ACHTERGROND - Dit is de elfde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.
Plato is bekend geworden door de uitdrukking ‘een platonische relatie’ – een liefdesrelatie zonder seks. Maar die uitdrukking is nogal misleidend. In het boek ‘Symposion’, dat handelt over de liefde, bepleit Plato helemaal niet dat de mens zich zou moeten afkeren van de fysieke liefde.
Griekse liefde
In de tijd van Plato waren partners nooit gelijk aan elkaar: ongelijkheid in de liefde was de norm. Mannen waren niet alleen fysiek sterker dan hun vrouwen, maar ook ouder: zij trouwden op latere leeftijd. Vrouwen golden als vanzelfsprekend als ondergeschikt. In de hele Oudheid gold voor vrouwen monogamie als ideaal, terwijl dat voor mannen juist niet zo was. De man werd verondersteld een jager te zijn.
Verder was het in Griekenland normaal dat oudere mannen niet alleen op vrouwen, maar ook op jonge jongens jaagden, en zich aan hen verbonden door een deel van hun opvoeding op zich te nemen. Deze liefde werd vaak als ‘puurder’ gezien dan de liefde tussen man en vrouw, omdat ze niet gericht was op de noodzakelijke voortplanting.
Platoonse liefde
In Plato’s Symposion wordt de liefde tussen een oudere en een jongere man als norm genomen. De mannen besluiten die avond niet te veel te drinken, en houden in plaats daarvan om beurten een redevoering over de liefde. De eerste sprekers vertellen vooral vermakelijke mythologische verhalen. Latere sprekers behandelen het verschijnsel van de liefde steeds grondiger. Op deze wijze behandelt Plato veel voorkomende mythologische en filosofische gezichtspunten op de liefde.
Als laatste van het gezelschap houdt Sokrates een lange monoloog. Wie liefheeft, valt volgens Sokrates om te beginnen op één persoon. Maar naarmate hij in zijn leven meer geliefden heeft gehad, komt hij tot de conclusie dat hij eigenlijk niet zozeer op de persoon verliefd is, maar op de schoonheid van een persoon. Hij hunkert dus naar ‘de schoonheid’ zelf.
Sokrates omschrijft de liefde als de drang naar ‘het schone’, het verlangen om daar één mee te worden. Deze algemene abstracte schoonheid ligt volgens Sokrates in het Symposion niet in de mens of in de wereld, maar in de kennis van de wereld achter de verschijnselen. En kennis van dit schone bereikt men volgens de Sokrates van Plato vooral door middel van de filosofie.
Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.