Ooit wordt u een scheldwoord

COLUMN - Het gebeurde in de afgelopen week een paar keer en ineens: mensen raakten aangebrand als ze door onbekenden met u werden aangesproken. Ik raakte in een discussie met iemand die beweerde dat de taalwetenschap allemaal onzin was, omdat ze ooit verplicht een cursus had moeten doen die haar niet beviel. Ik bevroeg haar over die cursus, en daarbij gebruikte ik het gevreesde persoonlijk voornaamwoord van de tweede persoon. U.

Mijn gesprekspartner reageerde als door een wesp gestoken: “Je hoeft niet zo pedant te doen!” Dat verbaasde me enorm, en toen bleek een andere Twitteraar haar te willen sussen door te wijzen op mijn doorgaans goede karakter: “Dat doet hij anders nooit?”

Het lijkt een van de vele botsinkjes die in het dagelijks leven veroorzaakt wordt door de grote verwarring waarin wij allen verkeren over je en u.

De grote lijnen zijn bekend: we komen uit een tijd – inmiddels al decennia geleden – waarin je u zei tegen onbekenden en hoger geplaatsten en je tegen mensen met een vergelijkbare status (ongeveer, want het is altijd ingewikkeld geweest). Dat hebben we losgelaten, en we zijn misschien vaker je gaan zeggen, maar u is er ook nog.

Afstand

Op Twitter zegt men je, dat heb ik natuurlijk ook wel in de gaten. Ik kijk er niet van op als een onbekende veertienjarige mij (een professor met een grijze baard) aanspreekt met je. Maar ik ben zelf geneigd om rectoren met nog grijzere baarden in eerste instantie met u aan te spreken. En dat geldt ook voor mensen met wie ik in discussie treed, zeker als het gaat om mensen die stellingen hanteren als ‘de taalwetenschap is onzin want ik heb een cursus gedaan die mij niet bevalt’. Zulke stellingen vind ik, laten we zeggen, enigszins prikkelend en om te proberen zo’n discussie niet meteen helemaal uit de hand te laten lopen, gebruik ik dan het respectvolle u.

Maar op een bepaalde manier kan ik ook wel aanvoelen hoe dat dan fout kan klinken. U is steeds meer een vorm geworden die afstand uitdrukt. Ook dat is al lang aan de gang en ik kan het ook wel ongeveer aanvoelen: je zegt je tegen mensen die je kent en u tegen mensen die je niet kent.

Basis

Maar voor sommige mensen wordt die afstand kennelijk inmiddels zo groot dat ze als beledigend, als laatdunkend gaat klinken. Iemand die u tegen je zegt, neem je niet helemaal serieus.

Ik herinner me dat in de jaren tachtig progressieve mensen je zeiden tegen hun baas en u tegen de werkster. Dat was waarschijnlijk niet neerbuigend bedoeld, men wilde mensen die nog niet zo ver waren in het grote gelijkheidsideaal juist niet voor het hoofd stoten. Maar het effect was natuurlijk uiteindelijk op een ingewikkelde manier juist weer wel bevestigend voor een klasseverschil.

Het is misschien dat uit die splitsing het gevoel van belediging is voortgekomen. Als jij u tegen mij zegt, voel je kennelijk geen gemeenschappelijke basis. En dan kijk je op mij neer. Ooit wordt u nog een scheldwoord.