COLUMN - Het stikstof-dossier lijkt Nederland in een impasse te brengen. Een wat onverwachte samenwerking kan het begin van een oplossing zijn.
Als Rutte erop uit was ons weer even te doen vergeten met wat voor problemen hij Nederland allemaal heeft opgezadeld dan is hij daar in geslaagd. Een scheefgegroeide woningmarkt, een disfunctionerende belastingdienst, een schreeuwend lerarentekort, maar natuurlijk vooral de behandeling van Groningers, van ouders in het toeslagenschandaal en van vluchtelingen. Maar al die onder zijn leiding veroorzaakte problemen worden nu aan het zicht onttrokken door het stikstof-dossier. En vooralsnog wijst niets erop dat Rutte bij machte is om ons daaruit te halen.
Over links of over rechts?
Over links, of over rechts. Daar ging het in de duidingen van de verkiezingen over. Maar misschien wel het beste antwoord op de vraag hoe we uit deze impasse komen is over links en over rechts.
Linkse partijen en de (kiezers van de) BBB hebben meer raakvlak dan je op het eerste gezicht zou denken. Want voor welke mensen verwacht je dat linkse partijen opkomen? Voor de kleine man of vrouw die niet word gehoord en die niet kan opboksen tegen de grote maatschappelijke en economische krachten waar hij of zij geen invloed op heeft? Als ik Josse de Voogd zo goed parafraseer dan zijn dat de mensen die ook aangetrokken worden door de BBB.
Daar komt een politieke reden bij. We weten dat het kabinet links en rechts tegen elkaar kan uitspelen, omdat ze straks in de Eerste Kamer op twee manieren een meerderheid kan halen. Maar als de BBB en de combinatie PvdA/GL op onderwerpen een akkoord sluiten, dan kunnen ook zij hun macht uitspelen door het kabinet voor het blok te zetten. Want zonder de steun van één van beide blokken komen kabinetsplannen nooit door de Eerste Kamer. Daarbij kan zo’n akkoord misschien ook helpen bij het vormen van coalities in de provincies.
Links en rechts om het kabinet heen
Zo’n akkoord moet beginnen bij het erkennen van ontwikkelingen buiten de grote steden en de Randstad, die in Den Haag onvoldoende worden gezien. Zoals in het deze week gepresenteerde onderzoek Elke Regio telt! ook naar voren komt. Het beperkte zicht op die ontwikkelingen geldt natuurlijk evenzeer voor de regerende partijen, als voor PvdA en GroenLinks. Maar erken dat. Er was al een volle emmer, voordat stikstof die emmer deed overlopen.
Het is niet zo moeilijk om voor een akkoord een gezamenlijk uitgangspunt te formuleren. Dat kan zijn het willen opkomen voor de kleine man of vrouw en ook de kleine ondernemers, zoals boeren en winkeliers. Dat betekent dan bijvoorbeeld dat de randvoorwaarden voor een volwaardig leven ook buiten de stad voldoende aanwezig, of bereikbaar moeten zijn. Dat publieke voorzieningen in kleine dorpskernen blijven bestaan of worden verbetert. Dat kleine economische en maatschappelijke worden ondersteund. Dat onder ogen wordt gezien dat vervoer, buiten de stad, een buitengewoon belangrijke voorwaarde voor bestaan is. Dat aan de betekenis van het boerenbedrijf, voor families en dorpen niet voorbij wordt gegaan.
Akkoord
Een akkoord waarin BBB en PvdA/GL elkaar kunnen vinden kan uit de volgende onderdelen bestaan.
1. Vervoer
Vervoer is voor iedereen belangrijk, maar buiten de stad zijn de mogelijkheden veel beperkter. Daarom moet het kabinet extra geld uittrekken voor OV in de regio’s. Scholieren moeten naar school kunnen reizen, ouderen moeten hun kinderen kunnen bezoeken, of andersom. Daarnaast moeten groene partijen begrijpen dat een auto buiten de stad soms een onmisbaar vervoersmiddel is. De strijd voor een schoner milieu moet geen strijd zijn tegen de automobilist die geen andere mogelijkheid heeft dan de auto. Dat moet er bijvoorbeeld toe kunnen leiden dat de wegenbelasting afhankelijk wordt van waar je woont. Omhoog in de stad en omlaag buiten de stad.
2. Voorzieningen
Waar je in de stad binnen 10 minuten meerdere scholen vindt, mag je buiten de stad blij zijn als je binnen 10 minuten überhaupt een school vindt. Dat geldt ook voor een bakker en een groenteboer, voor een huisarts en tandarts en een kapper. Om maar niet te spreken van het gemeenteloket, de hogeschool of het ziekenhuis.
De logica van schaalvergroting, leidt op sommige plekken tot een verschraling van voorzieningen die veel te ver gaat. Dat is vaak het directe of indirecte gevolg van politieke beslissingen. Terwijl de politiek er juist voor moet zorgen dat de toegang tot voorzieningen voor iedere Nederlander op orde is. Een begin van een oplossing kan zijn dat het kabinet een extra staatssecretaris voor de regio aanstelt, op het ministerie van ruimtelijke ordening. Die krijgt de opdracht voor politiek Den Haag inzichtelijk te maken in welke regio’s de problemen zitten.
3. Stikstof
Het heikele punt is stikstof, zou je denken, maar ook hier valt voor BBB en PvdA/GL gezamenlijk iets te winnen. De grootste uitstoters van stikstof zijn Tata Steel en Schiphol en daarnaast nog heel veel andere industrie. Wat BBB en PvdA/GL samen kunnen afdwingen is dat minister Van der Wal haar aandacht verlegt van het kleine boerenbedrijf, naar de grote industriële uitstoters. Voorlopig geen gedwongen uitkoop van boeren, maar wel dwingende reducties voor Tata en met name Schiphol.
Met name Schiphol, omdat vliegtuigen veel meer stikstof uitstoten dan wordt becijferd. 94% van de uitstoot is niet terug te vinden in de officiële cijfers van de overheid, omdat de uitstoot boven 900 meter niet wordt meegenomen. En vliegtuigen, anders dan de schoorstenen van Tata-steel, stoten uit boven heel Nederland en dragen dus op veel plaatsen bij aan de stikstofdeken. Bovendien kunnen we met Schiphol gelijk het zogenaamde overloopvliegveld Lelystad meenemen. Een doorn in het oog van het Nederland ten oosten van de Randstad. Het was een trieste dag voor onze democratie toen de boeren minister Van der Wal thuis kwamen opzoeken. Maar ik kijk uit naar de dag dat het hogere management van Schiphol voor haar huis staat te protesteren!
Politiek is zo’n samenwerking ook niet vergezocht. Integendeel. In de Tweede Kamer dienden BBB, GroenLinks en de PvdD voor de provinciale verkiezingen al gezamenlijk een motie in die oproept Schiphol te laten bijdragen aan de oplossing voor het stikstofprobleem. Moties zijn tandeloos, maar via de Eerste Kamer kunnen ze grote reducties afdwingen. Wat betreft vliegveld Lelystad. Daarover zegt BBB Flevoland: Gezien de door de regering zelf opgelegde stikstofopgaven en de klimaatdoelstellingen, moet er minder gevlogen worden en is de uitbreiding van vliegveld Lelystad overbodig. Dat punt kunnen ze in de provincie dus gelijk binnenhalen als de partijen landelijk tot een akkoord komen.
Laten we er tenslotte nog even bij stilstaan dat Schiphol volledig in handen is van de overheid. Haar werknemers zijn in feite onderdeel van de ambtenarij. De stikstofruimte die Schiphol heeft verkregen door boeren uit te kopen, is eigendom van de overheid en kan gebruikt worden om andere boeren te ontzien. Met hulp van BBB en PvdA/GL moet de overheid dit gevecht met zichzelf kunnen winnen.
Grote jongens aanpakken
Een akkoord tussen BBB en PvdA/GL lost het stikstofprobleem natuurlijk niet volledig op. Maar de overheid moet leren niet altijd naar de pijpen van de grote jongens te dansen. Soms moet ze de grote jongens juist aanpakken. Dat is verschrikkelijk moeilijk voor de VVD, voor het CDA en voor D66. Ze weten eigenlijk niet hoe dat moet. Daar kunnen BBB en PvdA/GL ze dan een beetje bij helpen.
Reacties (24)
Dat is evengoed een leerpunt voor BBB. Met wie zal PvdA/GL te maken krijgen, als ze deze partij de hand reiken: met de boeren, de achtergestelde plattelandsbevolking, of met agro-industrie en de landbouwexportsector?
BBB zit hier dubbel in denk ik. Haar achterban zal willen opkomen voor ‘de kleine man’, maar dat er korte lijntjes zijn met de agro-industrie is duidelijk. Daarom lijkt het me alleen maar goed BBB de goede kant op te helpen…
Ik ben heel bang dat BBB hier helemaal niet zo dubbel in zit. Net zoals een PVV indertijd en sociaal ‘breekpunt’ (verhoging AOW-leeftijd) binnen een dag na de verkiezingen liet vallen, gaat een BBB ook alle sociale punten direct weggeven als daarmee de belangen van de agro-industrie behartigd kunnen worden.
Ik hoop heel erg dat ik ongelijk heb.
Daarom ben ik er ook voor dat het kabinet eerst afwacht hoe de vorming van de coalities in de provincies gaat lopen. Waarschijnlijk in veel provincies met CDA en VVD. Hoeveel blijft er dan nog over van hun ‘sociale’ gezicht? Of is het ze alleen maar te doen om 2030 en de gedwongen uitkoop tegen te houden? Laat BBB eerst maar kleur bekennen.
Een beetje zoals het Kunduz accoord van Groen Links.
Sorry, maar een partij die constant bezig is een rookgordijn op te trekken en alleen met onmogelijke oplossingen komt, waarbij het vrij duidelijk is dat de partij feitelijk streeft naar ‘business as usual’- daar valt niet mee te praten. Laat staan dat de achterban van de BBB dat waarschijnlijk ook niet gaat pikken.
En aandacht verleggen naar Tata Steel et al. lost de problemen bij de Natura 2000-gebieden totaal niet op. En als 94% van de uitstoot van Schiphol niet in de cijfers terugkomt, dan lost Schiphol aanpakken ook niets op. Want als die cijfers er wel in opgenomen worden zal het probleem alleen maar groter worden. De luchthaven kan dan alleen zijn eigen probleem oplossen.
In veel provincies is BBB zo groot geworden dat er wel mee gepraat moet worden. Of het dan verstandig is om je als gecombineerd links bij voorbaat buiten de onderhandelingen te plaatsen vraag ik me af.
Ik heb ook niet direct het idee dat BBB nou een natuurlijke coalitiepartner is voor links. Maar Ad merkt terecht op dat er ook overeenkomsten zijn met BBB, wat dat betreft is het echt een andere, minder extreme partij dan FvD of PVV. Ze ontkennen de noodzaak voor de energietransitie bijvoorbeeld niet. Ze zijn bovendien nieuw en onervaren, daar is ook wat te halen als je het goed speelt.
Hmmm, maar van volmondig erkennen van klimaatverandering is ook zeker geen sprake. Wat er in hun programma staat is puur opportunisme:
(Met ‘ecosysteem’ van de Noordzee en het IJsselmeer bedoelen ze natuurlijk de belangen van de visserij)
En als er plannen zijn waar de boeren last van zouden kunnen hebben, dan moeten die natuurlijk van tafel.
Van der Plas was overigens al een diehard ontkenner van antropogene klimaatverandering toen ze nog geen politicus was. Dat ze zich nu daarover wat meer op de vlakte houdt lijkt me, opnieuw, puur opportunisme. Maar serieus beleid op dit punt is echt niet te verwachten van BBB.
Volgens mij wil ELKE boer TEVENS energieboer zijn, vooral met een windmolen.
Alles wordt geregeld door de energiemaatschappij, de boer(in) heeft er geen omkijken naar en strijkt slapend elk jaar tienduizenden euro’s op.
En dat met ONZE horizon en ONZE wind, waar de rest van Nederland niets voor terugkrijgt.
Het gaat me om het verschil tussen BBB en PVV/FvD. BBB staat in elk geval nog met een half been in de realiteit, en als ze willen besturen met de verantwoordelijkheid die daarbij hoort, kan dat een heel been worden. Van der Plas heeft ook het voorstel ingediend om alle parkeerplaatsen vol met zonnepanelen te leggen, bijvoorbeeld. Zeker niet ideaal, maar er is ruimte om in elk geval in gesprek te gaan lijkt me.
Ja, dat verschil is er. Vooral FvD heeft in vier jaar tijd het overton-venster zo ver opgeschoven dat we het nu blijkbaar al moeten waarderen dat een partij niet openlijk de wetenschap ontkent, maar alleen nog maar tegen alle oplossingen is die zoden aan de dijk zetten. (Behalve dan het toverwoord kernenergie. Maar ik moet nog zien wat er gebeurt als iemand bedenkt dat plekken waar nu piekbelasters zitten wel geschikte locaties zouden kunnen zijn voor emissievrije kerncentrales.)
Laat BBB nu het initiatief maar eens nemen. En laat linkse partijen vooral vasthouden aan hun basisprincipes en zich niet meer medeplichtig laten maken aan kortzichtig wanbeleid.
Tjonge, zomaar één constructief plannetje waar de eigen achterban (of sponors, of opdrachtgevers, ik weet niet precies wat het beste woord is) nu net toevallig helemaal geen last van heeft.
Anders dan bij FvD denk ik niet dat het de bedoeling van BBB is om constant een rookgordijn op te trekken. Waarmee ik niet wil beweren dat alle oplossingen die ze aandragen ook realistische, of werkbare oplossingen zijn.
Verder denk ik dat we in acht moeten nemen dat het tot voor kort een eenmans- of eigenlijk eenvrouwspartij was. En kan je van één iemand, die tegelijkertijd een partij probeert op te bouwen, verwachten op elke vraag een goed antwoord te hebben? Om die partij goed te kunnen beoordelen moeten we vooral nog even afwachten denk ik, tot al die mensen in de provincie echt aan de gang zijn en er gedeputeerden zijn aangesteld, tot die partij verder is opgebouwd. Dan pas kun je zien wat voor vlees we in de kuip hebben.
Je punt over stikstof volg ik niet helemaal. Stel dat het klopt dat 94% van de uitstoot van Schiphol niet in de cijfers terugkomt. Dan moet dat toch betekenen dat al die vliegtuigen bij elkaar boven alle aanvliegroutes, heel veel stikstof uitstoten. En ook boven Natura 2000 gebieden lijkt me. Dat het aanpakken van Schiphol niet al die problemen oplost, lijkt me evident, maar als je ze samen met een aantal industriële bedrijven aanpakt, dan zal dat toch zeker helpen.
Wat daarbij niet onderschat moet worden is dat bij de boeren het gevoel volgens mij ook leeft dat het hele probleem bij hen wordt neergelegd. Als je eerst die industriële vervuilers aanpakt, dan laat je zien dat het niet alleen om de boeren gaat. Politiek best belangrijk lijkt me…
Gezien de hoeveelheid desinformatie die de BBB verkoopt verdienen ze wat mij betreft niet zomaar het voordeel van de twijfel. Goed, het is minder krankjorum dan FvD, maar dat vind ik nou ook weer niet zo’n aanbeveling. Ik zou ze niet zomaar het voordeel van de twijfel geven.
Stikstof die op grote hoogte wordt uitgestoten (door vliegtuigen of hoge schoorstenen) wordt meegevoerd door de wind en zo over een groot gebied verspreid. Ammoniak uit veehouderijen komt vlakbij het aardoppervlak vrij en slaat voor het grootste deel neer in de directe omgeving. Daarom gaat het zo vaak over piekbelasters: grote veehouderijen in de directe omgeving van kwetsbare natuur. De uitstoot van zo’n boerderij heeft direct effect op de nabijgelegen natuur. (Soms ook nog via het oppervlaktewater, meen ik, door stikstof die uitspoelt van het land.)
Volgens deze grafiek komt ongeveer twee derde van de stikstof die in Nederland neerslaat uit ammoniak, en die is bijna volledig afkomstig van de landbouw. Bovendien is de uitstoot van andere bronnen meer gedaald en blijft die daling doorgaan, terwijl dat bij de landbouw niet het geval is. Je kunt dat individuele boeren niet verwijten. De verantwoordelijkheid ligt bij hun belangenclubs en natuurlijk bij de politiek (op verschillende bestuurslagen) die dat heeft laten gebeuren. Maar met die constatering los je het probleem niet op. En BBB zal de landbouwlobby zeker niet aanwijzen als medeveroorzaker van het probleem.
Voor de volledigheid nog even dat cijfertje van 94% nagekeken. Die uitstoot wordt inderdaad niet meegeteld als uitstoot boven Nederland en dat is omdat het voor een groot deel geen uitstoot boven Nederland is. Het is de uitstoot van toestellen van Nederlandse maatschappijen, waar te wereld die zich ook bevinden. Zie hier:
Ik pleit er overigens absoluut niet voor dat Schiphol of KLM onbeperkt hun gang moeten kunnen blijven gaan. Maar feiten zijn feiten en dat cijfertje van 94% is helemaal niet relevant voor de stikstofbelasting van de Nederlandse natuur.
Het lijkt me dat de PvdA in veel provincies nog wel eens cruciaal kan zijn. Anders vaak met VVD en CDA, evt aangevuld met CU, SGP, etc. Soms vrijwel onmogelijk zonder Bbb. Benieuwd waar zij hun gedeputeerden vandaan willen halen.
https://nos.nl/artikel/2469331-bbb-heeft-voortouw-in-formatie-provinciebesturen-wat-zijn-de-opties
Nee, laat links vooral niet de eerste zijn die een handreiking doet naar de partij van die liegende lanbouwlobbyist, die sinds de verkiezingen rondloopt alsof ze hoogstpersoonlijk baas van Nederland is geworden. En laat ze vooral duidelijk maken dat het moeilijk is om zaken te doen met een partij die de realiteit ontkent. Laat links nu vooral eens denken aan de eigen geloofwaardigheid en de eigen achterban. En misschien ook maar eens zeggen dat zij er ook niks aan kunnen doen dat kiezers die ontevreden zijn over Rutte vervolgens overstappen naar een Rutte in het kwadraat. Als de Nederlandse kiezer altijd maar weer in ruime meerderheid rechts kiest, waarom zouden linkse partijen dan de kastanjes uit het vuur moeten halen?
(Je plan voor stikstof werkt niet, overigens. Natuurlijk is het schandalig dat Tata of Schiphol blijkbaar boven de wet staan. En daar moet wat aan gedaan worden. Maar het zet weinig zoden aan de dijk voor wat betreft de depositie van stikstof (ammoniak) in kwetsbare natuurgebieden in de omgeving van veehouderijen. Het zou een symboolmaatregelen zijn, in plaats van een echte oplossing van het probleem. Het soort beleid waarmee linkse partijen hun eigen achterban tegen zich in het harnas jagen.)
Je kunt BBB overlaten aan (extreem) rechts, maar dan trek je ook een heel breed kiezerspubliek de verkeerde hoek in. Lijkt me niet verstandig. De achterban van BBB bestaat niet alleen uit FDF. Maar de radicalen zullen de verkiezingswinst wel graag willen uitbuiten. Dus een poging om de partij via gematigd linkse punten wat meer naar het midden te trekken en los te maken van de agro-industriële belangen lijkt me alleszins de moeite waard. Al heb ik er wel een hard hoofd in. Eerder zie ik samenwerking met het CDA dat van oudsher deze belangen behartigt.
Ik pleit niet voor zoiets als een cordon sanitaire. Maar ik zie geen enkele reden waarom het initiatief bij links zou moeten liggen. Linkse partijen hebben de afgelopen decennia al vaak genoeg hun geloofwaardigheid verkwanseld in een poging om bruggen te bouwen. En kijk eens wat we daarmee zijn opgeschoten: een nieuwe recordscore van populisten bij de laatste verkiezingen.
(Niet Einstein)
Waarom zou links het initiatief niet nemen? Als je iets wil bereiken moet je af en toe het initiatief nemen. Eerlijk gezegd zou ik graag zien dat links wat meer initiatief neemt!
Wat betreft je punt over een handreiking. Je leest het als toegeven, maar dat hoeft het niet te betekenen. Ik probeer juist een paar punten op te sommen waar links gewoon z’n handtekening onder kan zetten en die ze samen met BBB kan afdwingen als ze het voor elkaar krijgt met die partij een akkoord te sluiten…
@4.2 / Hans
Kijk, zo’n zinnetje snap ik niet.
Volgens mij is het doel van een politieke partij niet om zoveel mogelijk zetels te halen, maar om beleidsdoelen te bereiken die je belangrijk vindt. Macht als middel, niet als doel.
En wat dat laatste betreft doet Links het helemaal niet zo beroerd, zeker niet sinds Rutte III waar heel veel beleid met linkse steun is gemaakt (mogelijk gemaakt doordat de rechts-extremistische flank zichzelf buiten spel heeft gezet).
Overton-windows schuiven niet alleen naar rechts op, met name in de energietransitie is het enorm opgeschoven naar wat vroeger vooral linkse partijen belangrijk vonden. Ja, populistisch rechts heeft een goede uitslag behaald, maar de grote verschuiving van de VVD als klimaatdwarsligger naar voorstander van de energietransitie is van een veel grotere impact.
Waar de BBB valt in dit spectrum ligt nog open, dat zal door de onderhandelingen in de provincies een stuk duidelijker worden. Het maakt dan nogal uit of de BBB meer lijkt op de VVD, of meer lijkt op de PVV in hoe ze politiek willen bedrijven.
En voor de opstelling voor links in de onderhandelingen: natuurlijk ligt het initiatief nu eerst bij de BBB. Maar dat betekent niet dat Links zich maar het beste afzijdig kan houden door vooral allerlei breekpunten te formuleren, je moet ook open staan voor de kansen die de nieuwe samenstelling biedt en daar zo nodig pro-actief op handelen. Op zich verwacht ik wel dat PvdA/GL dat doen, en dat de SP zich zoals gebruikelijk vooral buiten spel zet. PvdD is interessant welke richting ze opgaan nu ze wederom gegroeid zijn.
Zeker. En ik constateer dat populistisch en extreem rechts bij de afgelopen verkiezingen meer zetels heeft gehaald dan ooit tevoren. En dat het Overton-venster al ruim twintig jaar steeds verder naar de verre rechterkant verschuift. In mijn waarneming schuiven linkse partijen juist steeds weer mee, alleen maar om zoveel mogelijk zetels te halen. (Dat gebeurde zelfs al voor de opkomst van het populisme, toen Kok zijn ‘ideologische veren’ afschudde.) Voorbeeld: GroenLinks stond in de kieswijzer van mijn provincie ergens tussen PvdA en D66. Dat is wat er aan smeulende resten over is van radicale clubs als de PSP. (Ik zeg niet dat het zo links zou moeten, maar het illustreert wel de verrechtsing van het hele politieke spectrum.) Het gaat dus allesbelabberdst met links.
Voor mij is het wel duidelijk. BBB is deel van de astroturfing-campagne van de agroreuzen. Het enige belang van hun achterban (of sponsors, of opdrachtgevers) is het saboteren of vertragen van beleid dat nodig is om de uitstoot van onder meer ammoniak en methaan aan te pakken. Elk jaar uitstel is weer miljoenen winst. En naar Amerikaans recept is populisme het verkoopverhaal waarmee ze politieke invloed krijgen. Een groot deel van de bevolking blijft daar met open ogen intrappen.
Weet je nog hoe die verschuiving tot stand is gekomen? Omdat het moest van de rechter. Net zoals met stikstof. En het is overduidelijk dat VVD en CDA staan te trappelen om weer de andere kant op te schuiven, na de winst van BBB.
Ik zie geen enkele reden waarom linkse partijen steeds weer degenen moeten zijn die verantwoordelijkheid nemen. Als de meerderheid van de kiezers steeds weer kiest voor onverantwoordelijkheid, dan houdt het een keer op. En je hoeft zeker niet je onderhandelingspositie te verzwakken door als eerste een handreiking te doen. Het wordt hoog tijd dat de linkerkant in dat opzicht minder naïef wordt.
Nog een toevoeging. Ik sluit niet uit dat BBB in sommige provincies geen lobbyisten van de agroreuzen op de lijst had staan. Mogelijk is er zo hier en daar op provinciaal niveau dus wel constructief met ze samen te werken. Maar dan hoeven linkse partijen nog steeds niet de eersten te zijn die een handreiking doen.
Ik denk dat het verstandig is je waarneming in deze een keer te toetsen met feiten.
Het hangt maar net van het onderwerp af waar de verschuiving zit, en die verschuiving is ook niet uniform. Over migratie is er een verschuiving naar rechts zichtbaar (maar is de opvatting onder de bevolking eigenlijk behoorlijk stabiel gebleven), maar het belang van de energietransitie is inmiddels mainstream en niet meer voorbehouden aan de linkse oppositie.
Economisch zie je de laatste jaren een duidelijke beweging naar links; zelfs de VVD is tegenwoordig tegen belastingontwijking, en voor staatssteun.
Zelfs bij stikstof kun je je afvragen in welke richting het overton window nu eigenlijk verschoven is. Ja, de backlash tegen stikstofmaatregelen zijn heel zichtbaar, maar dat komt juist omdat het beperken van stikstofuitstoot inmiddels een brede beleidsdoelstelling is, in plaats van de mening van een paar gekke milieuactivisten. Zelfs de BBB onderschrijft de noodzaak tot het reduceren van stikstof (alleen niet door de boeren).
En ja, linkse partijen stellen ook hun standpunten bij, net als rechtse partijen dat doen. Je moet immers blijven reageren op de wereld om je heen, of het nu om meningen van kiezers en leden gaat, of gebeurtenissen. Pacifisme is lastig vol te houden in het licht van de Russische agressie. (Tenzij je Poetin wel een toffe peer vindt, natuurlijk. Maar dan ben je tegenwoordig eerder rechts.).
Het lijkt mij vooral een goede zaak dat linkse partijen hun standpunten bijstellen, zelfs al is dat alleen maar om aantrekkelijker te worden voor de kiezer.
In de retoriek, ja. Maar in daden? Of nemen ze alleen het populistenspelletje over door hier af en toe wat over te roepen.
Nee, het overton-venster is niet verschoven. Het overton-venster van VVD en CDA is links ingehaald door de realiteit. Door uitspraken van de rechter. Ingehaald worden door de realiteit is het onvermijdelijke gevolg van decennia aan kortzichtig beleid. En wat is de reactie? Ze vinden dat er maar eens onderzocht moet worden of er niet zo hier en daar een inhaalverbod ingesteld moet worden voor die realiteit.
Die noodzaak stond in 1989 al in het eerste Nationaal Milieubeleidsplan van het kabinet Lubbers 2. Er is zelfs nog een jaar of 10 vrij serieus werk van gemaakt. Moet ik nou blij zijn dat BBB de geschiedenis geen 40 jaar terug wil draaien, maar alleen maar bezig is om de nodige maatregelen tegen te werken?
Haal je kop nou eens uit het zand, in plaats van steeds weer aan te komen met wat armzalige strohalmpjes. Juist die het-valt-allemaal-wel-mee onverschilligheid is het grootste probleem. Want juist door die onverschilligheid bij een groot deel van het publiek (en de journalistiek) kunnen extreme en lobbyclubjes steeds weer het politieke debat naar hun hand zetten. En dat je niks meer hebt dan zulke strohalmpjes is voor mij veel meer een bevestiging van mijn mening dan een weerlegging.
Het lijkt mij cruciaal dat linkse partijen beseffen hoe belangrijk vertrouwen op lange termijn van kiezers voor ze is. Veel belangrijker dan wat puntjes binnenhalen op korte termijn. Bovendien kun je ook in de oppositie wel wat bereiken.