&P, Moody’s.

Overheden, gemeente besturen, provincies, pensioenfondsen – wereldwijd kregen die troep aangesmeerd. Maakten er nog heel mooie rendementen op, niet goed beseffende wat voor Monopolie papier zij kochten; totdat die zeepbel knapte.

Zijn de bankiers geen cent slechter van geworden! Integendeel. Zou je toch de ogen moeten openen …..
De bailouts zijn voor het overgrote deel in handen gekomen van … de zwendelaars.

Niet onvoorzien. Want Bernanke c.s. waren de jaren daarvoor al massaal gaan speculeren tegen hun Eigen klanten. Voorsorteren op de georkestreerde ‘crisis’.
ABNAMRO is een bekend voorbeeld van een bank die ook pootje werd gelicht door de roofbankiers.

Met zoveel subsidie aangemoedigd: is de derivatenzwendel onverdroten verder gegroeid.
’s werelds grootste ‘economische’ bedrijfstak.
‘economische’, want eigenlijk ‘anti-economie’.

Van kapitalisme naar communisme cq. fascisme.

Er worden nog voortdurend nieuwe derivaten (van derivaten) in ‘de markt’ gezet. Ook op de termijn, voedings en grondstoffenmarkten.
Zelfs derivaten van derivaten van schuldpapieren van overheden. Niets is de zwendelaars te gek.
Ze hebben vrijwel alle regeringen en politieke elite in de wereld aan touwtjes.

VN’s ‘Agenda 21’: beleid met als doel de middenklasse te verarmen. Globalisering – de banen (en inkomens) van Nrd. naar Zuid. Post-industrieel zero-growth tijdperk. De 21-e eeuw.
Alexander Trachtenberg:
‘We use capitalism, to destroy capitalism’.
Ook Wellink (tegen RTL7) bevestigt deze oorlog van de roofkapitalisten tegen de bevolking:
‘de € is het BREEKIJZER om Europa aan een te SMEDEN’.

Het boekje van Luyendijk staat dan wel vol met sappige anekdotes. Maar is stuitend oppervlakkig. Het leidt af van de kern – en ernst – van het probleem. Theedrinken met de vijand is niet de beste manier om de doelen, strategie en het wapenarsenaal van je vijand in kaart te brengen.

Afgezet tegen alle wetenschappers die veel betere, completere en genunceerdere research hebben gedaan, moet de conclusie zijn: weer zo’n overbodig stuk proza – dit boekje van Luyendijk.

Een paar hints:
It’s a Mad, Mad, Mad, Mad World Banking System: https://larouchepac.com/20150113-5
http://www.counterpunch.org/2015/01/23/money-for-stocks-zilch-for-the-economy/
http://hetuurvandewaarheid.info/2014/09/15/de-wereld-in-gijzeling-deel-v-wellinks-wereldbank-geruisloze-motor-achter-opkomend-wereldfascisme/
Shock Doctrine – The Rise Of Disaster Capitalism
http://rense.com/general78/lendd.htm
zgn. financiel crisis, zgn. burgeroorlogen, afbraak democratie zijn gepland; samenvatting door Marcel Messing«:
http://martinvrijland.com/2013/01/01/marcel-messing-deel-5-nieuwsbrief-juni-2012/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Henk van S tot S

Dat “overbodige stukje proza” heeft wel meer mensen aan het denken en discussiëren gebracht, dan een behoorlijk aantal orakels van Delphi economen in het recente verleden ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 wimpie

En in 2008 (!!) vatten John Bird en John Fortune het boek van Luyendijk al aardig – en uiterst geestig – samen: https://www.youtube.com/watch?v=SwRFoxgEcHc.
Wat me steeds meer bevreemdt, is dat zij dit blijkbaar al door hadden terwijl de rest van de wereld zich nog zat af te vragen wat er nu eigenlijk aan de hand was.

  • Vorige discussie