ANALYSE - Nederland is een nieuwe politieke beweging rijker. Na hun vertrek uit de PvdA-fractie zijn Kuzu en Özturk gisteren voor zichzelf begonnen. Het is nog een beetje de vraag welke kant de beweging op gaat: wordt het een Turkse partij, een Partij van de Allochtonen, of een islamitische partij? De stemverklaring die Kuzu vanmiddag aflegde voor de stemming over de Wet op het Taalonderwijs, maakte één ding duidelijk: het gaat over het belang van migranten. Ze zullen er weinig kiezers mee trekken.
Precedent
Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst, maar als we op de geschiedenis moeten afgaan, ziet de toekomst van de groep Kuzu/Öztürk er niet zo rooskleurig uit. De politieke experimenten die tot nu toe gedaan zijn vanuit migrantengemeenschappen hebben nog weinig aansprekende resultaten opgeleverd. Turkse partijen hebben in Nederland nog nooit succes gehad, migranten- en moslimpartijen alleen lokaal en marginaal.
Foto: Tunahan Kuzu
Turkse Partij Nederland
In Nederland hebben eerder wel Turkse partijen meegedaan aan de verkiezingen, maar dat heeft nog niet tot succes geleid. Rotterdams Turks Belang haalde bij de Gemeenteraadsverkiezingen in 2014 slechts 716 stemmen (0,33%) op 50.000 inwoners van Turkse afkomst. In Arnhem zou ook een Turkse lokale partij opgericht worden, maar dat is uiteindelijk Verenigd Arnhem geworden: een migrantenpartij die zich op alle Arnhemmers richt. VA haalde in 2014 met 2.276 stemmen (iets meer dan vier procent) één Raadszetel.
België
Voor een succesvol experiment met een Turkse partij moeten we afzakken naar België: in Vlaanderen heeft in de gemeente Heusden-Zolder in 2012 een Turkse lijst meegedaan: Sterk Heusden-Zolder, een partij opgericht door een christendemocratische Turkse schepen die zich afscheidde, met alleen Turkse kandidaten. De partij haalde ten koste van de verliezende CD&V een zetel in de Gemeenteraad, maar moest met lede ogen aanzien dat de Vlaams-nationalisten van NV-A in Heusden-Zolder de verkiezingen wonnen en gingen besturen.
Islamitische partijen
Een nationale islamitische partij is eerder opgericht in 2007 door ex-Fortuynist Henny Kreeft. Maar zijn Nederlandse Moslimpartij deed alleen mee aan lokale verkiezingen; deelname aan de Tweede Kamerverkiezingen in 2010 en 2012 lukte niet. Je moet veel organisatietalent, geld en mensen hebben om daarin te slagen. Lokaal hadden islamitische partijen recent wel succes: in Rotterdam Nida dat met twee zetels in de raad kwam; in Den Haag zowel de Islam Democraten van Hasan Kucuk als de islamistische Partij van de Eenheid met één zetel. De PvdE, de partij van de bekeerde PVV-politicus Arnoud van Doorn, heeft de ambitie om nationaal te gaan.
Islamitische kiezers
Landelijke aspiraties zijn mooi, maar een moslimpartij heeft niet zo veel kansen. Er zijn in Nederland ruim 800.000 moslims, maar hun aantal neemt af. Er zijn ongeveer 600.000 islamitische inwoners ouder dan 18, maar niet iedereen mag stemmen: er zijn ongeveer een half miljoen islamitische kiesgerechtigden. Die komen lang niet allemaal naar de stembus. Uit het Nationaal Kiezersonderzoek rond de Kamerverkiezingen van 2010 en 2012 blijkt dat maar weinig kiezers zichzelf als moslim zien: minder dan een derde van de niet-westers allochtone kiezers rekent zichzelf tot de islam. Dat is een electorale basis van ruim twee zetels.
Turks electoraat
Een Turkse partij heeft een nog kleiner bereik. Er zijn in Nederland 288.000 inwoners van Turkse afkomst boven de 18 jaar oud. Maar maar niet iedereen heeft een Nederlands paspoort of mag stemmen: je kunt uitgaan van ongeveer 200.000 kiesgerechtigden. Dat is drie zetels, maar ook hier geldt: niet alle Turkse Nederlanders gaan stemmen. De opkomst is onder Turken de laatste jaren gedaald; ongeveer twee derde neemt de moeite om naar de stembus te gaan. Dat betekent maximaal twee zetels als alle Turkse Nederlanders op de nieuwe partij zouden gaan stemmen. Maar dat gaat niet gebeuren.
Programma
Turkse herkomst zegt vooral iets over diversiteit: dé Turkse Nederlander bestaat niet. Er zijn grote etnische verschillen, met name tussen Koerden en Turken, die ook politiek relevant zijn. De Koerden hebben ook in Nederland hun eigen organisaties en politieke bewegingen, zoals de PKK. Ook religieuze verschillen zijn groot: de meeste Turken zijn moslim, in meerderheid soenniet, maar één op de vijf Turkse Nederlanders is aleviet. Er zijn ook relatief veel christenen van Turkse herkomst in Nederland. Veel Turken zijn niet gelovig, of wel nominaal moslim, maar niet praktiserend.
Politieke verschillen
Maar relevanter dan religieuze verschillen is de grote politieke verdeeldheid onder de Turkse Nederlanders: de seculiere kemalisten van de CHP, een zusterpartij van de PvdA, staan lijnrecht tegenover islamisten die de AK-Partij steunen. Die politieke verdeeldheid was ook te zien in PvdA-fractie: Keklik Yücel en Yasemin Çegerek, van seculiere Turkse komaf, steunden Asschers maatregelen voor sociaal-religieuze organisaties, terwijl Öztürk en Kuzu daar bezwaar tegen maakten. Ook etnische verdeeldheid leidt tot politieke verschillen: Koerden kijken zowel met wantrouwen naar de islamisten als naar seculiere nationalisten. Hoe moet dat ooit op één partijlijn komen?
Islamitisch programma
Een islamitische partij heeft hetzelfde probleem. Nederlandse moslims zijn als groep nog veel diverser dan Turkse Nederlanders. Er zijn twee grote nationale groepen: Turken en Marokkanen, maar er zijn ook veel moslims afkomstig uit Somalië, Indonesië en Pakistan. Al die groepen hebben weinig overeenkomsten en zijn zowel intern als onderling verdeeld. Bovendien is er grote religieuze verdeeldheid: soenni, sjia en alawi, ibadiyya en ahmediyya, en tussen en binnen die gemeenschappen ook nog grote politiek relevante verschillen, bijvoorbeeld tussen nationalisten en islamisten.
Relevantie
Moslims zijn dan ook zeer verdeeld over de politieke relevantie van hun geloof. Nederlandse moslims zijn eerder vergelijkbaar met katholieken en hervormden dan met gereformeerden: de helft van de moslims vindt religie niet van groot belang voor de politiek. Ook over culturele en morele thema’s denken islamitische kiezers heel verschillend: veel moslims zijn voor een harde lijn op het terrein van integratie en immigratie. Alleen op het punt van islamitische scholen onderscheiden moslims zich echt van andere groepen: vrijwel alle islamitische kiezers vinden dat islamitische scholen toegestaan moeten worden.
Autonomie
Kuzu en Öztürk lijken geen Turkse partij te willen, en dat is verstandig. Lokaal zou een Turkse lijst misschien een zetel kunnen krijgen, zoals in Heusden-Zolder, maar voor een nationale partij is het electoraat te klein, te verdeeld en te verspreid. Minderheidspartijen op basis van nationaliteit slagen doorgaans alleen bij regionale bewegingen die meer autonomie willen, zoals de SNP in Schotland of de FNP in Fryslan. Die wens bestaat niet onder Turkse Nederlanders: wie zich hier niet thuisvoelt, gaat terug. Dat gebeurt overigens al in ruime mate: er vertrekken meer Turkse emigranten uit Nederland dan er immigranten binnenkomen.
Migranten
Een andere mogelijkheid voor de groep Kuzu/Öztürk is ontwikkeling tot een migrantenpartij, gebaseerd op het losweken van ontevreden allochtone kiezers uit de grote partijen. Dat levert een kiezerspotentieel van zes tot acht zetels op. Maar er zijn weinig bindende programmapunten en belangen voor allochtonen, terwijl electorale concurrenten als de SP, CDA, VVD en natuurlijk de PvdA zich ook op Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders richten. Die hebben hun eigen belang en stemmen daar naar, vaak op een kandidaat uit de eigen gemeenschap. Eerdere migrantenpartijen, zoals de PAN en de VIP zijn dan ook mislukt.
Partij van de Eenheid?
Een islamitische partij is de meest kansrijke optie voor Kuzu en Öztürk, maar ook daarmee zouden ze niet meer dan één of twee zetels halen. Er is een gedeeld cultureel belang voor moslims: islamitisch onderwijs, vrijheid van godsdienst, zuilorganisaties zoals de NMO en verzet tegen islamofobie. Er is een lokale basis in Rotterdam en Den Haag die uitgebouwd kan worden en waar nationale aspiraties bestaan. Maar zoals elke religieuze gemeenschap hebben ook moslims problemen met tegengestelde politieke en sociale belangen. Islamitische kiezers verschillen onderling nogal van mening, wat veel stof voor interne conflicten oplevert, getuige de problemen in andere zuilorganisaties.
Succes
Öztürk en Kuzu zouden met een moslimpartij diametraal tegenover Wilders komen te staan. Dat is ironisch: juist de PVV is een van de weinige succesvolle afsplitsingen die het volhoudt in de Kamer. Wilders is ook klein begonnen, in een aantal gemeenten en met een heel beperkt programma. Als Kuzu en Öztürk slim zijn, leren ze van die ervaring. Maar de vijver waarin ze vissen is veel kleiner. Meer dan een positie als een soort islamitische SGP zit er, ook op lange termijn, niet in. De vraag is of ze voldoende politiek talent hebben om dat te bereiken en van daaruit invloed uit te oefenen.
Jasper Klapwijk stapte ook uit de PvdA, maar heeft geen ambities om een politieke beweging te beginnen. Deze analyse is een uitgebreide versie van het gesproken commentaar in het EO-programma Dit Is De Dag op Radio 1 op 18 november 2014.
Reacties (21)
Goed beschouwd lijken allochtone kiezers in hun diversiteit dus erg op autochtonen.
“Turkse partijen hebben in Nederland nog nooit succes gehad”.
Zo vreemd is dat niet. Als je alle Nederlanders van Turkse afkomst op één lijn en naar de stembus zou weten te krijgen, is het maximale potentieel 4 zetels. In gedachten houdend dat er binnen de betreffende bevolkingsgroep net zo goed diversiteit is en dus niet iedereen zonder meer op “de” Turkse partij zal stemmen (die zal toch ook standpunten moeten innemen over religieuze privileges, pensioenleeftijd, milieuvraagstukken, zorgstelsel, etc., waar niet elke Turkse Nederlander het mee eens is), loop je al snel gevaar de kiesdrempel te missen. Waarschijnlijk lukt het je al om de Turkse Nederlanders principieel ongeveer in in tweeën te hakken over het Kemalisme en zullen grote minderheden als de Nederlandse Koerden en Armeniërs zich hoe dan ook niet aangetrokken voelen door een Turkse partij. Dan moet je van de overgebleven groepen al heel veel mensen op één lijn krijgen, wil je nog genoeg stemmen voor een zetel halen.
Edit: Ik had misschien even moeten doorlezen.
Ik zie hier interessante cijfers, waar ik graag wat bronvermelding bij zou zien. Bijvoorbeeld de volgende kwoot:
”Er zijn in Nederland ruim 800.000 moslims, maar hun aantal neemt af.”
Volgens mij tel je dan enkel de Turkse allochtonen. Bovendien kan een persoon in de informatieanalyse-onkunde van het CBS maar 1 afkomst hebben terwijl tweedegeneratieallochtonen natuurlijk twee ouders hebben. Men kiest dan voor die van de moeder. Daar missen we er al een paar. Bovendien missen we alle derdegeneratieallochtonen en mensen van Turkse afkomst die hier al veel langer zijn. Het lijkt me dat – net als de tulpen – in de 16e en 17e eeuw wel wat Turkse handelaren hier zijn blijven hangen. Al was dat maar een handjevol, die hebben vandaag de dag duizenden achterachterachterkleinkinderen rondlopen. Het lijkt me dan ook niet uit te sluiten dat de meerderheid van het Nederlandse electoraat van Turkse afkomst is;-)
@4:
Dat is niet volgens de algemeen gangbare definities van allochtonen, en zeker niet volgens de definitie van het CBS. Wie ook maar 1 in het buitenland geboren grootouder heeft staat bij het CBS te boek als allochtoon.
D’r zit m.i. een mooi hoopje wensdenken bij.
Een islamitische partij die al die allochtonenstemmen uit de andere partijen trekt is alleen maar een plus: misschien dat de pvda dan ook weer een normale partij kan worden die voor de gewone nederlander op kan komen i.p.v. een extremistische baantjesmachine die de gewone man allang onder de bus heeft gegooid.
Het echte probleem is natuurlijk dat deze twee griezels gewoon voor de pvda in de kamer zaten. En een decennium lang in allerlei commissietjes hebben gezeten. Hoe veel van dit soort fijne nieuwe nederlanders zitten er nog meer verstopt in de koliezen van de pvda?
@pedro, @5 Ik heb ervoor gekozen om alle nuances enzo uit de door mij vrij exact overgenomen definitie van het CBS weg te laten in de ijdele hoop dat het sargasso-publiek het wel zou begrijpen… echt leesbaarder wordt het er immers niet van als je achter iedere zin 2 mitsen en 3 maren moet zetten. Maargoed, speciaal voor u hieronder de definitie van “afkomst” die het CBS hanteert. Inclusief ondraaglijke spelfout.
Dus, nogmaals: daar missen we alle tweedegeneratieallochtonen die uit een niet-Turkse moeder zijn geboren maar een wel-Turkse vader hadden. Vanwege deze onjuiste voorstelling van zaken (de onjuist aanname dat iemand maar 1 afkomst heeft) is de data van het CBS simpelweg niet bruikbaar om harde uitspraken over afkomst te doen. Daar komt nog bij dat men alle afkomstdata ouder dan 2 generaties negeert.
@5/6: van de site van het cbs:
Allochtoon
Persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren.
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/methoden/begrippen/default.htm?ConceptID=37
@6: koliezen=coulissen. Maar dat is niet het punt: ze zitten verstopt bij GroenLinks (denk Dibi, denk Rabae, denk Singh Varma), bij D66, bij het CDA, bij de VVD.
Stilletjes aan wordt de islami(s)tische boodschap verspreid.
@9: Ja! laatst nog werd het voorgestel door PvdA en VVD gedaan de Sharia in te voeren.
@10: Mantelorganisaties! Infiltratie! Het lijkt godbetert wel een communistenjacht.
@5 (@zmoooc) Zie hier. zmooc heeft het niet over allochtoon/autochtoon, maar over de vervolgvraag: wat is de afkomst van de allochtoon. Wat #8 echter beschrijft is de situatie waarbij de moeder een niet-autochtone én niet-Turkse afkomst heeft (zeg: Iraaks), maar de vader Turks is. Het kind staat dan als 2e generatie Irakees-Nederlander te boek. (Zou de moeder Duits zijn, dan is het kind Duits-Nederlander, en daarmee een westerse allochtoon). Hoewel zmoooc gelijk heeft in zijn constatering dat het manco van ‘slechts 1 afkomst’ betekent dat je geen bikkelharde uitspraken kunt doen, vraag ik me ook af hoe vaak de geschetste situatie (niet-autochtone én niet-Turkse moeder met een Turkse man) voorkomt dat dit gebeurt. Ook identiteit kan vervagen, dus het bijhouden van afkomst van meer dan 2 generaties lijkt me een zeer dubieuze onderneming.
@10 En toen het ze niet lukte, pakten ze hun kromzwaarden, riepen ‘ALLAHU AKHBAR’ en joegen iedereen over de kling? Heb je dat niet gelezen in de krant? In de Fabeltjeskrant? ;)
@9
Hmm, Bernard WEISS, dat zal zeker zo’n mof zijn, nakomeling van een SS’er uit de Tweede Wereldoorlog. Fietsenjatter pur sang. Toen de oorlog over was bleven de ouders zeker achter: er waren immers nog genoeg fietsen om te jatten. Daarnaast is-ie nazi, omdat-ie een Duitse achternaam heeft. Stilletjesaan komen de nazi-zombies weer terug van de achterkant van de maan, om met behulp van Bernard Weiss en andere crypto-nazi’s de aarde weer over te nemen.
Nee, natuurlijk niet. Maar je a priori verdachtmakingen zijn van hetzelfde kaliber: wilde gissingen enkel en alleen gebaseerd op andermans afkomst en je eigen hersenkronkels. Ik zou zeggen: maak een leuke horrorfilm over je gedachtenspinsels. Dan kun je er nog meer mensen mee vermaken.
@12 (et al). Waarom probeert eenieder me toch de definitie van allochtonen en herkomstgroepering aan te smeren? Die is volstrekt irrelevant voor het concept “afkomst” en zelfs (ogenschijnlijk) medeverantwoordelijk voor de slechte registratie ervan.
@4: “Men kiest dan voor die van de moeder.”
Alleen als beide ouders allochtoon zijn. Is de moeder autochtoon, maar de vader in Turkije geboren, dan tellen de kinderen als tweede generatie allochtonen van Turkse afkomst.
“Bovendien missen we alle derdegeneratieallochtonen”
Van Turkse afkomst zijn die er nauwelijks. Zoek anders maar eens terug op de artikelen van Flip Vandyke. Op de rest ga ik verder maar niet in gezien de semigrafische weergave erachter, waarvan ik uitga dat het vooral een indicatie is van hoe serieus het voorgaande is bedoeld.
Zelf denk ik dat je betere kansen maakt door aan te geven dat een deel van de immigratiegolven van de mens richting Europa door Anatolië is gekomen en dat daarom vrijwel elke Europeaan een x000e generatie Turk is (als je maar genoeg mitsen en maren voor het gemak weglaat).
Ja daar zat ik ook aan te denken;)
Exact. Zegmaar net zo serieus als een poging om het deel van het electoraat dat op Kuzu en Öztürk zou stemmen te classificeren op basis van haar afkomst en religie nuttig is.
@12: Psst: Mijn reactie 10 was op die van 9 en was een beetje heel erg niet serieus.
@16 Psst die van mij ook, ik vulde je alleen maar aan ;)
@17: Ah toch! Bedankt!
@15: Dit is geen wetenschappelijk artikel, maar een educated guess, die me relevant lijkt gezien de aankondiging van een nieuwe beweging en de anonieme bronnen die beweren dat Kuzu en Öztürk een moslimpartij aan het oprichten waren. Ik baseer me daarbij op verkiezingsonderzoek: de datasets van het NKO 2010 en 2012. Daarin wordt niet gevraagd naar nationaliteit, maar naar ‘land van herkomst’, waarop gerapporteerd wordt in drie categorieën: autochtoon, westers en niet-westers allochtoon. Voor een inschatting voor het Turkse electoraat heb je daar niet zo veel aan. Als je een schatting maakt, moet je nu eenmaal uitgaan van gegevens, en de meest betrouwbare gegevens die ik ken over herkomst komen van het CBS. Daarop is natuurlijk van alles aan te merken, maar ik kan zo gauw geen alternatief bedenken. Wat zou jouw suggestie zijn om de schatting te verbeteren? Welke opties hebben Kuzu en Öztürk buiten het oprichten van een migranten-, moslim- of Turkse partij? Educate me.
@19: “Welke opties hebben Kuzu en Öztürk buiten het oprichten van een migranten-, moslim- of Turkse partij? Educate me.”
Ze zouden een soort terug naar de basis beweging kunnen opzetten, waarbij een groot deel van het oudere electoraat van de PvdA gerappelleerd wordt aan waar de PvdA ooit voor stond. Daarmee zou je ook een flink deel van het allochtone electoraat (en dan niet alleen de niet-Westerse, maar net zo goed de Oost-Europeanen) moeten kunnen bedienen. Het enige probleem is dat je dan al snel in het vaarwater van de SP komt, dat de leegte die de PvdA onder het “arbeidersvolk” heeft gelaten inmiddels wel grotendeels heeft gevuld (voor zover dat zich niet voor het xenofobe PVV-karretje heeft laten spannen).
@20: Ja, lijkt mij ook dat een overstap naar of samenwerking met de SP meest logisch zou zijn als Kuzu en Öztürk traditionele sociaaldemocraten zouden willen trekken. Ze zouden zich kunnen onderscheiden op integratie, immigratie en asiel, waar SP-kiezers heel gemiddeld over denken. Had ik zeker even moeten verwerken. Dank voor de tip.