In Turkije heeft een bondgenoot van president Erdogan aangekondigd alles te zullen doen om de toelating van Zweden tot de NAVO alsnog te blokkeren. Het besluit van Erdogan om uiteindelijk in te stemmen met het NAVO-lidmaatschap van Zweden moet in september nog door het Turkse parlement goedgekeurd worden. Zekeriya Yapıcıoğlu, de leider van een partij die aan de AKP van Erdogan is gelieerd, bekritiseerde afgelopen zondag zijn president wegens een ’te softe’ houding tegenover de koranverbandingen in Zweden. Hij toont zich daarmee een trouwe volgeling van Erdogan. Want die heeft begin dit jaar precies hetzelfde argument gebruikt om de toelating van Zweden te blokkeren. Onlangs gaf hij zijn bezwaren op nadat Zweden een aantal belangrijkse concessies had gedaan. Maar nu het aantal koranverbrandingen in Scandinavië deze zomer is toegenomen ziet Yapıcıoğlu een kans om zijn radicale islamitische partij te promoten.
Wat Erdogan in zijn onderhandelingen met de Zweden en de NAVO heeft bereikt is niet zonder risico, schrijft Nima Khorrami, een onderzoeker verbonden aan de OVSE Academy in Bishkek en aan het Arctic Institute in Washington DC. Turkije voelt zich gesterkt de Koerden harder aan te pakken. Dat kan tot spanningen leiden met de Verenigde Staten die Koerdische milities in Irak en Syrië inzetten in de nog altijd voortdurende strijd tegen IS en bondgenoten. Een strengere vervolging van Koerden in Zweden kan daar ook tot verhoging van binnenlandse spanningen leiden. Zweden heeft onder de laatste sociaaldemocratische regeringen Koerdische vluchtelingen altijd gesteund. Wat Erdogan ook heeft bereikt is dat Zweden verbetering van de relaties van Turkije met de EU gaat faciliteren. Uiteindelijk komt daarmee ook weer het Turkse lidmaatschap van het Europese bondgenootschap op de agenda. Daar zullen veel andere landen niet blij mee zijn. Tenslotte kan het voorbeeld van Erdogan andere aspirant-leden van de NAVO, zoals Oekraïne, inspireren om concessies af te dwingen, aldus Khorrami.
Poetin
Gezien alle concessies aan Turkije is het de vraag of Yapıcıoğlu het Erdogan nog moeilijk kan maken bij de parlementaire goedkeuring van zijn besluit over het NAVO-lidmaatschap van Zweden. Inmiddels hebben de koranverbrandingen behalve in Turkije ook in andere islamitische landen aanleiding gegeven tot spierballenvertoon van islamitische leiders. Zoals in Bagdad waar betogers brand stichtten in de Zweedse ambassade. Qantara.de, een Duitse site die gericht is op de Arabische wereld schrijft dat de sjiitische geestelijke Muqtada al-Sadr, een man die bekend staat om de reuring die hij oproept, de kans heeft aangegrepen ‘om zich weer in de politieke schijnwerpers te wurmen’. Zowel daar als in Europa gebruiken radicale pro- en anti-islam groepen de incidenten voor hun propaganda. Sommigen zijn er volgens Qantara.de ook van overtuigd dat de opgelopen spanningen door Poetin gebruikt worden om islamitische landen aan zich te binden met afkeurende verwijzingen naar de ‘uitwassen’ van de westerse democratie.
In Zweden en Denemarken worden aanslagen gevreesd. Het dreigingsniveau voor terrorisme in Zweden is door de veiligheidsdienst verhoogd naar het een-na-hoogste niveau. “We bevinden ons momenteel in de ernstigste veiligheidssituatie sinds de Tweede Wereldoorlog”, zei de Zweedse premier Ulf Kristersson vorige maand, na een gesprek met zijn Deense collega Mette Frederiksen over de kwestie. Voor beide landen ligt er een grote uitdaging om de relaties met de islamitische wereld niet verder te verslechteren. Zonder toe te geven aan de druk om kritiek op religies te beperken. In Zweden ligt het allemaal extra gevoelig omdat de islamofobe Zweden Democraten daar de centrum-rechtse regering gedogen.
Vrijheid van meningsuiting?
Een kleine meerderheid van de Zweedse bevolking vindt dat de verbranding van heilige boeken verboden moet worden. De riskante provocerende acties van een klein groepje radicalen mogen niet ten koste gaan van de veiligheid van de meerderheid, menen zij. Ook de Nederlandse hoogleraar Tom Zwart meent dat de autoriteiten de plicht hebben om religieuze vrede te bewaren. Hij verwijst naar het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het Hof in Straatsburg heeft met een beroep op het EVRM eerder een Oostrenrijkse schrijfster schuldig bevonden. Het erkende dat religieuze groeperingen kritiek van anderen op hun godsdienstige overtuiging moeten dulden, maar dat als die kritiek aanzet tot haat of religieuze intolerantie, dat die dan aan banden moet worden gelegd. Zwart ziet voor Nederlandse burgemeesters ook mogelijkheden om koranverbrandingen te verbieden met een beroep op de Wet Openbare Manifestaties waarin staat dat een demonstratie verboden kan worden ter bestrijding en voorkoming van wanordelijkheden. Het bewaren van de religieuze vrede en het voorkomen en bestrijden van wanordelijkheden komen volgens hem op hetzelfde neer.
In Denemarken lijken er juridische mogelijkheden te bestaan voor een expliciet verbod op het verbranden van de koran. In Zweden zou dat veel moeilijker zijn. Volgens Ditlev Tamm, hoogleraar rechten aan de universiteit van Kogenhagen, garandeert de Zweedse grondwet het recht op vrijheid van meningsuiting over elk onderwerp, inclusief „uitingen van mening die religieuze boodschappen in twijfel trekken, of die als kwetsend voor de gelovige kunnen worden opgevat”. Maar vrijheid van meningsuiting weegt ook cultureel zwaarder zegt Tamm: „In Zweden is het echt een kernwaarde.” In Trouw vindt ethicus Alexander von Schmid een beroep op de vrijheid van meningsuiting in het geval van koranverbranding onzin. Er is bij het verbranden van een boek helemaal geen sprake van het uiten van mening. ‘Van meningsuiting is wel sprake als iemand in de krant schrijft dat zij of hij de Koran een gewelddadig boek vindt, of een soortgelijke tekst op een spandoek zet. Dergelijke meningsuitingen zijn in onze samenleving uiteraard toegestaan, maar voorwerpen in de openbare ruimte verbranden is iets heel anders. Ik mag niet zomaar een Ikeakast op straat in brand steken, ook niet als ik beweer dat ik op die manier mijn mening over Ikeameubels tot uiting breng.’
Of Zweden voor dat laatste argument gevoelig is betwijfel ik. Het blijft een vreemd dispuut. Boekverbrandingen worden sinds de nazitijd in democratische landen over het algemeen juist vanwege de vrijheid van meningsuiting principiëel veroordeeld. Dat dit principe nu wordt gebruikt als voorwendsel om passief te blijven toezien bij de provocatieve verbranding van een religieus boek is onbegrijpelijk.
Reacties (16)
Iedereen begrijpt dat zo’n koran-verbranding bedoeld is om boze reacties uit te lokken, en niet om een mening te uiten.
De vergelijking met de Ikea-kast lijkt mij van toepassing.
Dan kan Zweden volgens mij makkelijk verbieden dat bij een demonstratie brand gesticht wordt.
Ja, het is merkwaardig dat het verbranden van een mening wel wordt toegestaan.
Dat lijkt me een volstrekt andere context. De nazi’s hadden op dat moment de macht in handen, hadden de grondwet reeds buitenspel gezet via de Rijksdagbrandverordening en de Machtigingswet, duldden geen politieke tegenstand en de boekverbrandingen waren rituele vooraankondigingen van de totale repressie; een apocalyptisch vuur dat Duitsland moest zuiveren van liberale, linkse en Joodse elementen.
Die koranverbrandingen zijn louter provocaties, bedoeld om precies dit soort buitenlandse (en binnenlandse) agressie van de zijde van moslims uit te lokken, zodat die extreem-rechtse provocateurs kunnen roepen: zie je wel, ‘ze’ willen ons met geweld hun achterlijke taboes opleggen. En dan kunnen zij zich opwerpen als verdedigers van het vaderland, en behoedzaam schipperende bestuurders en politici als laffe slappelingen zonder ruggengraat.
Er is wel een argumentatie mogelijk dat je dit soort provocaties beter kunt verbieden, maar dat zou je dan moeten doen met het openbare orde-argument of met een beroep op de staatsveiligheid. Namelijk dat dit soort acties de veiligheid van ambassadepersoneel en individuele burgers in gevaar brengt, omdat ze moedwillig een gewelddadige tegenreactie uitlokken.
Ik zie het verschil niet. Zweden laat de boekverbranding toe met als argument de vrijheid van meningsuiting. Dat is toch een absurde redenering? Boeken verbranden of vernietigen omdat de inhoud je niet bevalt is altijd fout en kan naar mijn mening nooit verdedigd worden met een beroep op de demonstratievrijheid of de uitingsvrijheid.
Toen Sinéad O’Connor in 1992 een foto van de (destijds immens populaire) paus Johannes Paulus II verscheurde, gingen katholieken in Manhattan zover om met een stoomwals over een stapel van haar CD’s te rijden.
Had dat dan ook verboden moeten worden? Ik denk dat je daar in de VS bij een rechter ook al snel bakzeil over had gehaald. Vrijheid van expressie is daar zowat heilig.
Als je zoiets wilt verbieden, zul je dus met hele stevige argumenten moeten komen. Blijkbaar denken ze daar in Zweden net zo over.
En waarom zou het altijd en in alle gevallen verwerpelijk zijn om boeken te verbranden vanwege de inhoud? Wat als een groepje ex-neonazi’s allerlei hatelijke, wit-supremacistische boeken en pamfletten zou verbranden om een statement te maken? Zou dat dan dezelfde morele status hebben als de rituele boekverbrandingen door nationaal-socialistische studenten in 1933?
Wat als een groepje ex-FvD’ers de boeken van Thierry Baudet zouden affakkelen? Is dat een aankondiging van een pogrom?
Ideeën, meningen, gedachten bestrijden met dergelijke agressieve methoden vind ik hoe dan ook geen teken van beschaving.
In je neus peuteren en scheten laten in het openbaar is evenmin een teken van beschaving. Maar dat wil niet zeggen dat de overheid zou moeten verbieden.
Ik denk wel dat je koranverbrandingen kunt verbieden, maar niet omdat het nazi-methoden zijn, maar omdat de staatsveiligheid en de openbare orde dan in het geding komt.
Dat roept wel een aantal prangende juridische vragen op, want wat als moslims dreigen te rellen omdat er een toneelstuk wordt opgevoerd dat volgens hen godslasterlijk is? Agressieve, gewelddadige groeperingen kunnen dan altijd een veto opleggen als iets hen niet bevalt. Volgende stap is dat je niks onaardigs meer kunt zeggen over bepaalde motorbendes of zekere voetbalclubs. Want dan wordt de F-side boos, en die gaat dan rellen.
Vraag is dan: waar leg je de grens en waarom daar?
Natuurlijk moet je ook kritisch kunnen zijn op voetbalclubs. Maar stel nou dat ik aan zou kondigen dat ik voor de volgende thuiswedstrijd van Feyenoord naar de Kuip zou gaan om daar demonstratief een shirt van die club te verbranden, gekleed in het shirt van 020? Zou de burgemeester dat toestaan, denk je? En zou je dat kunnen zien als gewoon maar het uiten van een mening?
Die vraag heb je nou eenmaal bij elk verbod. Slimme juristen kunnen best een goede manier vinden om aan te geven dat het gebruikte middel proportioneel moet zijn met het beoogde doel en de mogelijk uitgelokte consequenties.
(Overigens ben ik er nog niet helemaal uit of nou voor zo’n verbod zou zijn. Ik zou vooral willen dat de publieke – en politieke, en journalistieke – opinie veel nadrukkelijker stelling zou nemen tegen dit soort provocaties. In plaats van toe te staan dat extremisten steeds meer greep krijgen op de maatschappij. En verder ben ik absoluut niet van plan om echt naar de Kuip te gaan om zo’n shirt te verbranden.)
Over voetbal gesproken:
(Bron: Rijnmond)
Dit is blijkbaar iets dat vervolgd kan worden. Wat nu als die mafketel niks had geroepen, maar demonstratief een Thora had verbrand. Zou dat vrije meningsuiting zijn geweest en dus niet vervolgbaar? Of is dit niet vergelijkbaar met die Koran-verbrandingen?
Nee, “hamas hamas Joden aan het gas” roepen is niet hetzelfde als het in protest verbranden van een boek.
Is het verbranden van een Israëlische vlag niet hetzelfde als het verbranden van een koran?
Gelukkig dan maar dat ik dat ook helemaal niet heb beweerd.
Nee. Als je demonstreert tegen acties van een land lijkt het verbranden van de vlag van dat land me wat minder extreem dan het verbranden van een religieus symbool dat ook belangrijk is voor een heleboel mensen die niks met dat land te maken hebben. Waarmee ik niet wil zeggen dat ik voor het verbranden van vlaggen ben. (Of voor het ondersteboven hangen ervan.)
Voor heel veel mensen is die vlag en met name het symbool daarop heilig, zonder dat ze het eens zijn met het beleid van de regering van dat land. Ik zie geen verschil.
Als je voor de Saoedische ambassade gaat staan om te protesteren tegen de doodstraf voor atheïsten, of homo’s en daarbij een koran verbrand is dat gewoon vrijheid van meningsuiting.
De doodstraf voor atheïsten, of homo’s is een behoorlijk stuk meer beledigend dan de verbranding van een boek.
In plaats van verbranden kan men ook de Koran openslaan en wijzen op:
– Mensen zijn vrij te geloven in welke godsdienst dan ook zonder enige bestraffing door de mens (Heilige Koran 4:138).
– De leerstellingen van Islam onderwijzen dat elke mens het recht heeft op vrijheid van meningsuiting en vrijheid van religie zonder dreiging van dwang of bestraffing. Deze leerstelling komt direct vanuit de Heilige Koran welk duidelijk vermeldt, “Er is geen dwang in Godsdienst” (2:257)
(bron)
“Die koranverbrandingen zijn louter provocaties”
Dat is toch wat kort door de bocht. Ja, het is ook provocerend bedoeld, maar meestal vinden de verbranders ook dat de koran verboden moet worden, Zweden (vul hier elk willekeurig ander land in waar mensen de koran verbranden) gezuiverd van liberale, linkse en moslimelementen en beschouwen ze de verbranding zelf wel degelijk als een voorbode voor verdere repressie. In die zin gaat de parallel ideologisch wel degelijk helemaal op en is het enige (toegegeven, belangrijke) verschil de hoeveelheid macht die deze ideologie heeft in Zweden (en andere landen waar korans verbrand worden).
Men heeft zich in Zweden de zelfde vraag gesteld. Valt het verbranden van een heilig boek, in dit geval de koran, wel onder de vrijheid van meningsuiting. Men heeft de vraag voorgelegd aan de rechter en de rechter heeft gemeend van wel. Misschien toch iets om te vermelden. Misschien houden we ons iets te veel bezig met de vraag of Zweden wel of niet in de NATO komt. Het al dan niet toelaten van Zweden tot de NATO mag niet ten koste gaan van het blijkbaar in de Zweedse context democratisch recht om Korans te verbranden. Persoonlijk vindt ik het een heel slecht idee om boeken te verbranden. Het roept associaties op aan boekverbrandingen in het verleden. De bezwaren die men in Turkije heeft tegen de deelname van Zweden hebben overigens een heel andere oorzaak. Het gaat vooral om de vermeende tolerantie van zweden tegenover Koerdische groepen die zich tegen Turkije zouden richten. Maar nogmaals het verbranden van boeken is gewoon een heel slecht idee dat maar weinig van doen heeft met het uiten van een mening. Maar daar denkt de rechter in Zweden heel anders over en dat is wat telt.