Mexico, tegen de stroom op

De stad Oaxaca de Juarez, in het zuidoosten van Mexico, staat bekend om drie dingen.

Ten eerste is het volledige centrum, net als dat van Amsterdam, UNESCO- werelderfgoed. Ten tweede brouwt men er mezcal, een alcoholische drank van Casave-planten. Ten derde is er jaarlijks gedonder met stakende docenten.

Wat dat laatste aangaat: in 2006 leidden de acties tot een regionale burgeroorlog waarbij het centrum van de stad door demonstranten bezet werd, er uiteindelijk tienduizend agenten en soldaten werden ingezet en er een aantal doden viel, waaronder burgerjournalist Brad Will.

De regelmatig oplaaiende protesten laten zien dat onderwijs leeft in Oaxaca en de uitnodiging om een maand lang les te geven aan de letterenfaculteit van de Universidad Autonoma Benito Juarez de Oaxaca (UABJO) nam schrijver dezes vanzelfsprekend met beide handen aan. Afspraken over de huisvesting (gratis) en betaling (100 pesos per uur, ofwel 6 euro) waren snel gemaakt. De eerste les van een intensieve cursus “schrijven in het Engels” stonden gepland voor maandag 21 februari.

Bij aankomst bleek Oaxaca de reputatie meteen waar te maken: één van de kleinere onderwijsbonden had een staking uitgeroepen. Alle gebouwen van de universiteit waren gesloten en verzegeld met de rood-zwarte vlag van de stakers. Belangrijkste locatie, zoals de campus aan de rand van het centrum, werden vierentwintig uur per dag door groepjes demonstranten bewaakt. Zoals altijd draaide het om geld.

De woede van de stakers richtte zich primair op rector Rafael Torres Valdez, een architect die sinds 2008 de scepter zwaait over de universiteit. De corpulente Torres Valdez heeft de bijnaam Pinguïn gekregen, vanwege zijn publieke optredens in rokkostuum. De docenten wijzen erop dat Torres Valdez 60.000 pesos per maand verdient, zo’n 3500 euro, terwijl zij voor een uur les geven met achtendertig pesos genoegen moeten nemen. Dat is net iets meer dan twee euro per uur, per maand nog geen 500 euro als je zoals gebruikelijk ook zaterdagen werkt. Geld voor salarisverhoging is er niet, omdat alles opgaat aan campagnes, aldus de stakers.

Die campagnes is een verhaal apart. Omdat de UABJO een publieke universiteit is, worden rectoren gekozen voor periodes van vier jaar en faculteitsdirecteuren voor drie jaar. Herkozen worden kan niet, maar na een periode ontvangen ze nog eens een gelijk aantal jaren wachtgeld. Logischerwijs zijn het gewilde baantjes, zodat kosten nog moeite gespaard worden om in het zadel te komen en, als men daar eenmaal zit, te zorgen dat de opvolging bestaat uit een trouwe bondgenoot, die het principe van ‘voor wat hoort wat’ goed begrijpt.

Dat principe is sowieso belangrijk in de leidende functies. Bij de letterenfaculteit kunnen ieder jaar honderd studenten beginnen aan een – voor hen kostenloze – opleiding. Er melden zich dan ook gemiddeld twaalfhonderd belangstellenden aan. De directrice van de faculteit vertelt dat ze een half jaar voordat de selectie gemaakt wordt de eerste telefoontjes krijgt, soms met interessante aanbiedingen, soms met bedreigingen, soms met allebei. Of ze er maar voor wil zorgen dat Juan X en Belen Y bij de honderd gelukkigen horen. Zelfs als de directrice haar rug recht houdt kan ze talloze cadeaus van dankbare ouders en peetouders tegemoet zien. Dat haar auto een keer bekrast wordt is ook onderdeel van het pakket.

Ondanks dat hele naar corruptie ruikende systeem (en wat ruikt er in Mexico met zijn integriteitscore van 3.5 niet naar corruptie?) gebeuren er toch ook goede dingen. Rector Torres Valdez mag dan kritiek krijgen van een deel van zijn medewerkers, hij heeft er wel voor gezorgd dat er een nevenvestiging van de letterenfaculteit in een afgelegen plaatsje als Puerto Escondido is gekomen. Jongeren die een reis van 300 kilometer naar Oaxaca niet kunnen maken, kunnen zo in hun eigen regio toch worden opgeleid tot docent of vertaler. Anderen kunnen talen leren die van pas komen in de toeristische sector, de belangrijkste economische branche in de staat Oaxaca. Komend jaar wordt ook een nevenfaculteit verpleging geopend, die een impuls moet geven aan zowel de werkgelegenheid als de gezondheidszorg in het district San Pedro Mixtepec.

Of de stakers nu gelijk hadden of niet, na een week was de bezetting afgelopen en liepen de universiteitsgebouwen en de campus weer vol met jonge Mexicanen, hypergemotiveerd om te leren. Ze kennen de reputatie van hun land, kennen de beelden van verminkte lijken in Ciudad Juarez en veel dichterbij in Acapulco. Ze kennen allemaal de corruptie (en hebben ieder op hun zestiende voor een prikkie een rijbewijs gekocht) maar desondanks, tegen die stroom op, willen ze wat maken van hun leven en wat maken van hun land.