Klokkenluider moet eerst langs de baas

NIEUWS - EU-lidstaten dreigen een belangrijke drempel op te werpen bij de bestrijding van fraude en corruptie.

Zonder klokkenluiders zouden we niets weten over lucratieve belastingdeals met Luxemburg (LuxLeaks), het misbruik van belastingparadijzen, Dieselgate en vele andere voorbeelden van gesjoemel, corruptie, fraude en misdaden in het bedrijfsleven en bij de overheid. De bescherming van klokkenluiders heeft een groot publiek belang. Zonder garanties dat klokkenluiders zelf geen nadelige gevolgen van hun rapportage ondervinden hebben bedrijven vrij spel. Veel pogingen van werknemers om onrecht te openbaren eindigen in persoonlijke drama’s. En pogingen van wetgevers om hen meer bescherming te bieden oogsten slechts een bescheiden succes.

Een Europese richtlijn voor de bescherming van klokkenluiders is nu in het laatste stadium van de besluitvorming. Deze week is het niet gelukt de besluitvorming af te ronden omdat met name Frankrijk en Duitsland aandringen op een sterk verzwakt compromis. Beide landen willen dat de klokkenluider verplicht wordt wetsovertredingen altijd eerst binnen het bedrijf aan te kaarten. Het Europees Parlement verzet zich tegen deze verplichting. Het Parlement heeft het oorspronkelijke voorstel van de Commissie in november aanzienlijk aangescherpt door de drempels voor klokkenluiders om naar buiten te treden te verlagen. Dat gebeurde met steun van de sociaaldemocratische fractie in het EP. Pikant is dat de Duitse sociaaldemocratische minister van Justitie Katarina Barley, die voor de SPD de lijst aanvoert bij de Europese verkiezingen, een van de belangrijkste dwarsliggers is voor een effectieve bescherming van de klokkenluiders in de nieuwe regeling.

Het Duitse Whisleblower Netzwerk heeft zich nu tot de huidige EU-voorzitter Roemenië en EU-Commissaris Timmermans gericht met het dringende verzoek om de bezwaren van de lidstaten niet de doorslag te geven. Die bezwaren zijn volgens het netwerk eenzijdig gebaseerd op het wantrouwen tegen de werknemer. Men wil vooral schade aan het bedrijf voorkomen. Dat gaat ten koste van het algemeen belang van het voorkomen en tegengaan van wetsovertredingen. De verplichting als eerste de baas in te lichten maakt de kans groot dat klokkenluiders in hun bedrijf buiten spel worden gezet, zo niet direct ontslagen.

Mandatory internal reporting is a perversion of the idea of whistleblowing and a slap in the face of all employees. The basic assumption is that they intend to do harm to the organisation for whom they work and on whom they dependand and that they do not have enough judgment to make the right decision on the appropriate reporting channel themselves.

Ruimte voor de klokkenluider

Martin Jefflén, voorzitter van een Europese organisatie van managers, bepleit meer ruimte voor de klokkenluiders om zelf te bepalen hoe en waar zij willen rapporteren. Het voorstel van de Commissie en de lidstaten laat weliswaar enige ruimte voor uitzonderingen op de regel dat er eerst intern gerapporteerd wordt. Maar het is dan aan de klokkenluiders om te bewijzen dat aan de voorwaarden voor die uitzondering is voldaan. Dat zal leiden tot een chilling effect, schat Jefflén in.

Naast de verplichting om eerst binnenshuis te rapporteren zit in het voorstel van de Commissie en de lidstaten ook nog een wachttijd opgenomen van drie tot zes maanden voordat de klokkenluider een externe instantie mag informeren. En pas na opnieuw een wachttijd van maanden mogen de media worden benaderd. Bij overtreding van deze procedure in drie stappen geeft de regeling geen garanties op bescherming van de positie van de klokkenluider.

WW-fraude

Hoe een dergelijke procedure het naar buiten komen van fraude, corruptie of andere overtredingen kan frustreren laat de zaak van de fraude met WW-gelden bij het UWV zien. Interne klokkenluiders werden door de top van deze organisatie jarenlang niet serieus genomen. Het heeft Nederland er nog niet toe aangezet zich tegen Duitsland en Frankrijk te keren bij de besluitvorming over de nieuwe EU-richtlijn. Alleen België en Bulgarije hebben zich verzet tegen de strenge drie-stappenprocedure. De verplichting om eerst binnenshuis onrecht te melden is ook in strijd met de aanbevelingen van de Raad van Europa: The individual circumstances of each case will determine the most appropriate channel.

Dieptepunt SPD voorspeld

Tot slot nog even over de Duitse dwarsligger minister van Justitie Katarina Barley. Als zij straks haar ministerschap verruilt voor de leiding van de Duitse sociaaldemocratische delegatie in het Europees Parlement zal ze volgens een voorspelling van Politico een sterk ingekrompen groep gaan aanvoeren. De SPD zou maar liefst elf zetels verlies lijden en voorbijgestreefd worden door de Groenen die vier zetels winst boeken.