Nieuwe president DNB is bekwame man op verkeerde post

Een bijdrage van Eelke de Jong, econoom aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Het stuk is overgenomen van Me Judice

Bij mijn weten is na de Tweede Wereldoorlog nog nooit zo een openlijk debat gevoerd rond de benoeming van de president van De Nederlandsche Bank (DNB) als deze keer. Uiteindelijk is tot ieders verrassing, Klaas Knot uit de bus gekomen. Hij bleek de ideale compromiskandidaat. De pers is over het algemeen lovend. Door veel politici en bestuurders is minister De Jager geloofd voor zijn niet-politieke keuze en voor het feit dat hij mede hiermee een nieuwe generatie bestuurders aan de macht brengt: de veertigers.

In dit artikel zal ik beweren dat ik de lof voor deze keuze niet onderschrijf en dat deze keuze de internationale positie van Nederland nodeloos verzwakt. Dit neemt niet weg dat, voor zover ik het heb kunnen waarnemen, Klaas Knot een goede econoom en bestuurder is. Maar hij is de bekwame man op de verkeerde post. Bovendien is in het hele proces het team verzwakt dat de belangen van Nederland goed kan vertegenwoordigen en verdedigen.

Wortel van het probleem
Laten we bij het begin beginnen. Wat is er aan de hand? De laatste jaren is duidelijk geworden dat het toezicht op de banken door DNB niet heeft kunnen voorkomen dat Nederlandse banken: steun nodig hadden (o.a. ING), moesten worden genationaliseerd (ABN-AMRO) en failliet zijn gegaan (DSB). Volgens de politiek had het toezicht beter gekund en moet de cultuur bij DNB om. Of dit de juiste en de enige conclusie zou moeten zijn, laat ik hier rusten. Al denk ik dat politici ook wel wat kritischer naar zichzelf kunnen kijken.

Door deze ontwikkelingen werd duidelijk dat de politiek niet de zittende president, Nout Wellink, nog een keer wilde benoemen. Om alle onduidelijkheid weg te nemen besloot minister  De Jager de maximale zittingsduur van de president van DNB te beperken tot twee termijnen van zeven jaar. Verder breidde hij de directie uit met een extra lid die het onderdeel toezicht moet versterken.

Hieruit komt al naar voren dat DNB meerdere functies heeft. Het is een toezichthouder op banken en het verzekeringswezen, maar het is ook monetaire autoriteit. De monetaire autoriteit bepaalt de rente die banken moeten betalen als ze lenen bij de centrale bank; nu de Europese Centrale Bank (ECB). In principe kan de centrale bank op die manier de economie sterk beïnvloeden. Bovendien mocht vroeger de staat tot een bepaald bedrag bij de centrale bank lenen. Vanuit haar functie als monetaire autoriteit is DNB onafhankelijk. Dit is gebeurd om te voorkomen dat de staat een greep in de kas kan doen. Vanuit haar rol als toezichthouder is onafhankelijkheid ten opzicht van de politiek minder noodzakelijk. Er is niets op tegen dat de politiek een niet goed functionerende toezichthouder ontslaat, lijkt mij. Hoewel de president verantwoordelijk is voor alles, is traditioneel hij de eerst aansprakelijke voor het monetaire beleid. Een ander directielid is eerstverantwoordelijke voor het toezicht.

Vreemde opvolgingslogica
Maar goed door de problemen bij het toezicht kon Wellink ook niet als monetaire autoriteit blijven, vond men. Bovendien werd de directie versterkt op het onderdeel toezicht. Dan blijft de taak om weer iemand te vinden voor het monetair beleid, zou je denken. Bovendien is daar een ideale kandidaat beschikbaar in de persoon van Lex Hoogduin. De heer Hoogduin heeft na zijn studie in Groningen (net als Knot) bij DNB gewerkt. Tijdens de periode dat Duisenberg president van de ECB was, was hij de rechterhand van Duisenberg. Hij heeft in die periode de organisatie van de ECB op poten gezet. Vervolgens is hij weer bij DNB gaan werken om daarna hoofdeconoom bij de Robeco-groep te worden. De laatste jaren is hij lid van de directie van DNB. In die functie gaat hij met Wellink naar de vergaderingen in Frankfurt om te overleggen over het monetaire beleid. Hij is dus heel goed ingevoerd in het Europese monetaire beleid. Bovendien heeft hij nooit toezichthoudende taken uitgevoerd en zijn de fouten op het gebied van toezicht grotendeels gemaakt, terwijl hij bij Robeco werkte of in een lagere functie dan directielid bij DNB. Besmet met de fouten bij toezicht is hij dus niet. Prachtig toch? Ervaring in het monetaire beleid en niet besmet met de toezichtfouten.

Dat bleek anders volgens de politiek. Iedereen in de huidige directe van DNB werd besmet verklaard en kon derhalve niet president worden. Lijstjes van kandidaten gingen rond en een van de kandidaten, Jeroen Kremers, gaf zelfs publiekelijk aan geen belangstelling te hebben. Uiteindelijk is Klaas Knot uit de hoed gekomen. Hij werkte wel bij DNB toen de fouten werden gemaakt, maar niet als directielid. Hoe hij dan minder besmet kan zijn dan iemand die er toen niet werkte, behoort tot de politieke logica zullen we maar zeggen. Lex Hoogduin vertrekt om zakelijke en persoonlijke redenen per 1 juli.

Waar is de monetaire autoriteit gebleven?
Dit impliceert dat er straks in de directie van DNB niemand zit die op noemenswaardige monetaire ervaring kan bogen. Iemand die weet hoe de hazen in Frankfurt lopen. Dit zal de positie van Nederland geen goed doen. Als betrekkelijk klein land kunnen we internationaal alleen invloed uitoefenen als we ervaren mensen inzetten. Kijk naar het immens kleine Luxemburg dat de voorzitter van de eurogroep levert omdat de man, Jeane Claude Juncker al heel lang meeloopt en weet wat er allemaal gespeeld heeft. Daar komt nog bij dat onze natuurlijke bondgenoot Duitsland ook een jonge onervaren president van de Bundesbank heeft. Vanuit Europa worden we dan geleid door Zuideuropese landen die zuiniger omgaan met hun internationaal menselijk kapitaal. Ook in de Verenigde Staten gaat men zorgvuldiger met de opgedane ervaring om. Zie maar naar de Volcker-rule van de 2×40 jaar oude Paul Volcker

Bovendien heeft De Jager door deze zet nu vacatures voor vier topambtenaren. Dus ook aan de top van het Ministerie van Financiën ontbreekt nu de broodnodige ervaring. Ook bij het Internationaal Monetaire Fonds is iemand benoemd die weinig ervaring heeft in internationale monetaire zaken. Dit terwijl de komende tijd de positie van Nederland binnen het IMF ter discussie komt te staan. Natuurlijk kunnen de nieuwe mensen die wel verwerven, maar dat kost tijd. In de tussentijd, mag je alleen het beste hopen.

In voetbaltermen: de nationale coach Jan Kees de Jager heeft ’s lands beste keeper zonder redenen niet opgeroepen. In plaats daarvan heeft hij een uitstekende verdediger onder de lat gezet en moet hij op zoek naar vier goede achterhoedespelers. Op korte termijn kun je met een dergelijk team geen wedstrijd winnen, denk ik.