COLUMN - Wat hebben afval en moraliteit met elkaar te maken?
Sigarettenpeuken op de grond. Voor veel mensen de gewoonste zaak van de wereld. Ik verbaas me er altijd weer over. In de meeste gevallen is er op zeer bescheiden afstand een prullenbak te vinden en bovendien: sinds wanneer is je afval opruimen niet de gewoonste zaak van de wereld?
Ethici wordt vaak verweten dat ze redeneren vanuit een ivoren toren, dat hun getheoretiseer maar weinig te maken heeft met hoe het er in de ‘echte wereld’ aan toe gaat. Ik denk dat de mensen die die verwijten maken wel een beetje gelijk hebben. Laten we dan dus maar eens een voorbeeld rechtstreeks van de straat nemen. Je afval opruimen is altijd het eerste wat in me opkomt als ik op zoek ben naar een voorbeeld van een ‘morele wet’ waar iedereen het over eens kan zijn en waar geen diep getheoretiseer aan te pas hoeft te komen.
Misschien denkt u: ‘morele wet? Je afval opruimen is toch gewoon een kwestie van fatsoen?’ Dat is het ook, en fatsoen heeft alles met moraliteit te maken. Het gaat over hoe je met elkaar wilt omgaan, welke consequenties van je gedrag je acceptabel vindt, waar je anderen mee wilt opzadelen.
Ik heb altijd gedacht dat het onfatsoenlijk en moreel onjuist was anderen met jouw afval op te zadelen. Hoeveel andere mensen hun afval op straat gooien deed niet ter zake, want ‘als Jantje in de sloot springt, doe jij het dan ook?’ Dat was altijd een retorische vraag, waarop het antwoord geacht werd “nee” te zijn. En dat was voldoende reden om dan dus ook je afval niet op straat te gooien/de hut van de buurjongens niet kapot te maken/de schommels weer naar beneden te halen als je ze omhoog geknoopt had. “Ja, maar hij deed het ook,” was geen geldig argument.
Het verbaast me dan ook hoe veel mensen sigarettenpeuken op straat gooien, en hoe vergoelijkend ze daarover doen. Er preekt een gebrek aan morele ambitie uit. ‘Ach joh, zo’n punt is dat niet. Doe maar niet zo moeilijk.’ Maar als de lat zo laag ligt dat zelfs je peuk in de afvalbak gooien te veel gevraagd is, wat kunnen we dan verwachten als de ethische dilemma’s wat ingewikkelder of veeleisender worden?
Dat ‘doe maar niet zo moeilijk’ is vergelijkbaar met de zesjescultuur; een onverschilligheid wat betreft je eigen verdienste. Maar een andere verklaring voor het sigarettenpeukenprobleem zou kunnen zijn dat het een collectieve-actieprobleem is; ‘die ene peuk van mij gaat het probleem niet verergeren of verminderen.’ Het meest waarschijnlijk lijkt het me nog dat het een combinatie van de twee is. De oplossing? Die lijkt me toch echt te liggen bij de optelsom van individuen. Oftewel: meer morele ambitie.
Reacties (36)
Als je je peuk in de afvalbak gooit vliegt ie in de fik. Bovendien is een peuk in je bek een onderdeel van een stoer imago en een peuk achteloos van je af schieten is nou eenmaal stoer. Hierover een ‘war on morality’ beginnen is kansloos.
@1: Als er een asbak in de buurt is, dan gooi je je peuk natuurlijk in die asbak. Helaas schijnt men vaak te denken dat je het roken kunt bestrijden door geen asbakken meer te plaatsen.
Ach en wee, kauwgomvreters..
Zoals gezegd: als je een brandende peuk in een afvalbak gooit dan vliegt ‘ie mogelijk in de fik en berokken je de maatschappij nog meer schade. Je kunt dan eerst de peuk uitdrukken op de rand van de afvalbak, maar daarmee richt je nog moeilijker te verwijderen schade aan dan met die weggegooide peuk die bij een goede regenbui wel het riool in spoelt. Je peuk op straat gooien is dan nog de beste optie zolang er niet een rookpaal of speciale sigarettenbak in de buurt is.
Als je zo’n sprekend voorbeeld wilt hebben van een simpele morele wet dan zou ik een andere zoeken.
Sommige mensen denken inderdaad dat die ene peuk geen verschil maakt en volgens mij hebben ze daar helemaal gelijk in. Als ik het iemand zie doen, dan schud ook ik mijn hoofd. Voor mij is afval weggooien waar het hoort — en dus eventueel bij je houden tot dat kan — een gewoonte die mij al vroeg is aangeleerd in die ik nooit zal verleren. Maar voor andere mensen is dat niet zo. Om nu te zeggen dat de wereld zou vergaan als mensen hun sigarettenpeuken op straat gooien? Welnee! Zelfs al zouden alle rokers al hun sigaretten op straat gooien, dan nog maakt dat eigenlijk niet uit. Zand op straat stoort mij ook niet. Blaadjes in de herfst evenmin. Soms komt de straatveger langs en dan ziet het er eventjes wat opgeruimder uit, maar tussendoor is het eigenlijk ook prima.
Nee, de echte reden voor je afschuw is dat je sigarettenpeuk op de grond gooien een signaal is: ik ben blijkbaar niet zo netjes opgevoed. Net als iemand die met zijn mond open eet of met volle mond praat. Het gaat om fatsoensnormen met een ondergeschikt functioneel aspect. Iemand die zijn afval op de grond gooit is voornamelijk niet netjes. Het probleem is niet dat het zo’n rommel is, want als die peuk niet nog een beetje zou roken, zou ik hem niet eens direct kunnen terugvinden op straat. Het probleem is dat je dan niet netjes doet.
Jojanneke, de snelste manier om niet meer serieus genomen te worden is om moralistische verheven-vingertjesgedrag te vertonen om kleinigheden. Ik hoop dat je de volgende keer een interessanter stukje probeert te schrijven waarin je níet probeert uit te leggen hoe asociaal andere mensen zijn en waarom jij je daarover ‘verbaast’. Vrij naar #1: elke “war on morality” is kansloos.
As said, peuk in bak is bak in fik. Mik em om die reden als het kan het riool in. Alle andere dingen gaan bij mij netjes de prullenbak in.
@6: Pot-ketel. Gij zult niet moraliseren!
Nou ging het eigenlijk niet om die peuken. Het peukgedrag diende als voorbeeld voor het afvalopstraatgedrag en dat diende weer als voorbeeld van immoreel groepsgedrag.
Misschien zijn er betere voorbeelden?
@1: Tjonge, die reactie is niet heel erg nozel, was je hersencel misschien oververhit? Begrijp je het verschil wel tussen een concept en een voorbeeld van dat concept?
@5: Kom maar eens naar Jakarta, of een willekeurige andere grote stad, waar praktisch iedereen het “signaal” “afval niet opruimen” “afgeeft”. Het is precies de oorzaak van de enorme tyfusbende hier, daar is niets abstracts aan. Je afval opruimen is écht anders dan je mond dichthouden tijdens het eten (dat doen ze hier overigens ook niet).
Wat die peuken betreft:
Vooral die stomme dingen met een filter zijn een rotgezicht en slecht voor het milieu; filterloze peuken verteren wat sneller.
Kwartje statiegeld per filter zal waarschijnlijk wel helpen ;-)
Mag van mij ook op de blikjes en andere consumptie-verpakkingen.
@11 Wel eens in Singapore geweest? Doen. En gooi dan eens iets op straat. Gaan die mensen daar je heel lief van vinden. Rukker.
@4, @7: en in het riool is het probleem er niet meer? Een peuk (in iedergeval van een filtersigaret) bevat delen die niet biologisch afbreekbaar zijn. De meeste rioolzuiveringsinstallaties kunnen het er mogelijk wel uitvissen, maar de juiste plek is het riool niet.
Een peuk kan je ook uitdrukken checken of ie nog heet is / van mijn part tuf je hem uit. Kan je hem weggooien. Of nog beter: je bewaart hem zelf even en dan tuf je erop. Net zoiets als een hondedrol opruimen met een zakje. Dat het een moeite is / lastig uitvoerbaar maakt het nog niet ok om te doen.
@10 een ad hominem maken (‘was je hersencel misschien oververhit’) en daarbij een standpunt verdedigen van een stuk met een moreel appel strookt niet helemaal met elkaar dunkt me.
Rook gewoon shag, probleem opgelost. Volgende.
( Bij een sigaret kan je trouwens ook gewoon de tabak eruit drukken als ie op is. Hou je alleen het filter over wat je in pakje kan bewaren of in de prullenbak mikken )
@6: sinds wanneer is mensen tegen de haren in strijken een argument om een punt niet te maken?
Ander voorbeeld dan dat van de peuk: ik woon in het centrum van een stad en tref na een uitgaansavond wel eens een bierblikje of een kapot glas / flesje oid voor mijn deur aan. Dat ik de persoon die dat blikje achterlaat niet overtuig met een moreel apel om dat niet meer te doen praat het gedrag niet goed. Je zou er zelfs voor kunnen pleiten om het punt als nog te maken. De vraag is hier of je redeneert vanuit een waardenset: is het gedrag ok volgens een vaste redenatie? of vanuit het effect: is het effectief om een punt te maken? Ik denk dat het gedrag (hoe klein dan ook) niet ok is en dat Jojaneke (weer even terug naar de sigarettenpeuk) daarmee een valide punt heeft.
Je peuk op straat gooien is de norm in Nederland en rokers denken daar in zijn geheel niet over na. Met een gebrek aan moraliteit heeft het wat dat betreft weinig te maken.
In andere landen waar het niet de norm is en er tegenwoordig een dikke boete op staat vind je dan ook vrijwel geen peuken op straat.
Nou ben ik zo’n eigenwijs figuur dat zijn peuken vrijwel altijd netjes in de prullebak gooit, bij voorkeur juist als anderen dat niet doen. Maar als iedereen dat zou doen en vooral ook zij die wellicht niet zo zorgvuldig zijn als ik, dan gaat de gemiddelde prullebak voortaan dagelijks in de hens. Dit moet je niet willen. Verzin maar iets anders.
Iets wat ik in de praktijk onwaarschijnlijk goed heb zien werken, is dit:
http://www.asbaktegel.com/
Maargoed, wellicht ging het artikel daar niet over, ik heb alleen de eerste paar zinnen gelezen:p
Nog even specifiek @#4 en #7. WTF?! In het riool?! Wat jullie riool noemen heet in het echt “regenwaterafvoer”. Dat gaat niet meer langs de zuivering. Tenzij je hem in het toilet gooit, weet je op die manier vrijwel 100% zeker dat je peuk eindigt in het plasticeiland, in een dode vogel of in een dode vis. Gooi hem dan nog liever ergens in een struik, gerede kans dat ie deel wil gaan uitmaken van het sediment. Maar in het riool? Dan ben je echt dom bezig.
Dit draadje is een schoolvoorbeeld waarom een stukje over een filosofisch onderwerp, niet een laagbijdegronds voorbeeld moet gebruiken.
Wat Jojanneke ook had willen zeggen, het is gesmoord in de peukendiscussie.
Houdt het wat abstracter.
Wellicht minder reacties, maar oh zo veel meer diepgang.
@16: Er was eens een straatjochie dat van 3 peuken een sigaret kon draaien. Op een dag vond hij 10 peuken, hoeveel sigaretten kon hij daar nu van draaien?
Antwoord: 5
Eerst draait hij drie sigaretten en als hij die heeft opgerookt, heeft hij nog (weer) 4 peuken. Daarvan draait hij weer en sigaret en als die hij heeft opgerookt heeft hij nog 2 peuken.
Dan leent hij een peuk van een vriendje, draait met behulp daarvan weer een sigaret en als hij die heeft opgerookt,
geeft hij de overgebleven peuk terug aan het vriendje waarvan hij die geleend heeft.
Peukenprobleem opgelost.
Leve de zesjescultuur,neuk achterhetgordijnmoralisten.
Gun de dakloze zijn rokertje.
@20 Het had prima gekund met een beter voorbeeld. Voor mij was het principe-voorbeeldonderscheid ook niet duidelijk.
@20 Hmm, denk je…? Ik word inderdaad licht hopeloos bij het lezen van deze draad. Wellicht was ik nog te optimistisch ingesteld toen ik dacht dat een voorbeeld dat iedereen kon begrijpen wél een collectieve discussie over moraliteit zou kunnen inspireren.
@6 Voor mij is het de vraag of ik mensen wel of niet serieus wil nemen. Dat kun je moralistisch noemen, ik noem het gewoon moreel. Ik zou graag willen leven in een wereld waarin mensen hun eigen gedrag evalueren, en zich dus niet alleen maar laten leiden door wat nou toevallig de norm is, zoals @18 schetst. Dat is ook de reden dat ik een zo simpel mogelijk voorbeeld heb genomen, waarvan ik hoopte dat iedereen erover na zou kunnen denken.
Wat betreft dat verheven vingertje; ik vind het inderdaad niet ok als mensen hun afval op straat gooien. Als dat een peuk is die eerst uit moet voordat hij de prullenbak in kan, dan doe je hem maar eerst uit op wat jou de meest geschikte manier lijkt. Maar het gaat mij er niet eens om dat dat niet gebeurt, maar vooral dat mensen dat zelf niet bedenken. Dank dus, @Witpaard.
De discussie is dus wat mij betreft: verwachten we wel of niet van mensen dat ze verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen gedrag? Als u daarbij een ander voorbeeld dan de sigarettenpeuk wilt aanhalen, heb ik daarmee geen enkel probleem. Maar laat het simpel zijn, zodat iedereen het kan doen.
Asbaktegels, inderdaad. Graag overal invoeren.
Bij mij in de buurt wordt geprobeerd een “opruimmentaliteit” bij de jeugd tot stand te brengen door ze een zakcentje te laten bijverdienen als ze op zaterdag meehelpen (het in overvloed aanwezige) zwerfvuil van straat op te ruimen. Een klein begin misschien, maar toch.
@24 Wat een stuitende arrogantie! “Ik heb expres een simpel voorbeeld gekozen, anders hadden jullie er vast geen bal van gesnapt”, “mensen die anders over eigen verantwoordelijkheid denken, zijn toch niet serieus te nemen”…
Je mag het van mij best hebben over moraal en dat kan inderdaad prima met een simpel voorbeeld. Maar ik heb een teringhekel aan mensen die mij de les proberen te lezen en ik weet zeker dat ik daar niet alleen in ben.
Get off your high horse.
Toch is het de moeite waard om door te gaan op het voorbeeld van de sigarettenpeuk. Het kan namelijk helpen om in te zien dat mensen logischerwijs een beetje flexibel omgaan met stelregel ‘gooi uw afval niet op straat’.
Een aantal omstandigheden/factoren die beïnvloeden waarom peuken vaak op straat worden gegooid:
-Rokers roken vaak al lopend onderweg van vertrekpunt A naar bestemming B. Roken is ook een zeer regelmatige bezigheid. Dus heel vaak worden rokers ergens onderweg geconfronteerd met een afgezogen peuk in de hand die ze liever kwijt zijn.
-Sigaretten voelen als een zeer beperkte last voor de leefomgeving. Zeker als het direct tussen de tralies van een putdeksel verdwijnt.
-Om te roken zal je sowieso af en toe ietsje meer schijt aan je omgeving moeten hebben dan niet-rokers. Mensen irriteren zich aan rook; ‘so what’ zal je als roker soms moeten denken.
-Goede alternatieven om je peuk weg te gooien zijn niet altijd voorhanden of vragen een grotere inspanning dan je wilt leveren.
Absoluut. Maar bedenk wel dat softe morele codes zoals ‘gooi uw afval niet op straat’ van tijd tot tijd overtreden zullen worden omdat de context dat nu eenmaal aanmoedigt. Als de glasbak vol zit dan zullen mensen hun lege flessen ernaast zetten. Liggen er duizend plastic bekertjes op een festivalterrein, dan zullen mensen zonder aarzelen het duizend-en-eenste bekertje erbij gooien.
@25: het vervelende is dat betalen voor afvalopruimen ook heel goed averechts kan werken. Je afval opruimen wordt dan iets waarvoor je betaald wordt, niet iets wat zo hoort (moreel gezien dus), waardoor mensen juist meer afval gaan achter laten. Vooral als zo’n programma op een gegeven moment wordt afgebouwd. Als je er weinig voor betaald krijgt, krijgt het ook nog eens een lage waarde. Wel positief natuurlijk dat men de mentaliteit probeert te veranderen door jongeren er actief bij te betrekken.
@26:
Wat een ongelooflijk gelul; eenvoudig uitgedrukt ;-)
Moet iets ingewikkeld gemaakt worden, omdat het anders van arrogantie zou getuigen:
Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig.
Eenvoud is het kenmerk van het ware.
Eenvoud siert de mens.
Ingewikkelde verhalen zijn vaak:
Nodeloos lang; ambtelijk gezever; een arrogante demonstratie van (parate of Wikipedia) kennis ; een verbloeming van de waarheid.
Indien je graag wat ingewikkelds wil lezen pak dan Umberto Eco’s Slinger Van Foucault ;-)
@29 Ik reageerde op
Blijkbaar lukt ons zelfs dát al niet. De minachting druipt ervan af. Met eenvoudige voorbeelden is niets mis, het gaat mij om de attitude.
@12: ik zou ook graag statiegeld zien op batterijen, die zijn giftiger dan glas en blik.
Maar helaas denkt de overheid dat geld bespaart wordt als afval weggooien goedkoper is.
@30:
Je zou ook kunnen denken:
Gezien de vele, soms wat primitievere reacties, die ook op Sargasso worden achtergelaten, kan het niet simpel genoeg ;-)
@31:
Mijn zegen heb je.
Terzijde, de afvalbakken in 010 hebben zo’n ingebouwd klein roostertje waar je precies je sigaret tegen kunt uitdrukken. Evengoed ligt de stoep eromheen bezaaid met peuken.
[off-topic]Bedankt kevin, dat je een paar bijzinnen neemt om het karakter van Jojanneke mee te duiden en daarmee totaal van de discussie af te leiden.
Dit citaat kan, in tegenstelling tot:
veel beter en makkelijker gelezen worden als:
“Door een simpel voorbeeld te kiezen, is (her)interpretatie van het daadwerkelijke issue moeilijker. Discussie over consensus over het issue is niet nodig: het is al duidelijk; dit zou het aantal reacties moeten bekorten en meer sturen naar discussie over het onderwerp zelf.” dunkt me…
[/off-topic]
@0 Ik denk dat er ook enige rek in zit in wat mensen als ‘echt afval’ beschouwen. Rationalisaties zoals in #27 maken dat punt duidelijk.
Uit de laatste alinea in #0 blijkt de vraag: is een gebrek aan fatsoen(/het werpen van peuken op de grond) een persoonlijk aan te rekenen gebrek? Of is het een probleem dat pas ontstaat bij grotere groepen?
Deels beide, en per persoon in verschillende mate. Er zijn er die, stampend tussen de plastic bekertjes, op zoek gaan naar een vuilnisbak. Een ander doet duim en wijsvinger moeiteloos uit elkaar zonder überhaupt te kijken naar een vuilnisbak. Er zijn genoeg mensen die voor moraliteit ‘externe correcties’ nodig hebben: als het niet verboden is, dan mag het (en zelfs als het verboden is: zolang oom Agent het niet ziet, is het niet erg).
‘De oplossing: meer morele ambitie’ lijkt me ook idealistisch: “Als iedereen zijn naaste liefhad als zichzelf, zouden we hemel op aarde hebben”; “Als alle markten totaal vrij zouden zijn, dan zouden prijzen en waarden van goederen en diensten naadloos op elkaar aansluiten”; “Als niemand bezit zou hebben, zou iedereen zich onbaatzuchtig inzetten voor de samenleving.”
Het oproepen tot meer morele ambitie doet mij denken aan (in het algemeen) de oproep van protestanten: Bedenk of wat je gaat doen goed of slecht is. Ging er iets niet goed (zonde)? Overdenk dan wat je de volgende keer moet vermijden. Dat dit lijdt tot zwaarmoedigheid, (soms) depressies en perfectionisme, hoef ik niet te zeggen.
Desalniettemin, ik prijs jouw idealisme. Ik ben ervan overtuigd dat er idealisten zijn om het beste in een maatschappij te willen; doemdenkers zijn nodig om daaruit de slechte punten te halen.
‘zolang oom Agent het niet ziet, is het niet erg’
Is waar, maar niet alleen oom agent niet zien als reden dat het dan ‘mag’ kun je gerust verder doortrekken naar alle afval die we niet zien (co2, co, nox, benzeen, zwaveldioxide, microplastics, hondepoep dat in het hemelwaterafvoer gespoeld wordt, roet, olielekkages, fijnstof, herrie, okselgeur en wat dies meer zij…). Het begon met een sigarettepeukje, maar eerlijk gezegd maken mensen over de hele wereld er een pleuriszooi van zonder ook maar enig idee te hebben. Dus, laten we demonstratief sigarettenpeuken op straat gooien om een ieder erop te attenderen dat er veel ergere dingen aan de hand zijn. ;-)
Mooi stuk, kan ik wel wat mee, de morele ambitie als begrip is nieuw voor mij.
“een andere verklaring voor het sigarettenpeukenprobleem zou kunnen zijn dat het een collectieve-actieprobleem is; ‘die ene peuk van mij gaat het probleem niet verergeren of verminderen.’ Het meest waarschijnlijk lijkt het me nog dat het een combinatie van de twee is. De oplossing? Die lijkt me toch echt te liggen bij de optelsom van individuen. Oftewel: meer morele ambitie.”
Laat ik het iets dringender en prangender maken:
Wat als, en ik zeg stel, dat de hetze tegen rokers alleen bedoeld zou zijn om de aandacht af te leiden van het feit dat de lucht in Nederland vanwege de hoge mate van industriele activiteit meer vervuild is dan waar ook in europa. Met andere woorden, de lucht boven Nederland is een van de meest vervuilde stukjes lucht in de wereld, alle ‘groen-propaganda’ ten spijt.
Kijk hier zelf maar:
http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/img_upload/thumbnail/422/luchtkwaliteit.Nederland.satelliet.1.350.jpg
Stel nou eens, dat dit DE oorzaak is voor de kankerepidemie in Nederland. Dat deze luchtvervuiling er de oorzaak van is dat alle andere carcinogide stoffen (uit voedsel, roken, autorijden, erfelijkheid) vanwege de reeds aanwezige giftige luchtvervuiling sneller deze ziekte doen ontstaan in het menselijk lichaam.
Wat gaan we er dan aan doen?
En hoe ziet dan de huidige optelsom eruit?