ANALYSE - Joris Luyendijk had gisteren een aardige column waarin hij schrijft dat
hoe meer je van de financiële sector begrijpt, hoe beter je doorkrijgt dat het echt niet alleen de banken waren die er een puinhoop van hebben gemaakt.
Vervolgens legt hij uit dat veel mensen met hun hypotheek enorme risico’s hebben genomen en dat het niet aangaat de bankiers de schuld te geven van dat roekeloze gedrag. Als de mensen beter hadden begrepen wat ze deden, zouden we nu aanzienlijk minder problemen hebben.
Ik denk dat Luyendijk zich vergist. Al die mensen begrepen heel goed wat ze deden. Ik durf dat met enige stelligheid te beweren omdat de alleronhandigste zakenman van Nederland – ik dus – het wel begreep. Bladerend door mijn schrijfsels zie ik dat ik in 1999, 2002 en 2005 heb gewezen op de hypotheekbubbel. Als zelfs ik begreep dat het niet klopte, wist iedereen het. De vraag is dus: waarom deden mensen het toch?
Omdat het dom was het niet te doen.
Icesave is een mooi voorbeeld. Mijn schooltje heeft ook een leuke aanbieding gehad maar omdat bij de eerste tien Google-hits al vier waarschuwingen zaten, deden we het niet. Dom dom dom, want je kon gewoon een hoge rente opstrijken omdat, wanneer de voorspelde problemen zich eenmaal openbaarden, de overheid je tegoeden garandeerde. Ik denk dat alle spaarders bij Icesave wisten dat ze geen enkel risico namen: de irreële winst was voor hen en de verliezen konden ze doorschuiven naar de gemeenschap. Je zou een dief zijn van je eigen portemonnee als je het niet deed, en dus deed je het.
Persoonlijke belang
Het neoliberalisme biedt mensen de vrijheid het persoonlijke belang na te streven. Een sympathiek idee, maar in het voorbeeld hierboven zie je dat het gevaar bestaat dat het gemeenschapsbelang eronder lijdt. Dat risico is de laatste jaren steeds genegeerd. De Grieken namen de vrijheid verder te gaan met belastingontduiking. De Amerikanen namen de vrijheid zich in een paar oorlogen te storten. De Italianen namen de vrijheid een misdadiger te kiezen als minister-president. De Fransen namen de vrijheid zich irreële pensioenrechten toe te kennen. De Nederlanders namen de vrijheid hun schulden op te laten lopen. We hebben allemaal de vrijheid gekregen en gebruikt om onze ondeugden uit te leven. We zijn allemaal zo bezig geweest met ons eigenbelang, dat we het groepsbelang negeerden en schaadden – en daarmee onszelf.
Het zou de klassieke liberale denkers niet hebben verrast. Zij onderkenden de mogelijkheid dat al te vrij nagestreefd eigenbelang de gemeenschap kon benadelen, maar meenden dat mensen intelligent genoeg waren om het nooit gierend uit de klauwen te laten lopen (“welbegrepen eigenbelang”). Dat dit denkbeeld van elke werkelijkheidszin is gespeend, is eerst bewezen door de speltheorie en inmiddels dus ook empirisch bevestigd.
Naïef
Het hoge woord moet er maar uit: de terecht geprezen vrijheid is niet altijd een goede zaak. Je hoeft geen communist of cynicus te zijn om te overwegen dat mensen simpelweg niet intelligent genoeg, of te egoïstisch, zijn om te leven naar het sympathieke principe dat “jouw vrijheid om met je armen te zwaaien eindigt bij mijn neus.” De liberalen hebben een veel te optimistisch, een veel te naïef mensbeeld.
Als het gaat om een reëel beeld van wat mensen zijn en kunnen, is de laat-antieke filosoof Augustinus een interessantere denker. Hij begreep namelijk wél dat mensen niet zo sterk zijn als ze zich verbeelden. Als we hem niet meer lezen omdat hij een christelijke bisschop was, doen we dat tot ons nadeel.
In verschillende brieven bespreekt hij de toepassing van dwang om mensen op het goede pad te brengen en te houden. Het herderlijk schrijven komt op ons hard over, en we vinden het vreemd dat er dwang zou kunnen bestaan als het gaat om iets zó persoonlijks als je levensbeschouwing, maar het gaat me nu om het principe dat hij uiteenzet: mensen weten vaak niet wat goed is voor ze (ze herkennen hun “welbegrepen eigenbelang” niet) en daarom moeten ze soms worden gedwongen mits deze dwang (a) een goed doel dient en (b) onderdeel is van een argumentatie.
Dwang
Wat dat goede doel is, is voor ons natuurlijk een lastigere kwestie dan voor de kerkvader, die wel wist wat goed was voor z’n kudde. Maar we hoeven geen positieve definitie te geven van wat we wél willen. Wellicht volstaat het dat we kunnen aangeven wat we niet willen, zoals een individueel najagen van financieel voordeel als dat ten nadele is van de hele samenleving. Zo’n doel zou een zekere dwang kunnen heiligen.
Alleen: dwang zonder argumentatie betekent dat je komt te leven in een dictatuur. Daarom hamert Augustinus erop dat mensen wel moeten worden overtuigd. Mensen moeten tot inzicht komen en dat doe je met argumenten, maar enige dwang kan daarbij helpen. Augustinus’ dwang is dus een pedagogische. Als je een kind zou zeggen dat het nuttig is te leren lezen en rekenen, heb je een dijk van een argument, maar het kind zal er niet vrijwillig mee instemmen. Daarom is er leerplicht. Na afloop van de basisschool zal elk kind erkennen inzien dat je argument juist was.
Meer
Eerlijk is eerlijk, Augustinus heeft voorbeelden die ons niet zo aanspreken. Ik bekreun mij althans niet werkelijk om de bestrijding van het donatisme. Bovendien is Augustinus bereid heel ver te gaan: lees zijn Brief 185. Zover zou ik nooit kunnen en willen gaan, daarvoor ben ik te sceptisch over alles. Maar het gaat me dan ook niet om de onderwerpen die Augustinus zelf bezighielden, het gaat me erom dat hij een realistisch mensbeeld heeft en niet lijdt aan de tomeloze zelfoverschatting die inherent is aan het liberalisme. Over mensen was Augustinus niet naïef, en dat is meer dan we kunnen zeggen van de Firma Kletsmaarwat & Lachmaarwat.
Tot slot, wie meer wil weten over Augustinus, verwijs ik naar Met zachte hand, waarin onder andere de zojuist genoemde Brief 185 valt te lezen in de vertaling van Paul van Geest enVincent Hunink. Ook wijs ik op het artikel “Pluralisme, tolerantie en de liberale staat: twijfelen met Augustinus” van de Gentse classicus Peter Van Nuffelen, gepubliceerd in het door hem en Lieve van Hoof gepubliceerde Oud maar niet out. Dat bevat nog tien essays, de meeste alleszins redelijk, over wat je heden ten dagen nog kunt doen met de Oudheid.
Via Mainzer Beobachter.
Reacties (37)
Sorry, maar dat jij in 1999, 2005, 2006 op de hypotheekbubbel hebt gewezen wil nog niet zeggen dat hij daarom bestond.
Als ik alles ging googelen, dan zou klimaatverandering een hoax zijn, HIV door BigPharma worden verspreid, de evolutietheorie een verzinsel.
Het probleem is dat ik, en velen met mij, niet kunnen beoordelen wat zin en onzin is. En als ik dat niet kan, dan kijk ik naar de experts. Achteraf is het makkelijk lullen dat zij het mis hadden, en dat je je “erin had moet verdiepen”, maar feit is dat dat in ons type maatschappij onmogelijk is. Heb ik tijd om alle facetten van een zorgverzekering te doorgronden? Heb ik tijd om mijn pensioenopbouw 100% te begrijpen? Heb ik tijd om 100% goed geïnformeerd een tweedehands auto te kopen?
Het antwoord op die vragen is nee. Ik heb een gezin, een baan, een blog en een eigen bedrijfje, en alle drie kosten veel tijd, dus moet je afgaan op experts op dat gebied. Als blijkt dat al die experts er naast zitten, dan ben je de lul. Voor 2008 was dat nog niet bekend, en genoten banken e.d. nog aanzien. Ze waren, of leken, betrouwbaar. Daar moet je dan maar op afgaan als je niet gillend gek wil worden.
Liberalisme is niet zo zeer naïef, het is praktisch onmogelijk. De stelling van het liberalisme (of het libertarisme)is dat alles moet kunnen zolang het andere geen schade toebrengt. Dit is echter onmogelijk, iedere actie zal op de een of andere manier een ander schade toebrengen.
De andere stelling van het liber(t)alisme is dat alles moet kunnen zolang beide partijen toestemming geven. Dit leid echter tot onaanvaardbare consequenties. Door middel van manipulatie en indoctrinatie kun je zowel elk mens zo ver krijgen dat nee zeggen niet meer als optie wordt gezien, en de vereiste toestemming er dus is.
@1:
Zie je niet wat over het hoofd? Namelijk dat die bubbel wel degelijk bestond? Dat had Jona dus goed gezien.
@1: Er zijn in 1999, 2005 en 2006, voldoende artikelen geschreven die in Jip en Janneke taal uitlegden dat, en waarom precies het helemaal fout zou gaan.
Zelfs ik snapte dat nog.
En, nee, ik ga dat niet zitten googelen, maak je eigen huiswerk maar.
Zelfs ik zag het aankomen, ook zo’n economische nitwit.
Maar misschien juist daarom, niet afgeleid door fantasievolle theorietjes kon ik met m’n boeren verstand bedenken dat al die groei perspectieven praktisch gezien niet mogelijk waren.
En pyramide spelletjes herken ik zo ook wel.
@Joost ,
je hoeft het ook niet te doorgronden, het ging niet over de details maar juist het grote plaatje
kon gewoon niet kloppen.
Door te verzanden in details verlies je juist het zicht daarop.
Zelfs al zou je, voorzien van echte of boerenslimheid, kunnen bedenken dat e iets niet klopte, dan nog gaat het niet aan de consumenten mede schuldig te verklaren. Okee, velen hadden net zulke grote dollartekens in hun ogen als de bankiers. Dus hebzucht valt ze wellicht te verwijten. Maar verder hebben burgers braaf gedaan wat van ze is gevraagd: kopen, kopen, lenen, lenen, betalen, betalen.
Om dat liedje hebben velen gegniffeld en zelfs gedacht: daar zit wat in. Maar dat was cabaret. Het idee dat ook banken aan cabaret doen ging er natuurlijk niet in.
Liberalisme heeft op zich geen probleem met het beperken van individuele vrijheid wanneer de uitoefening van deze vrijheid het belang van de gemeenschap schaadt*. Het is prima liberaal te verdedigen dat Icesave-spaarders niet door de staat schadeloos hadden moeten worden gesteld, of dat de rente van bepaalde hypotheekvormen niet aftrekbaar behoort te zijn. Het liberalisme heeft wel een probleem met paternalisme, het beperken van de vrijheid van mensen omdat dit beter zou zijn voor henzelf. Het is een interessante vraag of liberalisme in het afwijzen van paternalisme uitgaat van een te optimistisch mensbeeld, maar dit gaat niet om een conflict tussen eigenbelang en algemeen belang.
Ik heb m’n twijfels of Augustinus de aangewezen denker is om het liberalisme te ‘corrigeren’ (gesteld dat correctie nodig is). Het is misschien niet fair om Augustinus een ‘proto-fascist’ te noemen, maar hij is wel een van de meest anti-liberale denkers uit de Westerse traditie. Moderne erfgenamen van Augustinus zijn reactionairen als De Maistre en de SGP. Ik zou denken dat er bij liberalen als Adam Smith of Immanuel Kant al voldoende tegenwicht te vinden is voor een naief neoliberalisme.
*) Er zijn critici (‘communitaristen’) die zeggen dat het liberalisme te weinig oog heeft voor het belang van de gemeenschap. Het zou teveel uitgaan van het ‘atomaire’ individu. Deze kritiek betreft ook het mensbeeld van het liberalisme, maar het bezwaar hier is niet dat dit mensbeeld te optimistisch zou zijn.
@4: even a stopped clock gives the right time twice a day.
Hebzucht, zeker, maar ook naiviteit lijkt me.
Een bankier vertrouwen? De staat?
C’mon.
Maar goed, ook dat is de boer eigen, achterdocht.
Vrienden hebben mij voor gek verklaard, dat ik geen huis kocht met zo’n voordelige beleggingshypotheek, ik zou een dief zijn van m’n eigen portemonnee etc.
Ik nog uitleggen dat er niet zoiets bestaat als een nette eeuwige stabiele groei, demografisch tabelletje er bij en verwijzen naar de jaren 80 hielp ook al niet, men was totaal blind en doof,
en volgens mij vnml door hebzucht idd.
Niet omdat men nou werkelijk een huis wilde, men dacht in termen van kapitaal, winst e.d.
En nu beteuterd kijken.
Waar ik me wel een beetje aan erger zijn mensen die boos zijn, alles en iedereen de schuld geven behalve zichzelf.
@9: Inderdaad: ‘en volgens mij vnml door hebzucht idd.
Niet omdat men nou werkelijk een huis wilde, men dacht in termen van kapitaal, winst e.d.’
Vooral conformisme: bang zijn de boot die iedereen al neemt te missen. Het gros van de mensen wauwelt elkaar alleen maar na, niet gehinderd door relativeringsvermogen of kennis. Kun je ze ook niet kwalijk nemen. Daarvoor is de realiteit te complex en de mensen die er belang bij hebben dat het gros van de mensen denkt dat zij (het gros van de mensen) er ook belang bij hebben, te invloedrijk, of te geraffineerd, of te doortrapt…
Dat is ook de essentie van het neoliberalisme: het geeft de indruk dat jij, als individu, ertoe doet, maar uiteindelijk ben je alleen maar overgeleverd aan de willekeur van een anoniem en dictatoriaal instituut: de allesbepalende markt.
De tragedy of the commons is niet bepaald nieuw. Er zijn gewoon dingen die je niet aan individuen kunt overlaten. Daarom hebben we ook belastingen zodat zaken als de aanleg van dijken en wegen kunnen worden bekostigd, wat nooit van de grond zou komen als burgers vrij werden gelaten om hun eigen steentje (of zandzakje) bij te dragen.
Maar in het geval van de hypotheken was er naar mijn bescheiden mening toch iets anders aan de hand. Hier speelde eenvoudig een marktprincipe: voor het verwerven van een woning had men de keus tussen een huurhuis en een koopwoning; door de lage rentestand en de hoge hypotheekrenteaftrek kostte een koopwoning per maand al gauw minder dan een huurhuis zonder subsidie. Dan is de keus snel gemaakt, vooral ook omdat een eigen huis kan worden gezien als een investering en een huurhuis niet.
Maar de belangrijkste oorzaak van de stijgende prijzen was de hypotheekrente die vanaf 1980 gestaag daalde van 12% tot minder dan 4% in 2006. Dat maakte dat men voor dezelfde maandlasten (rente plus aflossing) steeds hogere hypotheken kon geven. Banken deden daar niet moeilijk over als er kon worden geleend aan een koppel waarvan beiden een betaalde baan hadden, een groep die over die periode aanzienlijk groeide. De enige spelbreker was het aflossingsdeel, maar daar vonden de banken wel wat op in de vorm van de spaarhypotheek, de beleggingshypotheek en (vooral) de aflossingsvrije hypotheek.
De Overheid intussen deed helemaal niets om de bubble te temmen. Het H-woord was en bleef taboe, alhoewel het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek bij een heel lage rente weinig had uitgehaald.
Waarom kozen burgers er dan niet voor zich niet tot over hun oren in de schulden te steken? Omdat er de belofte was dat de huizenprijzen steeds zouden blijven stijgen, zodat ze die schuld altijd weer kwijt konden raken door het huis te verkopen, en omdat ze geen keus hadden. Starters hadden namelijk op een gegeven moment geen kans meer een hypotheek voor een koopwoning te krijgen en moesten uitwijken naar de huursector, die hierdoor vol liep. De massale verkoop van huurwoningen, met moddervette winsten uiteraard, droeg daar ook aan bij.
Ik vind het nogal flauw om de schuld van de huizenbubble aan de huizenkopers te geven. Zelfs al konden zij het einde van de bubble zien aankomen, dan nog hadden ze geen keus als ze een andere woning nodig hadden.
De puinhoop, en daaruit voortvloeide werkloosheid, en zelfmoorden is vrijwel uitsluitend het gevolg van de VS sub prime hypotheekzwendel, en de invoering van de euro.
Weliswaar zijn of waren spaar- en beleggingshypotheken dom, en kunnen grote vraagtekens worden gezet bij aflossingsvrije hypotheken, de waardedaling van Nederlandse huizen ligt primair bij de invoering van de euro.
Thilo Sarrazin, ‘Europa braucht den Euro nicht, Wie uns politisches Wunschdenken in die Krise geführt hat’, 2012 München
http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2668114/1997/02/14/Verzet-tegen-Europese-muntunie-krijgt-steun-van-70-economen.dhtml
http://www.policyexchange.org.uk/images/WolfsonPrize/wep%20shortlist%20essay%20-%20roger%20bootle.pdf
@Olav: Nee, ik vergeet niets. Dat hij “gelijk” had zegt namelijk niets over of zijn argumenten klopten. Een stilstaand horloge geeft ook twee maal per dag de goede tijd aan. Daarom hoeven we straks, mochten bv de klimaatmodellen toch niet blijken te kloppen, de klimaathoaxroepers nog steeds geen gelijk te geven, want al hun argumenten zijn en blijven bullshit.
Leken die roepen dat ze het allemaal aan zagen komen vind ik in niets beter, ook al hebben ze het goede resultaat voorspeld.
Roepen dat het allemaal zo makkelijk voorspelbaar was is totaal onzinnig, tenzij je gelooft in grootschalige complotten waar honderdduizenden mensen bij betrokken zijn.
@5: “En pyramide spelletjes herken ik zo ook wel.”
1) Pyramide spelletjes zijn niet altijd als zodanig herkenbaar.
2) Pyramide spelletjes zijn bij wet verboden.
Wanneer iemand deelneemt aan een economische “spel” dat niet bij wet verboden is en zelfs door de staat wordt gegarandeerd, moet diegene er op kunnen vertrouwen dat het niet om een pyramide spel gaat.
Voor de meeste burgers is het vertrouwen in de staat en in de banken (en in de waarde van geld) de hoeksteen van hun burgerlijk bestaan: daar werken ze voor en daarvoor gaan ze naar de stembus.
Natuurlijk kun je die burgers daarom achteraf zelf verantwoordelijk stellen en zelfs dom noemen, maar daarmee ontken je dat ze bedrogen zijn in hun streven, door degenen aan wie ze hun belangen hadden toevertrouwd.
Nu kun je wel smalend de retorische vraag stellen: “Een bankier vertrouwen? De staat?”, maar konsekwent doorgedacht is dat een ontkenning van de mogelijkheid van de mens om zich te organiseren.
Daarmee wil ik niet zeggen dat ik nu vertrouwen heb in de VVD, de PvdA, de banken en de staat, maar dat betekent dat het de hoogste tijd is dat de burgers konsekwenties gaan verbinden aan dat wantrouwen.
En als je de mogelijkheid van mensen om zich te organiseren niet afwijst als principieel onmogelijk, dan is het de hoogste tijd om er eens creatief over na te denken hoe je de kans om daarbij bedrogen te worden tot een minimum kunt beperken.
En wacht U voor de hoeders van de bestaande orde, die elke nieuwigheid afdoen als utopie, want zij zijn het probleem.
Of Augustinus daarbij behulpzaam kan zijn
betwijfel ik overigens zeer.
@13:
tenzij je gelooft in grootschalige complotten waar honderdduizenden mensen bij betrokken zijn
Bij het 1956 complot tegen Egypte waren een tiental mensen betrokken, van drie landen.
Het is een raar idee dat bij complotten veel mensen betrokken zijn.
Zowel bij het eerste als tweede wereldoorlog Britse complot waren hooguit tien mensen betrokken, van Britse kant.
De uitspraak is voor mij in ieder geval al niet juist. Ik heb een huis gekocht omdat ik op een leukere plek wilde wonen en omdat mij altijd verteld is dat kopen op de lange termijn goedkoper is dan huren. En dat is gemiddeld ook zo, want je haalt er een laag die ook geld moet verdienen tussenuit. Ja, mijn huis “staat onder water”, maar we hebben nooit een tophypotheek gehad, en we konden en kunnen het makkelijk betalen.
Als ik zo om me heen kijk is de situatie bij alle kopers die ik ken niet veel anders. Niemand in mijn omgeving ziet zijn huis als een beleggingsobject.
“Wat is dat gevlieg toch zwaar. Steeds maar die vleugels tegen die dikke lucht aanslaan. Pfff – wat een werk. Als ik één wens zou hebben, dan is het dat het overal luchtledig zou zijn… Jee, wat zou dat makkelijk vliegen zijn!”
(vrij naar Imanuel Kant)
We hebben de ‘vrijheid’ om veel te veel geld te lenen doordat banken de vrijheid hebben dat geld te maken vanuit het niets. En die vrijheid is hen gegeven door… onszelf. Het is een ratrace die blijft doorgaan zolang we geloven dat we in diepste wezen ratten zijn.
@ 14: “Pyramide spelletjes zijn bij wet verboden”: voor banken geldt dit dus niet. Wij zijn wel verplicht het middels dit spel gemaakte geld als betaalmiddel te accepteren.
@18: Je doet net alsof je me een nieuwtje meedeelt.
@8: Grappig hoor!
Maar als je om maar eens wat te noemen, leest dat ‘book at value’, ‘mark to market’, wordt, en vervolgens er in duidelijke taal het verschil tussen die twee boekhoudmethodes wordt uitgelegd.
Of, nog een voorbeeldje: Een hele stroom waarschuwingen over de gigantische ladingen aan gebakken lucht, in de ‘structured products’, markt.
Dan weet ik, ook zonder op de klok te kijken, precies hoe lat het is.
DUH
Tragedy of the commons, klassiek voorbeeld van dat wat goed is voor een individu op grote schaal niet goed is voor de samenleving. Denk ook aan het tempo waarin we de organische brandstoffen erdoorheen aan het jassen zijn. Leuk voor ons, maar een probleem voor latere generaties.
Je moet dus een overheid en regulering hebben om te zorgen dat het niet uit de klauwen loopt. En juist daaraan hebben neoliberalen een broertje dood.
http://en.wikipedia.org/wiki/Tragedy_of_the_commons
@7: mijn dikke vingers op mijn tablet maakte van een bedoeld plusje een minnetje, excuus.
@1: Beste Joost,
je geeft hier aan waar (bijna) iedereen tegen aan liep en loopt. Het is onmogelijk je in alles te verdiepen om zelf een gefundeerd oordeel te vormen. Maar er zijn gevallen waarin je met gewoon boerenverstand, of gevoel als je dat wilt, gewoon ‘weet’ dat er iets niet klopt. Zo werd ik door collega’s en vrienden uitgelachen dat ik een annuïteitenhypotheek nam op mijn flatje ipv een aflossingsvrije. Noen me gek, maar dat je iets zou kunnen kopen zonder het daadwerkelijk af te lossen, dat klopte niet voor mijn gevoel. Daar moest een addertje onder het gras zitten.
Nu heb ik mijn flatje jaren geleden verkocht met 50% winst en zonder schuld. Terwijl veel kennissen van me nu zitten met een hypotheekschuld. Ik was en ben geen expert op bankgebied. Maar van sommige zaken ‘weet’ je gewoon dat ze niet kloppen.
@19: Ik had niet de bedoeling jou iets nieuws te vertellen, maar ik ben het niet met je eens dat de mensen “bedrogen worden in hun streven”. Je hoeft echt niet uitzonderlijk slim te zijn om te begrijpen dat er fundamentele ongelijkheid in ons geldsysteem zit. Mensen willen bedrogen worden omdat ze denken dat ze er ook een graantje van kunnen meepikken. De vraag is niet zozeer of mensen zich kunnen organiseren, maar eerder of ze van hun hebzucht af kunnen komen.
Maar als je deze theorie serieus neemt, iedereen met een beetje verstand snapt dat het huidige systeem niet werkt. Dat er “iets” gaat gebeuren. China met zijn corrupte bankensysteem en hoge hypotheken, Frankrijk met zijn onhoudbare lasten, USA met zijn bijdrukkunst, etc etc. Zien we gebeuren, maar wat kun je doen? Stel je hebt wat vermogen, kapitaal opgespaard, meer dan de overheid kan garanderen. Wat moet je er dan mee, anders dan meedoen met het systeem, omdat je niet anders kan?
@23 Het probleem met een aflossingsvrije hypotheek is niet dat je niet aflost. Het probleem is dat je (op grond van de adviezen van deskundigen) ervan uitgaat dat je tegen die tijd je huis kunt verkopen, met winst ook nog eens. En dat is ook waarom er nu problemen zijn want 1) de huizenmarkt is ingestort, en 2) de waarde van huizen keldert hard.
Daar komt nog eens bij dat je bij die hypotheken ook nog eens verplicht een levensverzekering moet nemen waarvan nu blijkt dat de helft van je inleg aan de strijkstok blijft hangen en bovendien de waardevermeerdering die historische rendementen uit de offerte helemaal niet blijkt te volgen.
Met andere woorden: de verzekering die je verplicht moest afsluiten om over 30 jaar die lening alsnog te kunnen aflossen, is gebakken lucht. De consument zit met de gebakken peren. De verzekeraars en hypotheekverstrekkers blijven buiten schot.
Dan kun je alleen nog maar hopen dat je niet werkloos wordt, want dan zit je in dat huis met die te hoge hypotheek dat je aan de straatstenen niet kwijtraakt of waarop je tienduizenden euro’s verlies gaat maken.
Ik sluit me aan bij wat Johanna @26 zegt. Nog een kleine toevoeging bij @23. Het is niet alleen gevoel, het is ook logisch denken waar geen diepe kennis van financiële instrumenten voor nodig is: als je geld leent betaal je rente. Hoe langer je het leent (doordat je niet aflost) hoe meer rente je betaald.
Wat iedereen zand in de ogen strooide (plus hebzucht natuurlijk) was de schijnbaar oneindige waarde stijging.
Niemand in mijn omgeving ziet zijn huis als een beleggingsobject.
True, maar tot een paar jaar geleden zagen mensen een koophuis wel als een makkelijker toegankelijk equivalent van een huurhuis, en niet als een riskante koop. Als je een huis kocht, en je wilde twee jaar later ergens anders gaan wonen, dan kon dat gewoon, en je kon de overdrachtsbelasting financieren uit de stijging van je woning. Mensen zagen het als normaal dat je een woning in ieder geval met break-even, zoniet een beetje winst verkocht.
Wat ook wel grappig is: een jaar of vier geleden zag je plenty postings waarin de witte-ridders-internetgemeente het normaal vond dat je de overwaarde deelde als je gezamelijk een huis kocht, en de relatie later op de klippen liep, waardoor je dat huis moest verkopen. Maar de reacties op ‘shit, onderwaarde, die moet je ook delen’ zijn toch net even anders :D.
@24: “Je hoeft echt niet uitzonderlijk slim te zijn om te begrijpen dat er fundamentele ongelijkheid in ons geldsysteem zit. Mensen willen bedrogen worden omdat ze denken dat ze er ook een graantje van kunnen meepikken.”
Ja, dat denk ik ook vaak. Maar dat betekent geenszins dat ze bedrogen willen worden, maar dat ze bedrogen worden, omdat ze denken dat er ook een graantje van kunnen meepikken.
Als het waar is wat je zegt, dan is de motor van onze maatschappij het hoge immorele (om niet te zeggen criminele) gehalte van de gemiddelde burger.
Zo hoog, dat het geweld van de (echte) slachtoffers (derde wereld) zou rechtvaardigen. Lijkt je niet?
@Gronk:
Gemiddeld gesproken is dat ook zo. Een huurhuis wordt ook gekocht door iemand, en vervolgens verhuurd. Daar zit een marge bovenop waardoor je, zelfs zonder waardestijging, na verloop van tijd goedkoper uit bent in een koophuis. De vraag is nu alleen of de marge die op je hypotheek zit (voor de bank) dat voordeel compenseert. Met een dalende huizenwaarde is dat natuurlijk lastig, maar dat zal waarschijnlijk vooral de mensen raken die relatief kort geleden een huis gekocht hebben.
@michel: Langer lenen kan inflatie-wise interessant zijn. Met een inflatie van 3% wordt je lening van 3 ton in een jaar 10.000 euro minder waard. Maar goed, het is nu crisis, dus de inflatie-dynamiek (waarbij lonen meestijgen) is ook niet helemaal normaal.
Ik begrijp de neiging om de arme burger schoon te praten wel, maar dat gaat toch denk ik tegen het idee van het artikel in. De vraag is: wisten de mensen die in deze business zaten van de bubbel? Het antwoord is: ja, wel degelijk.
Het punt is dat ze toch niets te verwijten valt. Want wie niet meedeed, werd keihard weggeconcurreerd door degenen die wel meededen. Het systeem maakte dus een goede moraal letterlijk onmogelijk. De vrije markt op zijn allerslechtst.
Het antwoord? Niet individuele beleggers zijn de schuldigen, en zelfs niet de banken – maar de politici die jarenlang nadere regelgeving hebben tegengehouden in het kader van een vrije-markt-idealisme, dat eigenlijk in de jaren 30 al gefalsifieerd was – en de mensen die deze politici telkens in het zadel hielden.
Kennelijk moet iedere generatie alles weer opnieuw zelf leren. En gezien hier in den lande de VVD sinds de crisis als grootste pleitbezorger van het vrije-marktliberalisme steeds keihard als grootste uit de stembussen rolt, heeft de Nederlandse kiezer de wijze les uit de crisis nog niet helemaal begrepen.
@31: sterker nog: de hele economische wetenschap kun je dit verwijten. Die beweerden dat “rationele agenten” altijd optimale keuzes maakten en dat prijzen altijd een correcte weerspiegeling waren van de werkelijkheid.
Daarom zagen ze de vastgoedbubbel niet: past niet in hun theorie.
Dit moet je niet de kiezer verwijten, maar vooral de politiek. Nog nauwkeuriger, de linkse partijen. Die hebben braaf met mee zitten kletsen als het om marktwerking ging. Ook de journalistiek heeft zittens slapen.
Maar beide groepen hebben in ieder geval nog als excuus economen zaten te dromen.
@31 Als mensen die in deze business zaten wisten dat het een bubbel was en desondanks hun woekerproducten verkochten, dan valt hen natuurlijk wel degelijk wat te verwijten. Op zijn minst wanprestatie. Het feit dat iedereen het deed en ze omzet misliepen als ze niet meededen, doet daar niks aan af.
Bijkomende vraag is of de gemiddelde consument anno laten we zeggen 2005 kon weten dat hem knollen voor citroenen verkocht werden. Ik ben van mening dat je dat niet mag verwachten. Financiële producten moeten gewoon solide zijn.
Ik ben het wel met je eens dat hier gaat om een kwestie van goede moraal. Kennelijk ontbrak die ten enenmale. Of moet ik zeggen: ontbreekt? Ik heb nog weinig banken of verzekeringsmaatschappijen gehoord die zeggen ‘sorry’. Voor hen biedt de huidige situatie gewoon weer nieuwe kansen om nog wat meer producten te verkopen. “Wist u wel dat u een woekerpolis heeft? Het is belangrijk dat u daar wat aan doet.” En ja, je raadt het al: door nieuwe producten bij hen te kopen die dat gat moeten dichten. Die dan uiteraard ook weer geld kosten.
Zoals de Franse filosoof Levinas al schreef:
eigen verantwoordelijkheid impliceert een vorm van vrijheid, anders is het niets anders dan dwang of bevel
meer on-topic:
naar mijn bescheiden mening zitten we teveel etiketten te plakken terwijl het gaat om de context, die zo veranderlijk is als het weer, want altijd een andere combinaties van factoren en omstandigheden, zeker in de politiek en de economie, want reactie op reactie
@Johanna: Mensen die in deze business zaten en geen woekerproducten wilden verkopen zullen er vast geweest zijn, maar ze werden door de rest weggeconcurreerd. Dan kan je wel wijzen naar de ‘slechte mensen’ in dat systeem, maar het is het systeem dat slechte mensen beloont en goede mensen afstrafte. Met een moreel vingertje los je dat niet op. Dat is wat ik bedoelde.
@Michel: De SP waarschuwde in de jaren 90 al tegen de doorgeschoten marktwerking. Daarom was ik in die tijd ook lid. Helaas hebben ze hun economische theorie niet doorontwikkeld en bieden ze naar mijn idee geen geloofwaardig alternatief.
En ik geef de kiezer wel degelijk de schuld. Die kiest immers de politici. Wie stemt er nu op een politicus die een politiek debat wint met leugens en de kiezer middenin crisis tijd honderd euro belooft? Het Nederlandse volk. Ik heb geen medelijden met iedereen die VVD stemt en nu keihard in zijn beurs gepakt wordt.
… Overigens doet de SP natuurlijk hetzelfde met de kiezers met een krappe beurs als de VVD voor de andere kant van de samenleving, met hun leuzen als “65 blijft 65” en meer van dat soort onzin. Bovendien neem ik ze hun stelselmatige flexwerkerhaat bijzonder kwalijk – en dat deed ik ook al toen ik zelf nog een vast contract had.
En zoals de filosoof Linke Loetje schreef:
Vrijheid impliceert een echte keuze, anders is het niets anders dan dwang gemaskeerd als democratie.