Moraal met een accent

ONDERZOEK - Een trein rijdt heel snel op vijf mensen af. De trein heeft een probleem en kan alleen stoppen als er een zwaar object op het spoor wordt gegooid. Jij staat op een brug en er staat een heel dikke man naast je. De enige manier om de trein te stoppen is hem op het spoor te duwen. Hierdoor sterft hij, en red je de vijf mensen. Zou je hem duwen?

De meeste mensen vinden dit een lastig dilemma. Als je alleen maar rekent – een utilitaire moraal, heet dat –, moet je de dikke man naar beneden gooien: een winst van vier personen. Maar het gevoel komt in opstand: die ene dode die je zelf veroorzaakt, voelt lastiger aan dan de vijf doden die als het ware ’toch al’ zouden vallen.

Kameroens accent

Dat was al enige tijd een interessante kwestie voor filosofen om over na te denken, maar op een zeker moment zijn ook taalkundigen deze anekdote gaan inzetten. Zo ontdekten ze dat het uitmaakt in welke taal het dilemma wordt gesteld. Als ze het verhaal in een vreemde taal horen (die ze natuurlijk wel moeten beheersen) zijn mensen eerder geneigd de dikke man te offeren dan wanneer ze het in hun moedertaal horen. Datzelfde geldt, blijkens een artikel in Brain Sciences door Alice Foucart en Susanne Brouwer, voor buitenlandse accenten.

De onderzoekers lieten mensen naar het verhaaltje over de ongeremde trein horen aan mensen zoals het verteld werd met een Brits, een Frans of een Turks accent én door een moedertaalspreker. In de eerste drie gevallen bleken de luisteraars eerder geneigd om het utilitaire standpunt te kiezen. Hetzelfde gold voor een Spaanse groep sprekers die naar het verhaaltje luisterden met een Kameroens in plaats van een Spaans accent.

Filosofisch

Wat verklaart dit alles? Een van de intrigerende mogelijkheden die de auteurs noemen is dat we als we naar een vreemd accent luisteren, meer afstand tot de spreker voelen. Die psychologische afstand zou er vervolgens toe leiden dat mensen rationeler nadenken over het dilemma, en daardoor eerder voor het utilitaire antwoord kiezen. Als het accent sterker was, en de spreker dus moeilijker te verstaan, werden mensen zelfs nog eerder utilitair dan wanneer iemand sprak met een licht accent.

Zulke bevindingen lijken me uiteindelijk ook filosofisch interessant. Kennelijk hangt onze moraal af van de vorm waarin de kwestie gesteld wordt. En de rationele keuze kiezen we daarbij vooral als het ons zo lastig mogelijk wordt gemaakt om te begrijpen wat er eigenlijk speelt.