Medicijnfraude

Frauderen met doktersrecepten, dat gebeurt steeds meer in Nederland. Criminologe Therese Klok, die ook als doktersassistente werkt, doet een suggestie om fraude te voorkomen.

Het KNMP, de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie, laat weten dat er een stijging is in het aantal fraudegevallen met recepten. Het gaat dan om twee vormen van fraude, zo licht woordvoerder Rob Sebes toe in een interview met BNR. De eerste groep gaat om personen die inmiddels ervaren zijn in het vervalsen van papieren receptjes, de tweede gaat om de zogeheten shoppers: “(…) dat zijn mensen die ’s avonds naar huisartsen gaan die waarnemen. Daar ontfutselen ze een echt recept met een zielig verhaal dat ze ziek zijn. En daarmee gaan ze vervolgens naar de apotheek.” Vooral weekend- en avond apotheken zijn het doelwit van deze fraudeurs, omdat die waarnemen voor alle artsen en dus de patiënten niet persoonlijk kennen.

Vroeger ging het om een handjevol meldingen, nu om 300 – 400 gevallen per jaar. Het KNMP denkt dat dit slechts het topje van de ijsberg is. Dat denk ik ook. De zorg, en dan met name huisartsen en apotheken zijn het niet gewend om te denken in termen van ‘fraude’, ‘valse recepten’ en ‘belazerij’; ze willen graag helpen en hebben daar ook een eed voor afgelegd. Bovendien levert het extra administratie op, waar ze niet echt op zitten te wachten. Tekenend is de manier waarop hier in 1996 mee om werd gegaan, toen het vervalsen van receptjes helemaal een fluitje van een cent was. Laat ik het zo zeggen: toen ik vroeger mijn kindertekeningen op receptenblokken maakte, wist ik nog niet welk goud ik in handen had.Te dik papier

In 1996 gingen journalisten Joeri Boom en Levi Emmerik voor de Groene Amsterdammer op pad met 13 amateuristisch nagemaakte receptjes. In acht van de dertien gevallen werden de middelen probleemloos meegegeven, slechts in een geval zag de apothekersassistente dat het een vervalst recept betrof: “Te dik papier en een verdacht handschrift. Hier had iemand duidelijk moeite gedaan om iets te vervalsen. Wij hebben daar veel ervaring mee. Vroeger kwamen hier regelmatig junks met valse recepten. (…) Nadat ik een keer ben neergeslagen, hebben wij besloten geen enkel verdacht recept meer te honoreren.”

Vroeger waren de controlemiddelen lachwekkend eenvoudig: het recept was te herkennen aan het handschrift van de arts, de handtekening en het receptpapier. Ook de noteerwijze kon gecontroleerd worden. Vroeger, en nu nog steeds trouwens, moet de dosering van opiaten worden uitgeschreven in cijfers en letters. Het doet aan alsof je op een vliegveld alleen wat controlevragen stelt, en de röntgenmachine, bodyscan en fouillerende beveiligers maar weglaat. Terwijl het vroeger vele malen makkelijker was dan nu. Het gros van de recepten wordt anno 2012 achter de schermen verwerkt en via de mail naar de desbetreffende apotheek gestuurd. Sommigen worden nog gefaxt, en het gebeurt maar een enkele keer dat een patiënt echt een papieren receptje meekrijgt. Eigenlijk zou dus elk papieren receptje met het nodige wantrouwen bekeken moeten worden.

Eigen verantwoordelijkheid

Destijds gaf de toenmalige algemeen directeur van het KNMP De Blaey aan dat hij in dertien jaar tijd nog nooit gehoord had van de mogelijkheid met valse recepten medicijnen mee te krijgen. De Blaey: “Het is ons als organisatie nooit meegedeeld. Het is niet onze taak om fraude te voorkomen. Wij kunnen niets anders doen dan met de leden afspreken wat het beste systeem is. Het is hun verantwoordelijkheid. Als de fraude toeneemt, dan gaan wij ons afvragen of zo’n systeem wel werkt. De apothekers zouden graag op elektronische recepten overgaan. Maar de inspectie volgt de wet die zegt dat onder een recept een handtekening moet staan. De verantwoordelijkheid ligt bij de wetgever. Die loopt achter de feiten aan. (….) Dat die mensen om morfine komen en het nog meekrijgen ook, is kwalijk. Maar het is hun probleem. Mensen hebben ook een eigen verantwoordelijkheid.”

Toen werd de verantwoordelijkheid dus overal en nergens neergelegd, nu heeft het KNMP gelukkig een actievere rol aangenomen. Indien een fraudegeval gesignaleerd wordt, raden zij aan het protocol te volgen. Dat bestaat uit het verifiëren van de identiteit van de patiënt; apothekers mogen dus om een legitimatiebewijs vragen en eventueel het BSN-nummer noteren. Er kan gebeld worden met de dienstdoende of voorschrijvende arts. Vervolgens dient de apotheker aangifte te doen bij de politie of bij de IGZ. De apothekersassistente die ik sprak, zei dat ze ook een melding maken bij de huisarts. Officieel mag de naam van de vervalser, in verband met de privacywetgeving, niet kenbaar gemaakt mogen worden aan de collegae, maar alleen de naam van het middel en de huisarts. Daar heb je natuurlijk helemaal niks aan en in de praktijk werkt de praktijken-tamtam toch anders. De huisarts die ik hierover sprak was niet snel geneigd om de politie te bellen; hij vindt de vertrouwensband met de patiënt belangrijker. Het komt wel in het dossier te staan, wat bij eventuele overdracht naar een andere huisartsenpraktijk voor problemen kan zorgen. Bij twijfel wordt wel altijd contact opgenomen met de apotheek.

Jagen op Fentanyl

Op een kleine 2000 apotheken in Nederland lijkt maximaal 400 (bekende) gevallen niet veel; een gemiddelde Etos wordt vaker slachtoffer van diefstal of verduistering. Het gaat hier echter niet om een lippenstiftje, maar om medicijnen. Het grootste probleem was volgens de brancheorganisatie dan ook het middel waar door recept-vervalsers op gejaagd wordt: fentanyl. Uit de praktijk ken ik het als middel dat in de palliatieve zorg gebruikt wordt, om in de laatste levensfase van stervende mensen de pijn te verlichten. Het staat niet voor niks bekend als 100 keer sterker dan heroïne (het werkt wel anders). Dat moet je niet willen gebruiken, zeg maar. De apotheker die ik vroeg naar zijn ervaring met valse receptjes (“heel weinig, misschien eens in de twee, drie jaar”) vond het niet zo handig dat het KNMP de naam van het middel naar buiten had gebracht: “omdat het mensen op ideeën kan brengen.”

Dit is ook de reden dat er best wat meer aandacht mag komen om de fraude met receptjes en medicijnen tegen te gaan. Fentanyl werkt in ieder geval verslavend, als ik het ‘enige echte’ drugsforum mag geloven. Wat niet voor eigen gebruik is, wordt verder privé verhandeld door de frauders. Niet echt online, de enige fentanyl aanbieder die ik op internet bij een kleine zoektocht kon vinden, was ‘Henry’ uit ‘België’ die via hondenmarktplaats.nl zijn witte waar aanbiedt. De fraude is een kostbare aangelegenheid, want het blijft diefstal en diefstal in welke vorm dan ook wordt uiteindelijk verhaald op de klant, in dit geval de premie-betaler.

Maatregelen

Maar hoe kan je deze vorm van fraude nog meer tegengaan? Recepten zijn momenteel een jaar geldig; als er dus een relatief oude datum op staat, zorgt dat niet voor argwaan. Dat zou bijvoorbeeld zes maanden kunnen worden. Ook op de papieren recepten die worden meegegeven is er nog winst te behalen, door papier te gebruiken met het esculaap watermerk bijvoorbeeld. Maar ook op receptenblokken, die zijn namelijk gewoon online te bestellen. En ondanks dat er wel om een telefoonnummer en AGB-nummer (algemeen zorgverlenersbeheer) wordt gevraagd, is dat niet verplicht. Het werd door de man die ik hierover sprak wel ter controle gevraagd als het ontbrak bij een bestelling, maar daar bleef het bij, omdat het dus niet wettelijk verplicht is. Oftewel: iedereen met een bankpasje en een telefoonnummer kan dus blanco receptenblokken bestellen. Het is wellicht ook raadzaam om apothekersassistentes te trainen op het herkennen van eventuele valse recepten; als het zo zeldzaam is, komen ze namelijk niet vaak uit zichzelf voorbij. Na voorlichting zou kunnen blijken dat het veel vaker voorkomt dan men aanvankelijk dacht.