De inspiratie voor deze Kunst op Zondag komt uit de reacties op ‘Tentegenovertentoonstelling’, het artikel van vorige week over werken van verschillende kunstenaars, uit verschillende tijden en/of stromingen, tegenover elkaar geëxposeerd.
Neem deze reactie:
Voor mij zou het een droom zijn om het werk van Francis Bacon uit 1953: Study after Velázquez’s Portrait of Pope Innocent X naast het bronzen werk Innocenzo X van de Nederlandse beeldhouwer Caspar Berger te plaatsen. Liefst nog met de vroegste bron erbij uit 1650: Portrait of Pope Innocent X van Diego Velázquez. Super!
Maar natuurlijk geachte reaguurder! Doen we. Van links naar rechts: Velázques, Bacon, Berger.
Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599 – 1660) was een Spanjaard, op 61-jarige leeftijd in Madrid aan een fatale koorts overleden. Bij leven en welzijn verdiende hij de kost als hofschilder, hetgeen hem onder andere in staat stelde af en toe in Italië te wonen en te werken, geïnspireerd als hij was door Italiaanse kunstenaars als Titiaan. Tijdens zijn tweede reis naar Italië ontmoette hij paus Innocent X, die graag door Velázquez geportretteerd wilde worden.
Velázquez schilderde de paus niet mooier dan hij was, hetgeen voor die tijd opmerkelijk genoemd mag worden. De hofhouding van Innocent X dacht dat de eigenzinnige, narcistische paus Velázquez wel zijn tempel uit zou smijten, maar de paus bleek erg in zijn nopjes over het meesterwerk.
Dit is’m…..
Waarom schilderde Velázquez dit portret? Wel, het was gewoon een betaalde opdracht en Velázquez was wel gewend én goed geoefend in het portretteren van hotemetoten.
Francis Bacon (1909 – 1992) was een Ier, op 82-jarige leeftijd in Madrid aan een fatale hartaanval overleden. Bij leven en welzijn hield hij het hoofd boven water door op de zakken van zijn moeder te teren en af en toe wat baantjes te nemen tot hij zijn draai vond als kunstschilder, geïnspireerd als hij was door o.a. Spaanse schilders als Diego Velázquez, Francisco Goya en Pablo Picasso.
Bacon had niks met pausen, maar wel wat met de paus van Velázquez. Bacon maakte ruim 40 studies. Eén er van hangt in het Vaticaan Museum. En dit is Study after Velazquez’s Portrait of Pope Innocent X….
Waarom schilderde Bacon dit portret? Wel, het was pure obsessie. In een interview met David Sylvester zei Bacon:
In the Popes it doesn’t come from anything to do with religion; it comes from an obsession with Velasquez’s Pope Innocent X (…) Because I think it is one of the greatest portraits that have ever been (…) I think it’s the magnificent colour of it.
De open mond van de paus en de verticale strepen zouden verwijzen naar ‘De Schreeuw’ van Edvard Munch en het geïsoleerde bestaan van de paus. Bacon heeft wel meer ‘schreeuwende protretten’ gemaakt en er wordt beweerd dat Bacon ook in deze studie de mond van de paus heeft vervangen door een referentie naar dit of dat beeld uit Sergei Eisenstein’s film ‘Battleship Potemkin’.
De verticale strepen hebben wellicht meer met licht en schaduw te maken dan met tralies of gordijnen. Kijk maar eens naar Velázquez Painting the Infanta Margarita With the Lights and Shadows of His Own Glory van Salvador Dalí.
Terug naar paus Innocent X.
Caspar Berger (1965 – heden) is een Nederlander, op 52-jarige leeftijd nog immer geïnspireerd door de Italiaanse Hoogrenaissance (ruwweg van 1500 tot 1530). Toppertjes uit die tijd: Michelangelo Buonarroti, Leonardo da Vinci en Titiaan (verrek, het lijkt Velázquez wel!).
Natuurlijk reist Berger daarom wel eens naar Italië en een uitnodiging om bij een paus langs te gaan liet hij niet lopen. In 2009 had het Vaticaan 500 kunstenaars uitgenodigd en Caspar Berger was, samen met de schrijvers Kader Abdollah en Cees Nooteboom, een van de 262 kunstenaars die op de pauselijke uitnodiging ingingen. Van Benedictus XVI kregen ze te horen dat kunstenaars, als ‘hoeders van schoonheid’, mensen het licht laten zien. Waarmee de paus natuurlijk ‘Het Licht’ bedoelde. U snapt wel….
Ook Caspar Berger heeft de Innocent X van Velázquez gezien en maakte er zijn versie van. Ziet u overeenkomsten met de versie van Francis Bacon?
Foto: Erik en Petra Hesmerg
Waarom maakte Berger deze sculptuur? Wel, hiermee wil hij laten zien dat zo’n paus niet meer dan een illusie, een schijnvertoning is. Het hoofd van de paus is van zijn kaak ontdaan (niks schreeuw, gewoon weglaten dat smoel) en verder is het niets dan een leeg omhulsel (in brons gegoten van pauselijke kledij, in Rome gekocht) en het geheel is gegrondvest op niets dan lucht. Berger zaagt meer dan alleen de poten onder de pauselijke stoel vandaan.
Bekijk hier meer werk van Caspar Berger, die misschien Madrid maar moet mijden.
Of we volgende week ook ingaan op de andere reactie? Ik beloof niets.
Reacties (11)
Dank hiervoor!
Twee opmerkingen:
-De Battleship Potemkin link doet het niet.
-‘Reaguurders’ vind je op dat vieze GeenStijl.
Breek me de bek niet open over pausen (en hun politiek) zou ik bijna zeggen. Maar dank voor dit lesje kunstgeschiedenis en dank aan avroom, die blijkbaar de werken al kende, voor de reactie vorige week.
Toch is het interpreteren van kunst niet alleen kijken en luisteren naar wat de kunstenaar er over te melden heeft. Ja, dat is belangrijk, maar tevens is het een afleidingsmanoeuvre: is wat de kunstenaar zegt wel wat hij bedoelt of is dat wat hij zegt deel van het kunstwerk. Zeker bij Dali krijg je vaak van dat laatste dat vermoeden en ben ik eerder genegen om dieptepsychologische uitleg te gaan zoeken.
En zo toch ook bij de pausportretten. Zeker als die door een Spanjaard worden gemaakt. De periode rond 1600 was er niet een waar men rustig kon zeggen wat men wilde en ook niet kon weigeren als een paus iets vroeg (of een koning…). Velázquez’ enige mogelijkheid om iets uit te drukken lag in zijn schilderijen.
En kijk dan naar het gezicht van de paus: zoveel wantrouwen in die schuin wegkijkende ogen en die strakke mond boven de rijke weelderige kleding (kijk naar dat rode satijn – of is het zijde?).
Dan krijg ik onwillekeurig de associaties Bacon-Iers-Joyce-antikatholiek. Bacon moet Joyce gekend hebben, ze moeten elkaar gesproken/geschreven hebben. In elk geval bewonderde Bacon Joyce en was ook nog een fan van de psychoanalyse. Om dan te gaan geloven dat Bacon alleen geobsedeerd was vanwege de kwaliteit van het portret en de kleur gaat er bij mij niet in. Een homoseksuele Ier denkt echt wel iets over de paus en zijn kerk en als je dan met zo’n werk komt mag je als kijker gaan interpreteren buiten de woorden van de kunstenaar om. Wie iets weet van katholicisme en Ierland begrijpt wat ik bedoel.
En ik zie dan een bedreiging, een geest uit het verleden, die de wereld met wantrouwen benadert. Over details zullen we het maar niet hebben.
Overigens grappig, dat Velázquez de paus schildert op zijn draagstoel – u weet wel, de antieke pausmobiel – zonder dragers. Geen ondersteuning, geen hulp voor de paus. Eenzaam in zijn transportmiddel zonder beweging, zonder energie.
Maar die laatste paragraaf is maar interpretatie natuurlijk. Het gaat slechts om de kleur van het portret. Velázquez wil er echt nik mee zeggen.
@1:
Voor het geval je de hele film wilt zien ”Battleship Potemkin” wilt zien :-)
@1: De link is aangepast (nu 2 linkjes)
En hier wat over de geschiedenis van de term ‘reaguurder’. Dat die term ook ook ‘vieze’ sites is te vinden maakt on toch niet ‘vies’?
@2: De kerk gaat voort in een smetteloze rok, dat zegt dit portret. Daarboven het bloederigste leed ooit verzameld rond een romp. Bloed als kleed. “Troppo vero.”
@5: Ja. Het troppo vero zou overigens van Innocentius zelf komen toen hij het schilderij af zag. Te echt! Of hij de symboliek ook heeft gezien waag ik te betwijfelen. Die kleding heeft daar dan ook niets mee te maken. Maakt de door jou genoemde symboliek overigens niet minder mooi.
De Paus lijkt op het schilderij van Bacon meer op een elektrische- dan op een heilige stoel te zitten, een elektrische stoel die aanstaat, bedoel ik, dan is hij dus al op weg naar de hemel.
@6: Het was 1650. Ik neem aan dat hij het heel wel herkende, 100 jaar na Arcimboldo.
@8: Geen idee waar je nu aan refereert.
@4 Dank & ik had geen idee.
:-)
@3 Heb ik gezien. Geen aanrader.