Politiek: idee, belofte en verantwoording

COLUMN - Hoe in de politieke actualiteit focus en doel in het oog te houden zonder te verdwalen in details en anekdotes? Dat is de opdracht aan (studenten) journalistiek met politiek in hun portefeuille. Twee boeken (een uit, een nog niet) zetten mij deze zomervakantie op een spoor: Antony Beevors The Battle for Spain over de burgeroorlog en Jill Lepores These Truths, een (politieke) geschiedenis van Amerika. In beide boeken staan de ‘ideeën’ (van Spanje en Amerika) centraal en beschrijven ze onder welke omstandigheden, door wie en met welke argumenten een idee de overhand krijgt of het onderspit moet delven.

Politiek zouden we kunnen omschrijven als een idee met materiële consequenties. Die benadering boeit mij in ieder geval aan politiek, namelijk als brug tussen taal en tastbaar gevolg in de werkelijkheid, een koppeling tussen woord en daad (‘geen woorden, maar daden’ is mijn inziens dan ook een voorbeeld van a-politiek handelen). Terzake. Politiek als idee is mijn inziens echter wat mager. Want politiek gaat ook over beloften en verantwoording. Zo maakt Nederland zich langzaam op voor en is in Amerika al in volle hevigheid de verkiezingscampagne losgebroken.

Campagnes zijn nieuwsrijk en lastig te duiden: hoe in een intense periode van strijd het overzicht te bereiken en de moeite en energie die erin wordt gestopt ook na de verkiezingsperiode te laten renderen? Vaak ontstaat tussen verkiezingen en de fasen daarna een knip – al is het alleen al in de personele unie van redacties en de aandacht die politiek tijdens de campagne wel, maar daarna een stuk minder krijgt. Beide boeken, mijn fascinatie voor politiek als idee met materiële consequenties en de moeite die het kost verkiezingscampagnes te duiden, meer dan als spel of race, bracht me op een heuristisch model:

Veel eenvoudiger gaat het niet worden. Er bestaan ideeën over Spanje (tijdens de Burgeroorlog) en Amerika (in haar ontstaansgeschiedenis) die met elkaar concurreerden, de werden geaccepteerd, aangepast of onderdrukt, geparkeerd. Zo’n idee leidde tot een belofte – wat gaan we doen om dit idee te bewerkstelligen?, wat hebben we nodig? Daarop volgde steevast de fase van verantwoorden: als idee en belofte tegen elkaar worden gezet, waar zitten dan verschillen en overeenkomsten en hoe kunnen we die verklaren? Ten slotte leidde die verantwoording tot een aanpassing of bestendiging van een idee – of nieuwe ideeën.

Uiteraard heeft dit alle vorm van een heuristische cirkel uit de wetenschap, interessant is dat Beevor en vooral Lepore in hun geschiedenis van Spanje en Amerika het voortdurend over ‘idee’ en ‘experiment’ hebben. Los van de vraag wiens idee het beste was, brengen zij de ideeën in kaart.

Lepores geschiedenis van Amerika is vooral in de beginjaren van Amerika, vanaf de ontdekking door Europeanen tot de onafhankelijkheid van de Britten (en daarna ook) een ‘politiek laboratorium’ waarin ideeën, beloften en verantwoording (in de vorm van debat, campagnes en grondwetten) elkaar in (soms letterlijk) moordend tempo opvolgen. Zo beschrijft Lepore dat de Onafhankelijkheidsoorlog tegen de Britten (een opstand) niet een uitvinding was van slimme, blanke politieke theoretici, maar was geïnspireerd en voorgedaan door de vele slavenopstanden – ook opstanden van ondergeschikten tegen hun overheersers.

Idee > Belofte > Verantwoording is zo bezien de motor van de politiek. Maar wat zijn dan die pijlen tussen idee, belofte en verantwoording? Dat is de politieke retorica – de taal. Joe Bidens idee van Amerika is union en possibilities. Dat zei hij tijdens zijn acceptance speech tijdens de Democratische conventie. Hij belooft een kandidaat te zijn die Amerika samenbrengt. Het idee voedt zijn belofte, zijn belofte geeft ons nu al criteria voor de verantwoording (of zouden tot criteria moeten leiden, waarmee de campagne meteen wordt doorgetrokken naar een eventueel presidentschap). Het is zaak voor journalisten goed te luisteren naar de vertaling van het idee naar de belofte, van de belofte naar de verantwoording en van de verantwoording naar het idee – want daar grijpt de taal in de werkelijkheid in en krijgt politiek materiële consequenties.

—
Beevor, A. (2012). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936-1939. Hachette UK.
Lepore, J. (2018). These truths: A history of the United States. WW Norton & Company.

Dit artikel verscheen eerder op Sebastiaan van der Lubbes note*book.