COLUMN - Het was geen pretje in Nederlands-Indië. In ieder geval niet volgens Thérèse Hoven, die in 1892 het boek Vrouwen lief en leed in de tropen publiceerde. Bij de titel van dat boek kun je je afvragen wat het woord lief daar doet, want voor vrijwel alle vrouwen in het boek is het een en al leed wat de klok slaat.
Hoven kruidde haar verhaal op het eerste gezicht met een behoorlijke scheut onbekommerd kolonialisme en seksisme.
De hoofdlijn gaat over de Nederlandse Nelly die verliefd raakt op de koloniaal Theodoor en met hem mee terug naar Indië gaat vanuit Den Haag. 
Daar eenmaal aangekomen, wordt Theodoor heel afwerend, stuurs en nors. Wanneer Nelly zwanger is, stuurt Theodoor haar alleen naar de stad. Als ze terugkomt, blijkt dat Theodoors inlandse minnares, die al voor Nelly Theodoor leerde kennen een kind van hem heeft gebaard, het heft in handen te hebben genomen. Uiteindelijk vergiftigt die minnares Theodoor per ongeluk (eigenlijk was het de bedoeling Nelly te doden) en zichzelf expres. Het komt met Nelly allemaal goed – ze trouwt een degelijke, Hollandse man. Maar dat ‘lief’ gebeurt al eigenlijk niet meer in de tropen.
Javaanse vrouw
Behalve Nelly hebben ook vrijwel alle andere vrouwen te maken met het verwilderende effect dat de tropen op de Nederlandse mannen hebben. Een inlandse bijslaap nemen is in ieder geval al heel gewoon. Verschillende mannen deinzen er daarnaast niet voor terug zich bij gezonde blonde vrouwen op te dringen. Dat leidt allemaal vanzelfsprekend tot enorme ellende.
Het is schokkend om te lezen hoe gewoon en alledaags het racisme daarbij is. De heldin van het verhaal steekt vanaf het begin haar afschuw van mensen met een andere huidskleur niet onder stoelen of banken. En de verteller van het verhaal doet daar niet voor onder. Dat van de dubbele huwelijken die de mannen erop nahielden, ook een Javaanse vrouw het slachtoffer was, deert niemand. Die vrouwen worden gewoon weggestuurd. Die vinden dat niet erg. Dat hoort nu eenmaal bij hun cultuur.
Pure liefde
Aan de andere kant: uiteindelijk zijn de blanke mannen de grootste schurken. Hoven legt de schuld niet zozeer bij een bepaald ras als bij de tropische omstandigheden die kennelijk corrumperend werken. Bovendien neemt Nelly uiteindelijk het verweesde kind van haar rivale met zich mee naar Nederland om er, ondanks het geroddel van de buren, voor te zorgen. Het boek is vooral racistisch op de traditionele koloniale manier: de inlanders worden vooral als decor, als onbeduidende zetstukken, gezien van het Hollandse drama.
Behalve kolonialistisch is het boek ook eigenlijk alles behalve feministisch. Het is in eerste instantie tegen mannen gekeerd, maar tegelijkertijd komen de vrouwen nooit in opstand. Ze laten alles maar zo’n beetje over zich heen komen uit pure liefde voor de man. Nelly kan ook uiteindelijk alleen gered worden doordat een lieve man zich om haar bekommert.
Mannen zijn schurken. Inlanders zijn
Hautain, koel
Het is een drakerig verhaal en de toon van het boek is die van eindeloos gebabbel, en op niets af gooit Hoven er af en toe een citaat van een Engelse schrijver doorheen. Maar juist door dat alles raak je toch gegrepen. In de eerste plaats omdat juist dat kolonialisme en seksisme zo volkomen vanzelfsprekend worden gemaakt. Niemand is zich ervan bewust dat het ooit wel eens als controversieel zou kunnen worden gezien, wat hier gezegd wordt.
Maar daarnaast krijg ik als lezer, ondanks alles, toch sympathie voor dat wicht, die Nelly. Als ze na haar bevalling terug wil keren uit de stad naar haar man, stuurt deze haar een hautaine, koele brief die erop neer komt dat ze zelf maar moet weten wat ze doet. Die brief knijpt me de keel toe.
Volgende keer: Harriet Beecher Stowe, Uncle Tom’s Cabin.
Reacties (3)
De romancier Thierry Baudet schreef het in zijn roman al.
“Het is aapdagen dat vrouwen naar bed willen met ruwe, ongebonden mannen. Holbewoners, rocksterren. Of het plunderende opperhoofd van een naburige stam [koloniale Nederlandse mannen]. Moraal doet er niet toe: hier zijn de genen aan het woord. Juist als je niet aanwezig bent; geen luisterend oor hebt; niet in dat saaie, stroperige, eindeloze gevoelsleven van ze geïnteresseerd bent, als je niet van ze houdt, kortom, juist dan worden ze hitsig.”
Vrouwen moet je niet teveel van houden, dat doen zij wel. Tijden veranderen wat dat betreft niet.
@1: Toch gebeurt niet heel vaak dat vrouwen zwanger worden van een ander dan hun partner.
Blijkbaar zijn die ruwe holbewoners niet erg vruchtbaar.
@2.
Vrouwen weten dat dan hun vaste partner niet meer voor het kind wil zorgen. Maar daar gaat het niet om. Het is gewoon de illusie van de alleenstaande man gecombineerd met vrouwendromen.
Zoals je ziet bij 50 Shades of Grey, ook geschreven door een vrouw. De zakenman is emotioneel beschadigd. Net zoals Theodoor is rijp voor de psycholoog zouden we zeggen.
In die tijd was het voor een Indische dame wel aardig om een koloniaal te hebben met geld, en daardoor betere toekomst kind.
Kerels die denken dat ze elke vrouw in bed kunnen krijgen is van alle plaatsen en tijden. V