RECENSIE - Margaret Thatcher suggereerde in de jaren tachtig met haar veel geciteerde slogan ‘There is no alternative’ dat er geen ander economisch systeem mogelijk is dan het kapitalisme. Alsof het een natuurwet betreft. Er is van begin af aan veel kritiek geweest op een dergelijke voorstelling die naast een kleine overheid ruim baan propageerde voor het geglobaliseerde bedrijfsleven. Toch is TINA, zoals de leuze doorgaans wordt afgekort, nog steeds een leidraad voor veel regeringen. Sinds de financieel-economische crisis die begin deze eeuw eerst de Verenigde Staten en later Europa trof krijgt de kritiek op het neoliberalisme en het vigerende financieel kapitalisme wel meer aandacht. Thomas Piketty, Kate Raworth, Mariana Mazzucato en Jason Hickel, om een paar auteurs te noemen, hebben laten zien dat het vigerende systeem rampzalige gevolgen heeft voor mens en natuur en dat we dringend moeten gaan nadenken over een andere inrichting van de economie. Want Er is wél een alternatief, schrijven de auteurs van een nieuwe bundel essays onder deze titel over ‘postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens’.
Er is wél een alternatief heeft als motto: ‘Alleen als we zien én geloven dat we iets te kiezen hebben, kunnen we samen bouwen aan een betere samenleving.’ Daarvoor moeten we dan wel eerst afscheid nemen van die oude TINA-propaganda. Geen geringe opgave gezien het feit dat het kapitalisme inmiddels zozeer verweven is in ons denken en doen dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen dat er echt alternatieven zijn. Loskomen van TINA dus. Goed dat er een boek is dat daaraan kan bijdragen.
Breken met het kapitalisme
Een bundel met essays van meer dan dertig auteurs loopt altijd het risico van een te veel aan diversiteit en gebrek aan samenhang. Dat leest meestal niet zo lekker. Maar de samenstellers, van deze bundel, verbonden aan het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, zijn er in geslaagd van alle bijdragen één prettig leesbaar geheel te maken. De rode draad is de weg om te breken met het kapitalisme. De bijdragen belichten elk een verschillend facet van het huidige economische systeem. Dat loopt uiteen van onderwijs, wonen, zorg, natuur, energie en handel tot bestuur, media en technologie. Alle auteurs beginnen met een blik op wat in het postkapitalisme mogelijk is. Ze laten zien wat er schort aan het vigerende systeem en wijzen naar mogelijkheden om daar van af komen. Veel auteurs wijzen ook naar elkaars analyse en oplossingen. De geboden oplossingen mogen dan soms wat idealistisch ogen, en hier en daar ook wat detaillistisch, het grote beeld dat geschapen wordt is hoopvol. Als je alle hier geschetste groene en sociale ideeën voor een leven na het kapitalisme in één samenhangende beweging onderbrengt zou er best iets moois uit kunnen groeien.
Maar allereerst gaat het dus om loskomen van de bestaande praktijk. Een mooie bijdrage is die van Koen Haegens over tijd. We leven in een ‘haastmaatschappij’. We besteden steeds meer tijd aan werk voor de baas, terwijl de lonen achterblijven. De kapitalistische logica is zo weinig mogelijk personeel inzetten voor een maximaal resultaat. Door de continue bereikbaarheid staan werknemers ‘nooit meer uit’. Niemand praat meer over werktijdverkorting. Met een basisinkomen zou volgens Haegens de druk om steeds meer en harder te werken verdwijnen. Aansluitend schrijft Sjors Roeters over de noodzaak van bedrijfsdemocratie. We geven hoog op over onze westerse democratie. Waarom accepteren we dan dat ‘we een derde deel van ons wakkere leven doorbrengen op een plek waar helemaal geen democratie is’? Waarom laten we de bedrijven waarvoor we werken exclusief in handen van ondernemers en aandeelhouders die uitsluitend streven naar kapitaalsaccumulatie? Juist dat is, zoals we in een andere bijdrage kunnen lezen, ook de grootste hinderpaal voor effectieve natuurbescherming. ‘Verbindend natuurbehoud’ bepleiten Bram Büscher en Esther Turnhout, gebaseerd op ‘twee fundamentele principes: voorbij economische groei en voorbij de geforceerde scheiding tussen mens en natuur.
Zeggenschap
Zeggenschap over de economie komt terug in de bijdrage van Vera Vrijmoeth en Hendrik Noten, verbonden aan de FNV. Om tot een betere verdeling van de welvaart te komen moet er volgens hen afgerekend worden met drie mythen: de mythe van de meritocratie, de mythe van het trickledowneffect en de mythe van de niet-innovatieve overheid. Daarop volgt hun sociaaldemocratisch program: echte zeggenschap van werknemers in ondernemingen, versterking van de vakbonden en meer zeggenschap van de overheid over de economie als geheel. In deze lijn zien we ook in andere bijdragen pleidooien voor versterking van de collectieve sector, een energievoorziening onder publiek beheer met democratische controle ‘in samenspraak met coöperatief eigenaarschap zonder winstbejag’ en de voedselvoorziening als ‘publiek goed’.
Alternatieven voor het kapitalisme vereisen een politisering van de economie. De inrichting van de economie moet onderwerp worden van het maatschappelijk debat, schrijven Merlijn Oudenampsen, Sam de Muijnck, Bram Mellink en Joris Tieleman in een artikel over de nodige veranderingen in het bestuur onder de titel ‘De denkende overheid’. Tegen de achtergrond van het toeslagenschandaal bepleiten zij uitbreiding van de capaciteit en expertise bij overheid en politiek. ‘Eenzijdige analyses vanuit slechts één bepaalde aanpak leiden tot blinde vlekken, valse zekerheid en eenvormige oplossingen’. Daartegen kan meer pluralisme in de economie helpen en meer betrokkenheid van burgers via een nieuwe denktank, een Planbureau van de Burger met representatieve gelote burgerpanels.
Machtsvorming
Bij alle veelbelovende uitzichten op het overwinnen van Thatchers uiterst beperkte economische visie heb ik nog wel twee kritiekpunten op Er is wél een alternatief. Het eerste betreft de nationale insteek van veel auteurs. Daarmee wordt de blik op de omvang van de problemen helaas beperkt. Als we het over de economie hebben kunnen we er sinds enkele decennia niet meer omheen dat we verder moeten kijken dan wat er in ons kleine landje gebeurt. Je kunt geen alternatieven voor het dominerende kapitalisme uitwerken die uitsluitend passen binnen de nationale grenzen. Echte alternatieven vereisen minstens een Europese aanpak. Mijn tweede kritiekpunt is de onderbelichting van het machtsvraagstuk. Met uitzondering van het pleidooi voor versterking van de vakbeweging, dat de FNV-mensen even kort aanstippen kwam ik weinig suggesties tegen voor de wijze waarop de beweging tot stand moet komen die in staat is om alle mooie ideeën te bundelen, de weerstand tegen verandering te keren en de politiek in een andere richting te sturen.
De bundel Er is wél een alternatief is geen gelegenheidsuitgave, het is het resultaat van een project dat twee jaar geleden is gestart. Maar het komt wel mooi op tijd nu we na 22 november het zicht hebben op enige politieke vernieuwing (ik formuleer het maar voorzichtig). Ik hoop dat het boek op z’n minst een deel van onze nieuwe volksvertegenwoordiging in staat stelt om definitief los te komen van TINA-gedachten en voorts dat het voldoende inspiratie biedt om alternatieven serieus te nemen.
Er is wél een alternatief. Postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens. Hans Rodenburg, Noortje Thijssen en Koen Bruning (red.). Uitgeverij Ambo|Anthos i.s.m. het wetenschappelijk bureau van GroenLinks. 352 pagina’s, €23,99.
[foto: Margaret Thatchers Spitting Image Puppet]
Reacties (31)
Als we naar een alternatief van iets zoeken, moeten we eerst precies definieren wat “iets” is. Het post kolonialisme, het neoliberalisme, het kapitalisme?
Het postkolonialisme buit nog steeds ontwikkelingslanden uit, door hoge winsten door ultra lage lonen en arbeidsvoorwaarden en lage kostprijzen van grondstoffen en belastingen. Uitbuiting van omstandigheden, mensen en de aarde. Dat onrecht moet worden uitgebannen.
Het neoliberalisme is van oorsprong gematigd met een sturende werking van de overheid. Echter zoals zo veel na de 70 er jaren, hebben conservatieven hieraan een egoistische draai gegeven door maximale vrijheid van het individu, de vermogenden, het bedrijfsleven, de financiers, de aandeelhouders te geven, met zo laag mogelijke belastingen voor deze partijen en afwenteling van kosten op de staat en afknijpen van werknemers. Vaak ook ten koste van klanten en consumenten. Bij lage lonen en arbeidsvoorwaarden voor arbeiders voor maximale concurrentiekracht. Dit is een soort kolonialisme van alles en iedereen. Het leidt tot een sterke tweedeling in de maatschappij, uitbiiting van de aarde en dus tot asociaal beleid.
En dan het kapitalisme. Hierop wil ik inzoomen.
Het is een economisch systeem om mensen aan te moedigen om met een onderneming, met kennis, arbeid, technologie en het creeren van meerwaarde en onderscheidingsvermogen winst te maken. Of je bent goedkoop of je bent de beste. Ben je geen van beiden dan heb je geen bestaansrecht.
Bestaansrecht daar gaat het om, continuiteit.
Als onderneming/bestuur/aandeelhouders en als ondernemer, heb je de keuze uit grofweg 2 economische culturen:
1. Winstmaximalisatie door focus op korte tetmijn eigen belang
2. Winstoptimalisatie door balans van continuiteit en maatschappelijk belang
Zo bezien kan het kapitalisme, mede gericht op het maatschappelijk belang een belangrijke rol spelen in een zich verder ontwikkelende maatschappij.
Daarbij nemen bedrijven volledige verantwoordelijkheid, dragen bedrijven faire belasting af, voeren zij een duurzaam bedrijfsbeleid, hebben medewerkers zeggenschap of zelfs een aandeel, wordt er democratisch bestuurd en beslist, ook op het gebied van arbeidsvoorwaarden, is er alom binnen en buiten het bedrijf tevredenheid over het bedrijf, en verdienen de aandeelhouders hun fair share op lange termijn en kan er continu geinvesteerd, ontwikkeld geoptimaliseerd en beter verdiend worden. Maatschappelijk ondernemen krijgt echt vorm en inhoud en vormt het kwantitatief en kwalitatief verdienmodel.
Kapitalisme in deze vorm is een uitstekende manier om op macro, meso en micro niveau de maatschappij verder te brengen en belangrijke nadelen van het huidige economische syteem op te lossen. Nederland en Europa kunnen hierin het voortouw nemenen daarmee onderscheidingsvermogen en voorkeursposities creeren. Daarvoor is wel een betere, maar niet een grotere overheid nodig. Veel wordt in gezamenlijke verantwoordelijke handen gegeven van financiers, besturen werknemers en burgers. De overheid neemt, waar nodig, wel een dwingende regisseursrol op zich langs maatschappelijke doelen en programma’s.
Vrijheid binnen verantwoordelijkheid.
Het probleem is niet kapitalisme maar de deregulatie en denivellering die thatcherisme en reaganomics hebben ingezet. Dit heeft geleid tot ongebreideldkapitalisme waar negatieve eigenschappen van mensen ongehinderd hun gang konden gaan.
Vrijheid van kapitaal en productie is essentieel geweest in de progressie van de mensheid. Alle andere geprobeerde systemen bleven ver achter, in die zin was er geen alternatief. Dat Thatcher dat argument gebruikte om haar snode plannen van deregulatie door te voeren was manipulatief maar is geen goede reden om nu allemaal communist te worden.
Ik zou het omdraaien. De deregulatie en denivellering zijn geen uitvindingen van Reagan of Thatcher maar komen voort uit een systeemimmanente drang tot groei van het kapitaal.
Het aardige van het boek dat ik heb besproken is nu juist dat het laat zien dat er meer alternatieven zijn dan kapitalisme en communisme.
Dat is waar maar er is geen ontkennen aan dat die het naar een niveau hebben getild waar we nu nog de vruchten van plukken. Ik chargeer met communisme omdat dat je in het stuk kapitalisme contextvrij overal de schuld van geeft.
Gedeeltelijk collectievering van publieke voorziening leidt in de geschiedenis ook nergens toe. In de praktijk doet communisme en alle gradaties daarvan ook vrijwel niets tegen de hebberigheid van mensen. Het systeem ontspoort altijd in corruptie en armoede onder de bevolking.
Regulering om excessen in te tomen en nivellering om iedereen een comfortabel leven te gunnen ongeacht de economische waarde die de samenleving aan zo’n leven geeft. Dat kan prima binnen een kapitalistisch systeem. Zoals van Kooten en de Bie ooit zeiden: ‘Geen gezeik, iedereen rijk.’.
Cruciaal bij collectieve publieke voorzieningen is de zeggenschap van alle belanghebbenden. Dat is per definitie vreemd aan een kapitalistische onderneming. Ook de
kan alleen slagen als de economie is gedemocratiseerd.
Boven het hoofdstuk van Sjors Roeters staat een variant op de leus van Koot en Bie: ‘Iedereen CEO’
Zeggenschap is geregeld via de parlementaire democratie, die kan reguleren waar iedereen aan moet voldoen. Je hebt nu ook ondernemingsraden, ontslagbescherming, cao’s etc. allemaal netjes democratisch wettelijk geregeld in een kapitalistisch systeem.
Nu kan je stellen dat dit niet goed genoeg werkt maar daar kan je dan ook weer tegenover zetten dat als de kiezer al niet instaat is het parlement te kiezen dat goed voor hem is wat doet je dan vermoeden dat directe inspraak beter gaat werken? Ik heb geen beter alternatief dan democratische verkiezingen maar zoveel vertrouwen in de kiezer heb ik niet. Het beste element van democratie is roulatie van de macht en volgens mij niet het het inzicht van de kiezer. Dus hou die alsjeblieft van de directe knoppen af.
Allemaal mooie theorieën, alleen merkt de meerderheid in Nederland er weinig van.
Want in de koopwoning of sociale huurwoning, vaste baan, eventueel mooie pensioen, en genoeg tijd en geld voor relaties en hobby;s.
Het is wel mooi een stok om mee te slaan als je niet geslaagd bent, en afgehaakt bent in de prestatiemaatschappij. Geen diploma’s of certificaten via de baas, nooit vaste baan, en daardoor totaal geen ontwikkeling, alleen afhankelijk van het noodlot. Je mag alles zelf doen en regelen en betalen, tot en met de studieschuld die je nooit gaat afbetalen en waarvan de rente is gestegen.
Armoede is iets van 20%, en daarbij nog een groep die het vervelend heeft met kiezen wat wel of niet, vanwege gestegen energieprijzen.
Je komt hier nooit uit als je de begrippen kapitalisme en neoliberalisme door elkaar gooit. Neoliberalisme is, zou je kunnen zeggen, fundamentalistisch kapitalisme. En dat leidt tot een hoop problemen. Maar voor de grote doorbraak van het neoliberalisme in de jaren ’80 hadden we ook een kapitalistische maatschappij. De VS was ook in de periode na de Tweede Wereldoorlog kapitalistisch, ook waren er torenhoge belastingtarieven voor de hoogste inkomens en gigantische overheidsuitgaven.
Als je alle kritiek op neoliberalisme anti-kapitalistische noemt, neem je het frame van (extreem) rechts over, waar ze alle kritiek op neoliberale uitwassen al jaren afdoen als communisme of socialisme.
Neoliberalisme koppel ik meer aan een politiek-economische denkrichting. Kapitalisme is een economisch systeem dat kapitaalsaccumulatie als voornaamse drijfveer heeft. Neoliberalen stimuleren de ongebreidelde groei van dat systeem ten koste van alle andere belangen.
In de eerste helft van de twintigste eeuw was er in veel landen een meerderheid voor correcties op het kapitalisme. Dat leidde tot verzorgings- of welvaartstaten. Die zijn sinds de jaren tachtig door neoliberalen stap voor stap ontmanteld om het kapitalisme alle ruimte te geven. Want het kapitalisme is als een rupsje-nooit-genoeg. De correcties die op de nationale schaal van de naoorlogse economie nog wel doorgevoerd konden worden zijn door de globalisering veel moeilijker te realiseren. Het werkt gewoon niet. Niet voor een brede welvaart, niet voor de planeet. Daarom is het zinnig om na te denken hoe het anders kan. Zoals in dit boek gebeurt.
Ik denk niet dat dit de algemeen geaccepteerde definitie van kapitalisme is. Van Dale omschrijft het bijvoorbeeld als:
Dit is dus precies het probleem. Als je begrippen zo slordig gebruikt loop je het risico om regelmatig de framing van anderen over te nemen. In dit geval is die framing nou net begonnen bij het begrip in de kop boven dit stuk: TINA. Daarmee werd de suggestie gewekt dat neoliberalisme de enig ware vorm van kapitalisme zou zijn. Neoliberalen spelen dat retorische spelletje nog steeds, en ondertussen laat de halve wereld zich erdoor bij de neus nemen. Maar het klopt nu nog net zomin als veertig jaar geleden.
Ik heb niet de pretentie gehad een sluitende definitie van kapitalisme te geven. Maar zit daar nou echt het probleem? Kapitaalsaccumulatie, eindeloze groei van privaat geld en private goederen, is een drijfveer. Een doel dat voor het eerst 150 jaar geleden uitgebreid is beschreven en volgens mij nog steeds geldt. Het echte probleem is dat ondanks alle roofbouw die er uit voortvloeit velen nog steeds niet kunnen loskomen van dat meer, meer, meer, voor mij, voor mij, voor mij. Het is misschien wel meer een psychlogisch probleem dan een taalkundig probleem.
Jos,
Het probleem is dat je neoliberale propagandisten in de kaart speelt door hun retoriek over te nemen. Daar probeer ik je op te wijzen.
Ik snap heus wel dat je het niet zo bedoelt. Maar je snijdt jezelf in de vingers door zo slordig om te gaan met een begrip als kapitalisme. Wat heb je aan goede bedoelingen als je ze zo onzorgvuldig opschrijft dat je je tegenstanders daarmee van munitie voorziet?
Nog een verduidelijking. Het gaat me absoluut niet om semantiek op zich. Maar het is nou eenmaal zo dat het manipuleren van taal al sinds de jaren ’80 een belangrijk deel is van de neoliberale (en later ook de extreemrechtse) succesformule. Mede daardoor krijgen ze het steeds weer voor elkaar om een aanzienlijk deel van de kiezers tegen hun eigen belang in te laten stemmen. En daarom is het belangrijk om daar heel alert op te zijn en de sturende of misleidende retoriek niet over te nemen.
Ben het wel met je eens dat te makkelijk een frame overnemen niet zo handig is.
Probleem is hier wel, en daar kan Jos niet zoveel aan doen, dat zowel kapitalisme als neoliberalisme zich bijna niet laten definiëren. Ook de Vandale slaagt daar wat mij betreft niet in.
Er zijn natuurlijk een heleboel begrippen die zich niet in alle finesses laten definiëren. Maar dat doet niks af aan het feit dat kapitalisme en neoliberalisme zeker geen synoniemen zijn. En dat kapitalisme in het algemeen niet alleen maar wordt geassocieerd met accumulatie van kapitaal, maar bijvoorbeeld ook met economische vrijheid en het recht op privé-bezit. Dat je geen exacte definitie kunt geven is nog geen excuus voor dit soort slordigheid.
Ik begrijp je angst niet. Rechts vindt altijd wel een stok om mensen mee te slaan die onrecht onthullen en verandering propageren. Je moet je er niet door laten gijzelen.
Maar goed, ik houd me aanbevolen voor suggesties voor alternatief taalgebruik.
Tja. Als het allemaal toch niks uitmaakt kun je je ook de moeite besparen om een stuk als dit te schrijven. Maar het lijkt met toch de bedoeling om een verhaal zo duidelijk mogelijk over te brengen.
Dat heb ik dan ook helemaal niet gezegd. Ik zei dat je zorgvuldig moet zijn.
Had ik al gedaan: neoliberalisme en kapitalisme niet door elkaar gooien.
Zie 4.1
Jos, hoe jij woorden interpreteert is niet relevant. Het gaat erom welke betekenis en lading ze in de rest van de wereld hebben.
Wikipedia
Capitalism is an economic system based on the private ownership of the means of production and their operation for profit.[1][2][3][4] Central characteristics of capitalism include >>capital accumulation, competitive markets, price systems, private property, property rights recognition, voluntary exchange, and wage labor.[5][6]
Marx
The capitalist mode of production is characterized by private ownership of the means of production, extraction of surplus value by the owning class for the purpose of >>capital accumulation, wage-based labour and—at least as far as commodities are concerned—being market-based.
Weber
capitalism is identical with the pursuit of >>profit, and forever renewed profit, by means of continuous, rational, capitalistic enterprise.
Nog even iets om over na te denken. Waarom zo de hele neoliberale goegemeente jarenlang, altijd als het erover ging, hebben volgehouden dat neoliberalisme helemaal niet bestond? Ik denk dat ze dat deden omdat ze zichzelf wijs hadden gemaakt dat hun ideologie in niets verschilde van het kapitalisme waar we in de westerse wereld zo welvarend mee zijn geworden, vooral het midden van de twintigste eeuw (de Great Acceleration). En dat ze dus niet wilden weten, of wilden vertellen dat er echt grote verschillen zijn tussen toen en nu. Dat de ongelijkheid toen veel minder extreem was, bijvoorbeeld, en dat overheden een flink stempel drukten op de economie, of op de ontwikkeling van wetenschap en technologie.
Het blijft bizar hoezeer sommige mensen decennialang blijven ageren tegen het ‘kapitalisme’ terwijl om hen heen de wereld steeds rijker en welvarender wordt.
Inmiddels zou toch duidelijk moeten zijn dat economische vrijheid daar een grote rol in speelt.
We hebben helemaal geen behoefte aan een compleet ander economisch systeem; mensen die daar voor pleiten moeten met argwaan bekeken worden.
In plaats daarvan kunnen we ons beter focussen op het verzinnen van concrete oplossingen voor de vele problemen die de mensheid nog altijd heeft.
Wat dat betreft blijft dit een belangrijk stuk om in je achterhoofd te hebben:
https://ourworldindata.org/much-better-awful-can-be-better
Jos kijkt alleen naar alles wat er mis is in de wereld en schrijft dat zonder onderbouwing toe aan een niet nader gedefinieerd ‘kapitalisme’. Daar hebben we niets aan. Je moet ook kijken naar wat er beter is geworden, en daarin zit de sleutel naar wat we moeten doen om de wereld nóg beter te maken.
De rampzalige gevolgen voor de natuur komen natuurlijk niet door het kapitalisme, maar is simpelweg het gevolg van het succes van de mens als soort. Ook jagers-verzamelaars zijn in staat om hun natuurlijke omgeving ingrijpend te veranderen. Juist in communistische landen was er sprake van ernstige milieuvervuiling (die overigens meer met gebrek aan rijkdom te maken had dan iets inherents aan het systeem).
Dus ja, natuurlijk moeten we nadenken over een andere inrichting van de economie (die is ook al aan de gang), meer niet in de betekenis die Jos er aan geeft.
Steve Pinker ziet het optimistisch, maar die zal wel weer niet deugen.
Ik zal niet zeggen dat hij niet deugt, maar een beetje simplistisch is zijn optimisme wel. Natuurlijk heeft de mensheid veel vooruitgang geboekt, maar als je de menselijke geschiedenis bekijkt gaat dat niet in een vloeiende lijn. Meer op de manier van de processie van Echternach: drie stappen vooruit, twee stappen achteruit. De meeste beschavingen die we hebben gekend zijn ook weer ten onder gegaan.
De kans dat je als beschaving op korte termijn het loodje legt neemt een stuk toe als je je onkwetsbaar waant. (Dat geldt overigens niet alleen voor beschavingen, maar bijvoorbeeld ook voor bedrijven, individuen, scheepsbemanningen, politieke partijen of voetbalclubs.) Met optimisme is niks mis. Met struisvogelgedrag wel.
Samengevat: al het goede is te danken aan het kapitalisme, maar alle problemen die daarmee samenhangen zijn te wijten aan ‘het succes van de mens als soort’. Dat is al net zo’n simplistisch verhaal als het kortzichtige anti-kapitalisme dat je maakt van Jos zijn verhaal (hoewel hij het volgens mij niet zo bedoelt). Misschien zou je het boek eens moeten lezen dat Jos hier bespreekt. Volgens mij hebben daar een hoop mensen aan meegewerkt die er wat beter over hebben nagedacht.
Dat is niet zo’n beste samenvatting van mijn post.
Wat ik wel zeg: economische vrijheid is een belangrijke factor in de enorme verbetering van welvaart die we wereldwijd zien
en: de zaken die slecht zijn die Jos toeschrijft aan het kapitalisme komen ook voor buiten het kapitalisme, met als logische gevolgtrekking dat het niet direct voor de hand ligt dat een ander systeem deze problemen gaat oplossen.
De realiteit is natuurlijk dat het twee kanten van dezelfde medaille zijn.
Ook zonder kapitalisme zou er vooruitgang zijn geweest, maar hoogstwaarschijnlijk een stuk minder. En ook zonder kapitalisme zou het beslag dat we leggen op natuurlijke hulpbronnen zijn toegenomen, maar hoogstwaarschijnlijk een stuk minder. Ze hebben namelijk allebei veel te maken met de enorme toename in consumptie.
Misschien kan je voortaan eens positief reageren door ons voor te lichten wat precies in die sleutel de wereld vandaag beter kan maken.
Het hele idee dat er één sleutel is die de wereld van vandaag beter maakt is al verkeerd.
Zoals ik al schreef, we hebben concrete oplossingen (meervoud) nodig voor de problemen waar we mee zitten.
Vaak zijn die er al (we weten al hoe we de kindersterfte drastisch naar beneden kunnen krijgen) maar is het om allerlei redenen lastig om die te implementeren.
En het begint er al mee dat je eerst moet vaststellen wat het probleem nu is. Daar gaat het meestal al mis.
we weten al hoe we de kindersterfte drastisch naar beneden kunnen krijgen
Ik neem aan dat u doelt op:
– schoon drinkwater
– adekwate voeding
– vaccinaties
En ik denk dat deze makkelijk te implementeren zijn als de ouders voldoende geld hebben
(of als de overheid over voldoende geld beschikt en goed functioneert).
Maar als ik zou moeten benoemen wat het probleem nu is, denk ik:
– de huidige productie put voorraden uit (olie, fosfaat, water, bos)
en leidt tot blijvende schade (vervuiling die niet verdwijnt als de productie stopt).