Kunst op Zondag | Wasserette

Wasserette – ‘bedrijf, waar de huisvrouwen met behulp van zich aldaar bevindende wasmachines tegen betaling hun was (-) kunnen doen’.

Wij verklaren hiermede, dat uit de bovenstaande vermelding niet mag worden geconcludeerd, dat op deze naam en dit merk geen eigendomsrechten bestaan. De rechten behoren uitsluitend toe aan de N.V. Wasserette te Amsterdam.

Als de geschiedenis even anders had gelopen, had Sargasso een advocaat aan de deur gehad wegens het gebruik van de wasserette. Dat wil zeggen: van het woord. Het citaat hierboven komt uit een advertentie in drie landelijke dagbladen die uitgeverij Wolters-Noordhoff in 1967 plaatste nadat de eigenaar van N.V. De Wasserette eiste dat het woord uit het woordenboek werd geschrapt of dat er bij werd vermeld dat wasserette een beschermde merknaam was (bron: NRC, artikel van Ewoud Sanders, 1996). .

Wasserette is niet de enige merknaam die als soortnaam gangbaar is geworden in het dagelijks taalgebruik. Maar is de wasserette inmiddels zo zeldzaam geworden dat ze museumwaardig is geworden?

Nee, de wasserette in museum Boijmans van Beuningen is een staaltje ‘social design’ van Manon van Hoeckel, één van de finalisten in VPRO’s Toekomstbouwers op de Dutch Design Week. In museum Boijmans neemt ze deel aan de tentoonstelling ‘Change the System’.

Onder social design valt zo’n beetje alles wat groen, duurzaam, humaan en sociaal is. Is een wasserette dat ook? Van oudsher hing de was doen nauw samen met milieuvervuiling, sociale ongelijkheid en beroerde arbeidsomstandigheden.

Abram Arkhipov – De wasvrouwen, 1901.

Maar dan de wasserette! Bevrijding van de huisvrouw? Godsgeschenk voor alle werkenden die tijd over willen houden om zichzelf te ontplooien? Mwah, zolang een wasmachine niet binnen ieders bereik was, bleven collectieve voorzieningen noodzakelijk. De wasserette was de commerciële variant van wat vroeger de wasplaats langs de rivier was.

Het kan mensen wel bij elkaar brengen. Noodgedwongen, kun je zeggen. In museum Boijmans geldt dat niet en ineens is de was doen razend populair. Dikke rijen voor het museum. Omdat een wasje draaien gratis toegang tot kunst geeft? Of omdat je fijn met anderen kan ouwebeppen, zoals de kunstenares dat heeft bedoeld?

Gek eigenlijk dat de wasserette tot een verbeelding spreekt die voorbij gaat aan een toch tamelijk miserable voorgeschiedenis. Je zou bijna geloven dat de wasserette een utiem communicatiecentrum is. Een bloeiplaats van sociabiliteit.

New York kent sinds 1999 het door Risë Wilson geïnitieerde Laundromat Project:

We amplify the creativity that already exists within communities by using arts and culture to build community networks, solve problems, and enhance our sense of ownership in the places where we live, work, and grow.

In wasserettes door heel de stad tracht men hun ‘Theory of Change’ in praktijk te brengen. The Laundromat Project is social design in zichzelf.

‘Every fold matters’ was een live performance en filmproject over de mensen die in een Brooklyn wasserette werken:

Based on interviews with New York City laundry workers, the project combines narrative and documentary elements as it explores personal stories of immigration, identity, money, stains and dirt.

De performance Laundry of Sorrows 1982 van Lucy en Jorge Orta ging over de Vuile Oorlog in Argentinië (1976 – 1983):

History repeats itself with the millions of refugees struggling along the routes of exile, over walls and borders provoked by more wars and dictatorships, as well as famine, humanitarian and natural disasters. Infinite personal lives are waiting to wipe clean and re-cleanse their realities, in the hope of a new future. Personal stories so hard to bear, are washed and washed again, again and again, until they finally discolour. A purification of the past to reveal a new identity.

Die symboliek zien we ook terug bij Ai Weiwei’s ‘Laundromat’ wast kleding schoon die vluchtelingen achter lieten toen ze weer gedwongen verder moesten trekken.

Afgelopen donderdag stond een nieuwe lichting ´social designers´ op het bordes naast de koning. Ik vrees dat ze net niet dat talent hebben om van Nederland de leukste wassalon van de wereld te maken. Laten ze eens serieus te rade gaan bij de echte ´social designers´.