Oorlogsnotities | Een scenario voor Oekraïne

ANALYSE - Hulp aan Oekraïne is onder westerse leiders terecht nog steeds onomstreden. Maar ondertussen zou je wel mogen verwachten dat er meer gesproken wordt over het doel van die hulp. Zowel van de militaire als de economische hulp. Waar moet het heen met Oekraïne? Welk scenario zien we voor ons en waar moet dat toe leiden. Daar is wel leiderschap voor nodig waar de EU vooralsnog niet toe in staat gebleken. Ze reageert vooral op Poetin die het verloop van het conflict bepaalt.

Onderdelen van een scenario

Het meest precaire onderdeel van wat voor scenario dan ook is natuurlijk de vraag hoe de veiligheid van Oekraïne gegarandeerd kan worden. In hoeverre kan Oekraïne voor haar eigen veiligheid zorgen en waarin kan ze niet zonder de steun van het westen? Daarnaast zou een scenario iets kunnen vertellen over de economische toekomst. En over de energie-infrastructuur, die zowel voorwaarde van bestaan, als een potentieel gevaar vormt door de aanwezige kerncentrales.

Het doel van zo’n scenario zou een volledig bevrijd Oekraïne moeten zijn, dat naast Rusland bestaat, zonder voortdurend bedreigd of beschoten te worden. Een vorm van vreedzame co-existentie dus.

Een kleine koude oorlog

De koude oorlog kan daarbij in zekere zin als voorbeeld dienen. Wederzijdse afschrikking vormde een belangrijke conditie voor langdurige vrede. En dat kan in de verhouding tussen Rusland en Oekraïne een wenselijke status quo opleveren.

Je moet daarbij twee vormen van afschrikking onderscheiden. De eerste afschrikking is die van de conventionele militaire strijdkrachten. Daartoe moet het Oekraïens leger zelf, wat betreft mensen en organisatie, in staat worden geacht. Maar deze afschrikking is alleen maar effectief als ze samen gaat met een helder antwoord op de nucleaire dreiging van Rusland. Dat heldere antwoord kan alleen het westen leveren. Duidelijk moet worden dat het westen bij gebruik van wat voor nucleaire escalatie dan ook (tactisch kernwapen, opblazen kerncentrale, vuile bom met radio-actief materiaal) militair terugslaat.

Die twee vormen van afschrikking kunnen de basis vormen voor een veilig Oekraïne naast het terroristische Rusland onder Poetin.

Conventionele afschrikking door het sterkste leger van Europa

In februari hield niemand voor mogelijk wat het Oekraïense leger dit jaar voor elkaar heeft gekregen. Ze hield stand en ze heroverde al duizenden vierkante kilometers bezet gebied. Ze is goed georganiseerd en integreert allerlei westerse wapens en drones in haar militaire operaties. Ze heeft veel goed getrainde militairen en niet alleen vanwege de Navo-trainingen die plaatsvinden. Sinds 2014 vecht ze al tegen Rusland, waardoor tienduizenden roulerende militairen in die jaren gevechtservaring hebben opgedaan. Haar effectiviteit wordt geïllustreerd door alle bevrijde delen van het land. Er is waarschijnlijk geen leger in Europa dat het nu tegen het leger van Oekraïne zou kunnen opnemen.

Daarmee bewijst ze met haar mankracht en organisatie dat ze zelf voor die conventionele afschrikking kan zorgen. Wel mist ze nog steeds de zwaardere wapens. Moderne vliegtuigen, goede tanks en lange-afstandsraketten. Het westen heeft daar voldoende van, dat is het probleem niet. Spanje beloofde in het voorjaar zelfs al leopard tanks. Dat werd tegengehouden door Duitsland. Het belangrijkste Europese land dat mentaal maar moeilijk afstand kan nemen van de wereld van voor 24 februari 2022. Laten we hopen dat de Duitse Patriots wel in Oekraïne terechtkomen.

Een doctrine voor gelijkwaardige oorlogsvoering

Buiten een goed georganiseerd leger met zwaardere wapens is er echter nog iets nodig om militair afschrikwekkend te zijn. De doorlopende terreur van talloze raketten en kamikaze-drones die Rusland in de afgelopen weken op Oekraïne afschoot laten dat zien. Er is sprake van ongelijkwaardige oorlogsvoering. Boven Russisch grondgebied afgevuurde raketten blijven onbeantwoord. Net als de artillerie die vanaf Russisch grondgebied Oekraïense steden in het grensgebied beschiet. Vernietiging zonder consequenties. Waarom zou Rusland daarmee stoppen?

Als Poetin vanaf Russische bodem Oekraïne beschiet, dan legitimeert dat Oekraïne om hetzelfde te doen. Dat moeten we niet alleen accepteren, dat moeten we aanmoedigen. Want dat zorgt voor daadwerkelijke afschrikking. Alleen als Rusland zelf de consequenties draagt van haar eigen aanvallen zal dat effect hebben. Dat betekent dat elke Russische raket op Oekraïne beantwoord moet worden met een westerse raket op Russisch grondgebied. Het idee dat deze oorlog alleen maar op Oekraïens grondgebied zou moeten worden uitgevochten, is het resultaat van Poetins dreigementen en rode lijnen. Die betekenen in de praktijk echter weinig en kunnen behoedzaam genegeerd worden.

Wat het westen moet verkondigen is een doctrine voor gelijkwaardige oorlogsvoering. Het belangrijkste punt van zo’n doctrine is dat het Oekraïne legitimeert om op dezelfde manier oorlog te voeren als Rusland. Zo’n doctrine moet Rusland duidelijk maken dat Oekraïne alle recht heeft om op dezelfde manier terug te slaan (wat ze af en toe ook al doet). Het enige verschil daarbij moet zijn dat Oekraïne, anders dan Rusland, geen burgerdoelen bestookt.

Rusland kan dan bij raketaanvallen verwachten dat haar militaire apparaat in Rusland met tegenaanvallen wordt bestookt. Het westen moet ook niet schromen de raketten te leveren voor aanvallen op Russische artillerie, luchtafweergeschut, militaire vliegvelden, munitiedepots en de militaire logistiek. Dat is nodig om de Oekraïense militaire afschrikking geloofwaardig te maken en raketaanvallen te laten ophouden.

Nucleaire afschrikking en veiligheidsgaranties

De militaire afschrikking van het Oekraïense leger moet vergezeld gaan van de genoemde westerse veiligheidsgaranties. Bij wat voor nucleaire escalatie dan ook (tactisch kernwapen, opblazen kerncentrale, vuile bom met radio-actief materiaal) zal het westen militair ingrijpen. Dat kan geen loos dreigement zijn en om dat waar te kunnen maken moet de Navo haar oostflank versterken. Door de eigen verdediging uit te bouwen met luchtafweergeschut. Maar bovenal met de offensieve capaciteit om bij Russische nucleaire escalatie snel en ingrijpend terug te slaan.

Het zou voor die afschrikking helpen als bij voorbaat duidelijk wordt gemaakt dat bij een nucleaire escalatie in een Navo buurland, automatisch artikel 5 wordt geactiveerd. De kans is tenslotte groot dat de bevolking in Navolanden dan te maken krijgt met nucleaire neerslag. Bovendien betekent het aanroepen van artikel 5 niet direct een oorlogsverklaring, maar wel spoedoverleg op het hoogste politieke niveau. Sowieso wenselijk in zo’n situatie.

De Oekraïnse economie

Voor de Oekraïense economie is de landbouw natuurlijk belangrijk. Voor de voedselzekerheid van het land zelf, maar ook voor die in de rest van de wereld. Duidelijk is geworden dat met name de logistiek daarvan kwetsbaar is. Gelukkig is de graandeal overeind gebleven. Maar relevanter voor de lange termijn is haar industriële capaciteit. Voor de wederopbouw daarvan biedt de oorlog zelf ook mogelijkheden.

Oekraïne had een grote wapenindustrie die opnieuw opgebouwd en uitgebouwd kan worden. Voor de productie van drones bijvoorbeeld. Geen enkel Europees land heeft zoveel operationele ervaring met het gebruik van allerlei soorten drones in een grootschalige oorlog. Die kennis kan ze te gelden maken door het uitbouwen van de assemblage van eigen militaire drones. Voor eigen gebruik, maar ook met het oog op de opgeschroefde Europese defensiebudgetten.

Iets dergelijks geldt voor lange afstandsraketten. De Amerikaanse Himars zijn bepalend geweest voor het verloop van de oorlog sinds de zomer. Maar het was waarschijnlijk een raket van Oekraïense makelij, de Neptun, die in april dit jaar de Moskva deed zinken. En dat is niet de enige lange afstandsraket die Oekraïne in ontwikkeling heeft. Het succes van dergelijke raketten in deze oorlog zal de vraag ernaar doen toenemen.

Tot slot moet ze de productie van artilleriegranaten zo snel mogelijk proberen op te voeren. Natuurlijk voor het front, maar op termijn om de westerse voorraden aan te vullen.

Waarschijnlijk is het verstandig de productiefaciliteiten voor die wapenindustrie in eerste instantie buiten haar eigen grenzen te ontwikkelen. In Oost-Europese buurlanden als Polen, Tsjechië en Slowakije bijvoorbeeld. Daar hebben ze de industriële faciliteiten en begrijpen ze beter dan in West-Europa het belang van een veilig Oekraïne. Gevluchte Oekraïners – ingenieurs, ondernemers en fabriekskrachten – kunnen daar een rol in spelen.

Energie

De grote problemen met de elektriciteitsvoorziening door de voortdurende Russische raketaanvallen, laten goed zien dat het Europa niet lukt vooruit te denken. Al maanden wordt er gevraagd om luchtafweergeschut. Pas nu de stroomuitval bijna permanent is, begint het luchtruim zich eindelijk te sluiten. Bovendien laten die aanvallen het gebrek aan afschrikking zien. De vernietiging die Rusland teweeg brengt blijft zonder consequenties voor de Russen. Terwijl een eenvoudige zet op het geopolitieke schaakbord de raketaanvallen waarschijnlijk direct stopt. Lever voor elke raket die Rusland op Oekraïne afschiet een door de Russen gevreesde lange-afstandsraket (ATACM’s). Daarmee kan Oekraïne de militaire vliegvelden raken, waar vandaan de vliegtuigen met raketten opstijgen.

Daarbij komen de zorgen over de kerncentrales in het land, met name, maar niet alleen, die in bezet gebied. De grootste kerncentrale van Europa staat in het bezette zuiden van Oekraïne, in Zaporizja. Rondom deze centrale is er gevochten en hebben talloze beschietingen van de Russen plaats gevonden. Personeel zou zijn gedood en mishandeld. Verder hebben door black-outs op het reguliere electriciteitsnet ook andere kerncentrales moeten overschakelen op back-up-systemen. Kortom, we moeten er eigenlijk vanuit gaan dat er een keer iets fout gaat.

Daarom zou Europa vooral veel vaart moeten maken. Het zuiden moet worden bevrijd, zodat Zaporizja weer veilig onder Oekraïens gezag komt en de grootste kerncentrale van Europa weer snel energie kan produceren. Dan kan Oekraïne mogelijk ook weer elektriciteit exporteren, wat ook voor de rest van Europa van belang is.

Slot

Met het Rusland van Poetin is er geen veilig bestaan in Oekraïne denkbaar zonder militaire afschrikking. Voor die afschrikking zijn de zwaarste conventionele westerse wapens nodig en daarmee kan Oekraïne haar eigen boontjes doppen. Maar dat werkt alleen als Oekraïne bij nucleaire escalatie onder de veiligheidsparaplu van de Navo terecht kan. Die garantie – hoe die dan ook precies vorm krijgt – moet het westen bieden.

Het bange en naïeve Europa van Macron en Scholz lijkt in al haar geopolitieke schuchterheid vooralsnog niet voorbij de nucleaire dreigingen van Poetin te durven kijken. Daarom kunnen we in deze kwestie beter vertrouwen op de landen die het meest reële beeld hebben van de dreiging van Rusland. De Baltische staten, Tjechie, Slowakije, Finland en ja ook Polen.

Europa is zowel economisch als militair sterker dan Rusland. Dat betekent dat ze in plaats van de door Poetin geïnitieerde gebeurtenissen te volgen, zelf stappen moet zetten om Oekraïne en Europa naar een veilige toekomst te leiden. Dus we moeten geen hulp bieden om te repareren wat Rusland nu weer heeft vernietigd. We moeten een scenario schetsen dat ons naar die veilige toekomst leidt. Dat betekent hulp die bestaat uit zware wapens en harde veiligheidsgaranties.