Dat de slachtoffers van een verscheurde samenleving niet letterlijk afgebeeld hoeven worden om een ieder er aan te herinneren wat verdeeldheid, haat en geweld tot gevolg heeft, bewijst de Colombiaanse kunstenares Doris Salcedo.
Monumentaal maar eenvoudig, soms bijna poëtisch, geeft ze in haar werk plaats aan de vele mensen die uit samenlevingen verdwijnen, gestorven door geweld of vertrokken om het geweld te ontvluchten.
Het lijkt logisch voor iemand geboren in een land dat bezig is een burgeroorlog te boven te komen en nog dagelijks met drugsgerelateerd geweld kampt. Een hopeloze situatie? Voor Doris Salcedo niet. Ze aanvaardde een opdracht om een monument te maken ter herinnering aan de burgeroorlog en de vredesovereenkomst van 2016. Die overeenkomst leidde er o.a. toe dat de FARC-beweging haar wapens inleverde. Een groot deel is omgesmolten en gebruikt als vloer voor het museum ‘Fragmentos’, dat vorig jaar is geïnstalleerd (lees meer hierover in El Pais).
Doris Salcedo zei daarover : “We’ve destroyed 37 tons of weapons through dialogue. We are capable of this. We don’t have to kill each other. “
Haar hele oeuvre draait om haar standpunt “Our ignorance is not innocent: we choose not to know”.
Van 1998 tot 2008 maakte ze een serie titelloze werken van meubilair dat disfunctioneel werd gemaakt door er beton in te storten om als symbolisch monument voor vermisten te dienen.
Voor de Biënnale van Istanbul (2003) maakte ze een installatie van 1550 stoelen, tussen twee gebouwen opgestapeld. Ze zag in deze stad veel lege plekken en ruïnes, waar ooit mensen hadden gewoond en gewerkt. Het deed haar denken aan het geweld tegen Joodse en Griekse inwoners in de 50’er jaren. Deze installatie staat symbool voor de vele gedwongen verhuizingen, die tot op vandaag plaatsvinden.
In het Tate Museum liet Salcedo de vloer openbreken om er een imposante scheur mee te maken. De scheur staat voor ‘sjibbolet’, een woord waarmee duidelijk gemaakt kan worden of iemand tot een bepaalde groep behoort of niet.
Ze wilde er mee zeggen dat ook musea met moderne kunst niet gevrijwaard zijn (waren?) van het verzwijgen van de koloniale, racistische geschiedenis die tot de hedendaagse westerse cultuur heeft geleid.
In het volgende filmpje (2 min. 33”) licht Doris Salcedo twee van haar werken toe. ‘Plegaria Muda’ (stil gebed, 2008), over de anonieme slachtoffers van bendegeweld in Los Angeles en ‘A flor de piel’ (bloem van de huid, 2012), over een in Colombia gemartelde verpleegster van wie nooit meer iets is vernomen.
De sculpturen ‘Disremembered’ bestaan uit geweven zijde en zo’n 12 duizend naaldjes. Het werk staat symbool voor het menselijk onvermogen te rouwen om het verlies dat anderen hebben geleden. Anders gezegd: het gebrek aan empathie voor het leed van anderen.
‘Sumando ausencias’ (de afwezigen toevoegen) was een tijdelijk monument voor de slachtoffers van 52 jaar burgeroorlog, in 2016 gerealiseerd in Bogotá, met hulp van tientallen vrijwilligers (filmpje 2 min. 30”).
Palimpsest staat voor hergebruik van perkament. Schrap er een laagje af en er kan opnieuw op worden geschreven. Doris Salcedo gebruikt de term voor een installatie waarmee ze al die mensen herdenkt, die in de Middellandse zee en Atlantische Oceaan verdronken zijn, toen ze op de vlucht waren voor oorlogen en op reis naar vrede en vrijheid.
Op een indrukwekkende, haast poëtiche wijze haalt Salcedo de namen uit vergetelheid naar boven: de stenen vloer huilt om de verdwenen mensen. Druppels water die uit de stenen omhoog komen vormen de namen. Het water verdampt weer, of wordt weggeveegd door de wandelaars, maar het proces herhaalt zich en de namen worden opnieuw ´geschreven´.
Hier een ander filmpje (3 min. 34”) waar ook te zien is hoe de installatie is gemaakt.
Tot slot: In 2015 is een documentaire (25 min. 40”) gemaakt over haar werk tot dan toe. De moeite waard om een op uw gemak te bekijken.
Reacties (2)
Maakt indruk.
Dat samen met z’n allen, iets maken voor een hoger doel, dat spreekt me wel aan. Lakens aan elkaar vastnaaien op een groot plein, met naald en draad, dat voelde wel goed : ‘Sumando ausencias’