“We moeten populisme niet verengen tot politieke retoriek. Op zich is dat namelijk niet eens zo kwalijk. Het wordt kwalijker als men stelselmatig een politiek belooft die helemaal op oneliners is gebaseerd”.
De Vlaamse schrijver/filosoof David Van Reybrouck (zie quote), schoof gisteren in Buitenhof aan in een debat over het populisme in de politiek, samen met politicoloog Rinus van Schendelen en docent politicologie aan de UvA, Jaap van der Spek. En gedrieën ware ze het al gauw een over één ding eens: het populisme is niet langer meer een ding van louter een partij als de PVV.
Iedereen maakt zich daar nu schuldig aan. Ook de gevestigde partijen doen al dan niet in verkiezingsdrift (zoals nu richting Europees parlement) nu beloften die nergens meer op slaan. Zoals CDA-lijstrekker Wim van de Kamp die roept dat het EU-budget met 20 procent omlaag moet. Enorme kul en totaal onhaalbaar, vindt Van Schendelen.
Volgens Van Reybrouck wordt het populisme, dat sinds Fortuyn in ons land een vaste stek heeft gekregen, overigens onterecht afgeschilderd als een ziekte van de democratie. Het is eerder een symptoom van een andere ziekte, die door de Utrechtse bestuurskundige Mark Bovens is benoemd als ‘de diploma-democratie‘. Het feit dat hoger opgeleiden in extreme mate de dienst uitmaken in de politiek en die nu feitelijk regeren over lager opgeleiden. “Dát is de maatschappelijke breuklijn van vandaag. En dat gegeven bepaalt ook in hoge mate het huidige succes van het populisme”.
Reacties (27)
ik vond het al zo vreemd dat geen collega-kamerlid ooit eens aan geert wilders vraagt: maar HOE wil je dat dan allemaal doen? ze zouden de vraag zelf ook niet willen beantwoorden. waarom journalisten het geert nooit vragen, dat is dan wel nog steeds raadselachtig. ideeën, iemand?
Dan moet je af van de ‘diplomademocratie’, en dat zou simpel genoeg moeten zijn, maar dat is het niet; want wat weerhoudt iemand ‘zonder diploma’ ervan om een partij te beginnen, of zich op te werken binnen een bestaand partij-kader ? De hele gedachte dat alles als een soort witte-boorden-bedrijf gestructureerd zou moeten wezen – daar waar je alleen verder komt met – juist – diploma’s. De natte droom van de VVD; alleen ‘capabele’ bewindslieden, die een ‘marktconform’ salaris verdienen.
Het feit dat hoger opgeleiden in extreme mate de dienst uitmaken in de politiek en die nu feitelijk regeren over lager opgeleiden.
Is het ooit – en dan bedoel ik de hele menselijke geschiedenis – anders geweest? Nee dus.
Ik zou eerder zeggen dat het probleem van vandaag de dag is dat het omgekeerde aan de orde is.
@3: Dan is er iets wezenlijks mis met de huidige opleidingen. Zo steekproefsgewijs krijg ik de indruk dat de meeste kamerleden een universitaire opleiding hebben genoten.
Wat HansR zegt. Ze hadden er een historicus bij moeten zetten. Nu blijft het een beetje gezever in de ruimte over allerlei tekortkomingen van het politieke systeem waar Cicero in zijn tijd ook al fel tegen van leer trok. Ik weet het nog goed.
Dan is er iets wezenlijks mis met de huidige opleidingen.
Nee, dit politieke stelsel selecteert niet uit op eigenzinnigheid, kwaliteit, of intellect. Wie carrière wil maken binnen éen van de grote partijen — de logische weg — moet allereerst compromissen leren sluiten, nooit te principiële uitspraken doen, en geen partijleider ooit zo blind volgen dat zijn vertrek ook het jouwe betekent. In Nederland betekent dit dat de meeste politici op een ambtenarenverleden kunnen bogen, brede vergaderkonten hebben, en zich het niet kunnen veroorloven ooit ergens enige visie over te hebben.
Daarbij komt dat het Tweede Kamerlidmaatschap tegenwoordig een rite de passage is om ergens een leuk baantje in het openbaar bestuur te krijgen.
Leidt al dit tot populisme? Tuurlijk, al was het maar omdat het systeem geen weerstand tegen populisme aankweekt.
@su
Dan is er iets wezenlijks mis met de huidige opleidingen.
Dat zou zomaar kunnen :)
Kijk: zonneoven in Odeillo in de header. Mooi :)
Ik snap de redenering niet helemaal. Zou het populisme minder zijn als er meer lager opgeleide bewindslieden waren?
@3,
In ieder geval niet in de moderne tijd.
Het verschil was dat je vroeger als simpele ziel gewoon naar “de wijze meneren” luisterde en dat mensen tegenwoordig dat niet meer zo nodig vinden. Dus leg het dom achter populisten aanlopen van de kudde maar bij het individualisme neer :-D.
Als ik de reakties bekijkt van de populistische stemmers, zowel ter linker als ter rechter zijde, ben ik maar wat blij met de “diploma democratie”. Dingen als de EU, integratie, milieu en de crisis gaan blijkbaar volkomen boven de pet van veel lager opgeleiden.
Uiteraard moeten lager opgeleiden ook een stem hebben in de democratie, maar willen we een minister, met alleen een lagere school diploma, die voor ons de banken moet gaan redden? Nee toch?
“Het is eerder een symptoom van een andere ziekte, die door de Utrechtse bestuurskundige Mark Bovens is benoemd als ‘de diploma-democratie‘. Het feit dat hoger opgeleiden in extreme mate de dienst uitmaken in de politiek en die nu feitelijk regeren over lager opgeleiden.”
Zuiderveld vond bij zijn CDA-exit het tegenovergestelde: de kloof tussen burger en politiek is te klein. En werd er laatst ook niet gesteld dat er te veel onderwijzers en ambtenaren in de kamer zitten? Die zijn ook hoger opgeleid, maar ik zou ze niet als ‘onderdeel van de elite’ willen bestempelen. Het gros van de kamerleden iig niet.
Bovendien: ik heb liever mensen met vakinhoudelijke kennis, dan mensen waar ik me persoonlijk mee kan vereenzelvigen. In concreto: bv Verhoeven op Onderwijs is prima, maar ik snap niet wat ze op EZ te zoeken heeft.
Ach, GeenStijl word toch ook in meerderheid door hoog-opgeleiden gelezen?
@3: Dat is dan weer een gevolg van een andere diplomademocratie: Tegenwoordig (en al een jaar of 20-30) kan iedereen een universitair diploma scoren, ongeacht of je wel over wetenschappelijke kwaliteiten beschikt. Het niveau wordt immer meer naar beneden getrokken in een poging maar meer studenten binnen te halen en van een diploma te voorzien (een gevolg van de wijze van financiering van het hoger onderwijs).
@12: Hoog-opgeleid misschien, maar niet intellectueel. Het zijn grotendeels gefrustreerde kantoor-bewoners.
(Lekker reactionair doen op internet is ook gewoon leuk natuurlijk, daar niet van)
Inderdaad een vreemde redenering. Als er veel lager opgeleiden in de landelijke politiek zouden meedoen, zouden er misschien zelfs meer ‘onmogelijke’ verkiezingsbeloften gedaan worden.
Dat er nu partijen zijn die wel ‘ideeën’ hebben, maar geen plannen hoe die ideeën uit te voeren, is inderdaad erg, tja, stom. Maar de lageropgeleiden zien niet in dat het onzin uitspraken zijn.
Definitie van populist is dan iemand die “stelselmatig een politiek belooft die helemaal op oneliners is gebaseerd”.
Dus De Gaulle, Ghandi, Obama, allemaal populisten?
Klinkt goed, stem ik gerust op.
Ik zou ervan uitgaan dat het belangrijke in die definitie zit in “belooft” en niet zozeer in “oneliner”, heidekonijn.
Zo steekproefsgewijs krijg ik de indruk dat de meeste kamerleden een universitaire opleiding hebben genoten.
Widlers heeft alleen havo en wat OU-cursusjes. Hij zal daar vast niet de enige in zijn. Vergeet ook niet dat de drs-titel de afgelopen twintig jaar flink is gedevalueerd.
@18: Klopt, maar ik krijg wel het idee dat dat vooral de ‘oude garde’ is, wat weer niet strookt met het idee dat het een moderne ontwikkeling is. Voor wat betreft niveau: ook al heeft de drs-titel ingeleverd, het is niet zo ver gedevalueerd tot ‘lager-opgeleide’, toch?
Is met het vertrek van Marijnissen het SP niet meer zo’n bastion voor de simpele mensen? Ik weet me nog interviews te herinneren met diplomalozen die zeiden: ‘Marijnissen zegt temminste dingen die we snappen.’
En inderdaad, waarom zou er geen goed populisme mogelijk zijn? Doe mij een Obama.
Vraag is eigenlijk, hoe zal men later op deze fase terugkijken?
Want hoezeer men ook oprechte antwoorden probeert te formuleren: het blijft met het vergrootglas vanonder de dekens zoeken naar het bed.
@20
Populisme gaat nooit werken, omdat tegenover positieve maatregelen ook onpopulaire consequenties staan. Als we de gezondheidszorg willen verbeteren of meer wegen willen aanleggen, moet er ook meer belasting geheven worden. Als je de burger over al die dingen laat meebeslissen loop je muurvast op de onpopulaire punten en kom je nergens.
Obama is geen populist, maar populair, hij kan ingewikkelde vraagstukken goed naar een breed publiek vertalen, iets waar het bij onze gevestigde politiek nogal eens aan schort.
@14
Eens, maar dat is het punt niet. Het is een beetje merkwaardig dat een diplomademocratie wordt gezien als de oorzaak van het populisme, door de kloof die ontstaat tussen diplomahouders en diplomalozen, terwijl het schoolvoorbeeld van een populistische site voornamelijk wordt volgeschreven en bezocht door mensen met enige opleiding.
Interessante discussie en lekker actueel.
Bovens heeft een goed punt te pakken wanneer hij het heeft over de nieuwe kloof. Maar vervolgens schiet vliegt hij uit de bocht door te stellen dat deze gebaseerd is op opleidingsniveau.
Wanneer we kijken naar het werk van socioloog Castells en zijn theorieën over de netwerksamenleving waarin wij leven (verwoord in het meesterlijke Space of Flows) zien we dat ‘de nieuwe kloof’ niet bestaat uit opleidingsniveau, maar uit het ‘erbij horen’. Je hoort bij de elite in een/het netwerk of niet. Volgens mij kan een toevoeging van dit de beschouwing van Bovens beter maken.
En ik heb zo’n vermoeden dat de gemiddelde populist-stemmer niet tot een dergelijk netwerk gerekend kan worden…
ah, van Schendelen. Waar blijft de andere helft van de LPF denktank , Beunders, eigenlijk?
Persoonlijk interesseert de mening van ‘het volk’ mij ook voor geen meter, dus die kloof mag groter, maar dat hoeft niet tot uiting te komen in het publieke domein, en is ook niet noodzakelijkerwijs gebaseerd op opleidingsniveau.
Een staatssecrateris van OCW die met kippenbotjes strooit vind ik echter wat ver gaan.
Historisch gezien lijkt mij de oorzaak van het genoemde probleem populisme niet de diploma-democratie, maar democratie als bestuursstructuur.
Eeuwenlang heerste de koning, keizer, lagere adel, paus of andere geestelijken. Dat was toen de elite. Ook toen waren er opruiende lieden, maar deze werden diplomatiek geneutraliseerd (omkopen, een titel geven, zwartmaken, enzovoorts). Een andere effectieve methode was de gevangenis of het schavot.
De nieuwe elite is niet als elite geboren zoals een adellijke. De nieuwe elite haalt diploma’s en netwerkt efficiënt. Degene die hierin falen voelen zich afgunstig, met populisme als gevolg. Geert voelt dit goed aan en bevestigd hun afgunst simpelweg. De nieuwe diploma-elite heeft echter een probleem: ze kunnen deze opruiende lieden niet uit de weg werken zoals eerder gebeurde. Democratie heeft geen absolute macht, moet verantwoording afleggen en kan daarom niet openlijk zo agressief reageren als Lodewijk XIV.
Het idee is dat populisme een fenomeen van nu is, maar het is van alle tijden een afgunst van de heersende klasse. Diploma, adel, militaire slagkracht, wat de oorzaak van de macht ook mag zijn.