Dit is een gastbijdrage van Paul Teule, promovendus in de economie en filosofie.
4 mei bood een lesje collectieve paniek. Een man roept iets onverstaanbaars, iemand naast hem reageert net iets te emotioneel, iemand daarnaast schrikt daar weer van en voilá: een paniekgolf. Volgens hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk is paniek besmettelijk. We kunnen er niets aan doen, ons instinct maakt dat we eerst vluchten, en dan pas nadenken. “En als een mensenmassa eenmaal in beweging is er geen houden meer aan. (…) Een vluchtende massa veroorzaakt dan weer zijn eigen paniek,” aldus Vonk. Tragisch. En fascinerend.
En nu naar Griekenland. We stemmen toch maar in met de reddingsboei van 110 miljard euro, want, zo roepen er velen, er is ‘besmettingsgevaar’. Rentevoeten in Spanje, Portugal, Ierland klimmen tot angstige hoogten. Net zoals op 4 mei iemand ‘bom, bom, vlucht!’ riep, wordt ook hier de angst vakkundig gevoed. IMF-baas Strauss-Kahn spreekt van besmetting, OESO-chef Gurria spreekt zelfs van ebola. En dan moet je drastisch gaan snijden, want, zo zegt Jan Kees de Jager, “zachte heelmeesters maken stinkende wonden.”
Nu is het niet zo dat er niets aan de hand is. Spanje heeft een hoge (private) schuldenlast (178% van BBP), hoge werkloosheid (20%), en een zwakke exportpositie (die niet met devaluatie kan worden verbeterd). Maar toch bestaat de besmetting vooral uit angst. Als iedereen bang is, ben jij het ook. Op grond van de ‘echte’ cijfers in Spanje blijven geloven, is naïef gekke henkie gedrag zoals ook Arjo Klamer stelde bij RTL Z.
De econoom Keynes vergeleek het gedrag op de financiële markt met een schoonheidswedstrijd in de krant. Wat als je uit een rij foto’s van vrouwen de foto moet pikken die de meerderheid het mooist vindt? Je bent gekke henkie als je de mooiste uitpikt. Je moet inschatten wat anderen inschatten. Misschien zelfs wel inschatten wat anderen inschatten dat anderen inschatten.
Het punt is dat iedereen dit weet, maar dat niemand iets kan doen. Een vaccin voor het collectieve angstvirus bestaat niet. Vonk zegt over 4 mei: “Als de eerste heel rustig had gereageerd en tegen die man had gezegd: joh, hou jij eens even op, was er misschien wel niks gebeurd.” Kom daar maar eens om bij Spanje.
Reacties (25)
maakte een foutje.
Het lijkt mij toch dat besmetting niet de enige reden om tegen een Grieks default te zijn?
Nu is het niet zo dat er niets aan de hand is. Spanje heeft een hoge (private) schuldenlast (178% van BBP), hoge werkloosheid (20%), en een zwakke exportpositie (die niet met devaluatie kan worden verbeterd). Maar toch bestaat de besmetting vooral uit angst.
Hmmm.. hoezo? ‘Onderreageren’ is niet rationeler dan overreageren.
Ik snap ‘m niet. Als je uit een rij foto’s van vrouwen de foto moet pikken die de meerderheid het mooist vind, waarom ben je dan “gekke henkie” als je “de mooiste uitpikt” (een frase die zich alleen laat interpreteren als “degene die je zelf het mooist vind uitpikt”)?
Even heel specifieke kennis van persoonlijke afwijkingen in esthetische beoordeling negerend als argument is toch het idee dat een ieder normaliter verwacht dat degene die hij zelf het mooist vind ook door anderen het mooist gevonden zal worden? Of snap ik een inversie qua bedoeling niet of zo?
Dus spanje roept hier iets heel hards en onverstaanbaar (vast in ’t spaans) en uit schrik gooien wij dan straks in die richting ook miljarden?
Of vergelijk het met de klimaatdiscussie: zelfs als er een procent kans is op een zuid Europees faillissement/drie graden wereldwijde temperatuurstijging is een krediet van tientallen miljarden/vermindering van de uitstoot met tientallen procenten te rechtvaardigen.
@jsk Default is geen slecht idee voor de Grieken. http://blogs.euobserver.com/irvin/
Ik snap de @5 niet helemaal
@6: I dont know, default (depreciation) didnt do much for the Icelanders.
En het voornaamste argument voor default->eigen munt->devaluatie lijkt dit:
Eight years ago, Argentina defaulted on the major part of its sovereign debt and survived quite well. Many economists predicted that Argentina’s debt default would result in currency collapse, hyperinflation and even greater economic contraction than it had endured during its 1999-2002 recession. Instead, after the 2001-02 debt default and subsequent devaluation against the dollar (from 1:1 to 3:1), GDP grew at over 8% per annum over the period 2003-2007 and annual inflation fell from over 10% per month in early 2002 to less than 10% per annum over the recovery period.
Tsja. Volgens de wiki werd de Argentijnse devalutie gevolgd door een hyperinflatie van tientallen procenten en herstelde de export (en daarmee de economische groei) door lagere prijzen in het binnenland en de wereldwijde stijging in landbouwprijzen van bijvoorbeeld soja. Het eerste kan werken voor de Grieken maar het tweede niet: Griekenland heeft geen bijzondere commodities die zij kan verkopen aan de opkomende economieen.
Het economische systeem is een chaotisch systeem, nog veel chaotischer dan bijvoorbeeld het weer.
Ik ben er niet mee eens dat meedoen aan paniek niet rationeel zou zijn.
Neem bijvoorbeeld een bankrun. Een bankrun is in veel gevallen schadelijk voor vele klanten, maar op micro-niveau meedoen aan een bankrun, kan er voor zorgen dat je net optijd je geld “veilig” hebt gesteld.
Nog interessanter is het als je paniek kunt organiseren.
1. je zoekt een zwakke plek
2. je koopt veel put-opties.
3. je verspreid misinformatie, goed verstrooid, zodat het niet ter herleiden is waar een gerucht vandaan komt.
4. Er breekt paniek uit.
5. aandelen dalen,
6. Kassa
@8 Allemaal waar. Maar wat de salonfahige economen beweren is dat individueel/micro-rationeel gedrag ook collectief rationeel is. Dat is het duidelijk niet… Hoewel je ook zou kunnen zeggen dat bv de irrationaliteit van bijvoorbeeld al in DSB, of Amerikaanse hypotheek-beleid zat, en dat het laten klappen de meest rationele oplossing was. Toch zou het Amerikaanse hypotheek beleid, als de huizenprijzen waren blijven stijgen, vele kansarme Amerikanen een enorme dienst hebben bewezen…
De echt interessante vraag is hoe je bankruns, of ‘country-runs’, of ander 4 mei achtig kuddegedrag voorkomt. Naar mijn idee kan dat, helaas, alleen met een sterk overheid…
Maar wat de salonfahige economen beweren is dat individueel/micro-rationeel gedrag ook collectief rationeel is. Dat is het duidelijk niet…
Salonfahige economen als Krugman, Stiglitz of (dichterbij huis) van der Ploeg die het continue hebben over marktfalen en externaliteiten? Lijkt me niet. Wat wel (gevaarlijk) naief is, is het volgende:
De echt interessante vraag is hoe je bankruns, of ‘country-runs’, of ander 4 mei achtig kuddegedrag voorkomt. Naar mijn idee kan dat, helaas, alleen met een sterk overheid…
De run op Griekenland nu en op IJsland in 2008 zijn toch echt veroorzaakt door hun respectievelijke regeringen. Namelijk door het aangaan van grote financiele verplichtingen en te liegen over het vermogen tot naleving ervan. Wat nou sterke overheid?
@9: De huizenmarkt in USA, dat was gewoon een luchtbel. Als vele “arme” mensen zich rijk rekenen, dan moet je oppassen, dan gaat er iets mis.
Het is niet zo dat ik het ze niet gun, die arme mensen, maar zo werkt het vaak wel.
Tja, een sterke overheid, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. De industrie heeft miljarden om de politici te sturen via lobbywerk. We verwachten soms bovenmenselijke kwaliteiten van politici, door te verwachten dat de gewone stervelingen tegen die druk bestand zou kunnen zijn.
@7
Ze kunnen altijd proberen wat extra feta te slijten?
@12: Je bedoelt die Appetina feta van AH?
@10 hoho… marktfalen benoemen is heel iets anders dan collectieve emoties beter begrijpen. En liegen over je huishoudboekje is een teken van een zwakke overheid (en vraagt misschien wel om een nog grotere overheid, cq, EU level).
@11 Als ik te arm ben om een huis te kopen, maar ik krijg toch een hypotheek die ik deels door de waardestijging kan aflossen, ben ik toch spekkoper? Alleen moeten de huizenprijzen gewoon doorstijgen. Daar zit het verschil.
Wat JSK zegt.
Griekenland heeft nul assets, nul productiecapaciteit. Argentinie had nog iets anders dan tourisme.
‘maar dan verkoop je korfu toch?’
@14: Hier heb je idd een punt. Arme mensen kunnen profiteren bij waardestijging, zonder veel risico.
En als het huis in waarde keldert dan is de meeste schade voor de bank.
Vooral de banken zijn benadeeld door de rommel-hypotheken.
Hier heb je idd een punt. Arme mensen kunnen profiteren bij waardestijging, zonder veel risico.
En als het huis in waarde keldert dan is de meeste schade voor de bank.
Nouja, je credit score gaat er wel aan (dus je kan bijvoorbeeld geen lening voor een onderneming krijgen). En voor een individu met een laag inkomen is dat een grotere schade dan het afschrijven van een deel van de bankbalans.
@paul:
marktfalen benoemen is heel iets anders dan collectieve emoties beter begrijpen.
Nou, je hebt het niet over collectieve emoties maar over individuele die niet optellen tot collectieve rationaliteit. Dat is marktfalen lijkt mij.
En liegen over je huishoudboekje is een teken van een zwakke overheid (en vraagt misschien wel om een nog grotere overheid, cq, EU level).
Je bedoelt de EU die niet het Groei en Stabiliteitspact kon handhaven in 2004-5? Of de EU die werd misleid over de omvang het Griekse begrotingstekort in 2008? Tsja… ik zeg: de meeste problemen worden opgelost door ze een eigenaar te geven cq individuele prikkels tot goed gedrag.
@parallax: Dat wil ik ook niet zeggen, ik denk dat de toerisme en scheepsbouwsectoren relatief sterk zijn. Maar een land dat ruim drie keer zoveel importeert als exporteert (zie de wiki over de economie van Griekenland) kan niet anders dan op kleinere voet gaan leven. Ik bedoel, al sinds de late jaren tachtig spreekt men over het Amerikaanse handelstekort, en dat is de helft van de importen.
@JSk
Wat ik bedoelde met ‘alleen maar benoemen van marktfalen’ is dat daar de redenering vaak stopt, terwijl het juist het begin is: wat moet je als overheid doen om collectief desastreuze doch individueel rationele prikkels weg te nemen? Ik vraag het nogmaals: hoe voorkom je een bankrun? Wie wordt waar ‘eigenaar’ van?
Elke bank, elk land wordt ‘ongezond’ als daar maar genoeg mensen van overtuigd zijn. Dan kun je nog zulke mooie tabelletjes/formulletjes maken als econoom, je wordt gewoon onder de voet gelopen.
En over de EU: je hebt een punt. Maar wat moet de EU (cq. grote landen als DLD en FR) dan doen?
Paniek ontstaat als mensen niet goed zichzelf blijven. Dit lijkt een open deur, maar het was heel goed zichtbaar in het verslag van dodenherdenking dat live werd uitgezonden door de NOS. Er werd geschreeuwd, en toevallig werden er op dat moment twee vrouwen gefilmd. De een keek direct naar de plaats des onheils en de ander bleef in gedachten bij de dodenherdenking. Toen de hekken omvielen zelfs. Zij raakte totaal niet in paniek.
Als je dit doortrekt naar Griekenland is het beschikbaar stellen van de 110 miljard aan leningen misschien wel het domste wat je kunt doen om de paniek te temperen.
Kijk de kat uit de boom en wacht af. Onze euro is wat mij betreft wel tegen een stootje bestand, en hoeft niet gered te worden uit angst.
wat moet je als overheid doen om collectief desastreuze doch individueel rationele prikkels weg te nemen? Ik vraag het nogmaals: hoe voorkom je een bankrun? Wie wordt waar ‘eigenaar’ van?
Tsja. Ik zou zeggen ‘het niet zover laten komen’. Wat ik bedoel met ‘eigenaar maken van problemen’ licht ik met het volgende voorbeeld: deel van Griekenlands financiele problemen komt voort uit hoge toekomstige pensioenverplichtingen. Met een geindividualiseerd pensioenstelsel zou de overheid een aanzienlijke last minder hebben. Dit kan ook in een linkse politiek passen: geef lagere inkomens een flinke pensioensubsidie. Maar zeg tegen mensen: als de inkomsten tegenvallen of de uitgaven groter dan verwacht, ben je zelf verantwoordelijk voor het verschil.
@20
En om nog maar even de hamvraag te stellen: wat is het ergste dat met de euro kan gebeuren? Bij een daling heb je winnaars (export) en verliezers (import) en vice versa… Een sterke munt is een stabiele munt, zonder al teveel fluctuaties en dus risico’s die dan weer verhandeld worden. Hou het simpel en overzichtelijk.
Het probleem van Europa is haar democratie.
En daarom gaan de chinezen en moslims er hier t.z.t iets mooiers van maken. Prima. Just be happy :)
weinig heldere geest deze promovendus.. ik zie de parallel in ieder geval niet tussen collectief paniekgedrag en de “inzichten van keynes” dat “men” vooral probeert in te schatten wat de ander gaat doen.. geen bijvakjes psychologie gedaan?
-1 voor dit stukkie
* legt uit* bij collectief paniekgedrag berekent men (per definitie) niet in wat de ander gaat doen.. ander aggregatieniveau enzo..
-1 dus