Kleur en symboliek in de Nederlandse politiek

ACHTERGROND - Als we het over politiek hebben in combinatie met kleur, dan roept rood automatisch de associatie op met links en socialisme, terwijl we bij blauw aan liberalisme en conservatief denken. Die associaties hebben weinig met psychologie en veel met symboliek te maken. In de VS voeren de Democraten bijvoorbeeld blauw als kleur en de Republikeinen rood, terwijl die laatsten toch allergisch zijn voor alles wat ook maar enigszins neigt naar socialisme. In Nederland is nog sprake van de ‘klassieke’ kleurverdeling bij de traditionele partijen, maar voor de nieuwe partijen lijkt dit steeds minder op te gaan.

Kleur bekennen 

Over de psychologische invloed van kleuren en hun betekenis wordt al eeuwen veel (vermakelijke) onzin geschreven. Natuurlijk staan mensen niet onverschillig tegenover kleuren. Geel roept andere associaties en daarmee andere gevoelens op dan zwart. Maar de meeste betekenissen die we aan kleuren geven zijn historisch en cultureel bepaald en hebben vooral symbolische waarde.

Politieke partijen maken gebruik van kleuren om hun identiteit te markeren en herkenbaar te zijn voor kiezers. Op vrijwel iedere website van een partij is wel een ‘huisstijlhandboek’ te vinden met te gebruiken kleuren en lettertypes. Gebruik daarvan luistert nauw. Kijk bijvoorbeeld maar eens in het handboek van het CDA.

Rood

Rood komen we tegen bij de sociaaldemocratische en socialistische partijen. De PvdA gebruikt naast rood ook nog blauw voor de letters. De SP gebruikt de kleur zeer nadrukkelijk om zich te profileren. Omdat rood ‘staat’ voor hartstocht, revolutie of rechtvaardigheid?

Rood associëren we met de Franse Revolutie. De lagere klassen kwamen in opstand tegen de absolute monarchie die Frankrijk drie eeuwen had geregeerd. Daarin symboliseert Marianne de ‘Triomf van de Republiek.’ Marianne werd vaak afgebeeld met een rode Frygische muts, een soort smurfenmuts. In de Romeinse Republiek was dit overigens het herkenningsteken van een bevrijde slaaf.

Naast kleur spelen ook symbolen een belangrijke rol. De SP gebruikt de tomaat, als teken van boze opstandigheid, terwijl de PvdA rozen uitdeelt. Rozen zijn meestal rood en fungeren juist als symbool van de liefde; marketingtechnisch een prima keuze. Vooral ook omdat je rozen niet zomaar in je achterzak kunt wegstoppen, dus eenmaal aangenomen blijven ze zichtbaar zolang je op straat loopt.

Bovendien (en dit geldt voor alle partijen) roept het uitdelen van kleine, symbolische geschenken een gevoel van reciprociteit op. Door iets weg te geven, creëren de gulle gevers ‘druk’ om iets terug te doen.

Groen

GroenLinks voert naast rood ook groen in haar logo. Groen symboliseert hier natuurlijk duurzaamheid, het milieu en de ecologie. Vandaar dat de Partij van de Dieren de koe van haar oude logo heeft ingeruild en zich in tegenwoordig met een groene vlinder profileert. De vlinder is bovendien opgebouwd uit twee hartjes, maar kan ook uitgelegd worden als een kruisje; tegelijk een voor- en tegen-symbool.

Maar groen heeft nog meer betekenissen. Het is in religieuze kringen ook de kleur van de hoop en zondagen buiten de Kerst- en Paastijd, Advent en Veertigdagentijd. Dat zou de reden zijn waarom het logo van het CDA sinds 1977 groen is. In het huisstijlhandboek van het CDA lezen we: ‘Het logo verbeeldt een aantal belangrijke kernwaarden: “open”, “eenheid”, en “toegankelijk”.’ Daar voegt men, enigszins cryptisch, aan toe: ‘Het nieuwe kleurenspectrum biedt mogelijkheden en gebruik hiervan kenmerkt de huisstijl.’

Met dat groen van het CDA was D66 overigens niet gelukkig, omdat zij in 1966 al zeer nadrukkelijk gekozen hadden voor groen om de partij te presenteren. Nu niet omwille van zondag, maar als associatie met frisheid, onbevangenheid en vernieuwing. Groen is immers naast de kleur van de hoop ook de kleur van het ontluikende leven, het voorjaar en vruchtbaarheid.

Blauw

Blauw vinden we vooral bij liberalen en conservatieven. Daar kunnen we veel achter zoeken. In de kleurenpsychologie schijnt blauw te staan voor ‘rustig’, ‘bedachtzaam’ en ‘traditioneel.’ Geen wonder dat we blauw zien we bij de VVD. Liberale voorlopers voerden in de jaren twintig van de vorige eeuw (licht)rood-wit-blauw. Dit gebruik van nationale symboliek moeten we misschien bekijken tegen de achtergrond van de sterker wordende verzuiling; iets waar de toenmalige liberalen niet aan mee wilden doen. Zo gezien zou het oranje-wit-blauw van de VVD daar nog een echo van kunnen zijn.

Blauw komen we ook tegen bij de SGP (toevallig ook, net als bij de VVD, samen met oranje – nu waarschijnlijk nadrukkelijk ter ere van God, Oranje en Vaderland). De CU schrikt niet terug voor twee tinten blauw. Dit zou dan te maken kunnen hebben met de overtuiging dat blauw staat voor stabiliteit en betrokkenheid. Misschien is dat ook de gedachte achter de kleuren van VNL, hoewel dat eerder het liberale en conservatieve karakter lijkt te benadrukken.

Rood-wit-blauw

De PVV afficheert zich met een meeuw in rood-wit-blauw. De meeuw is niet direct de meest vrolijke en sociale vogel, maar staat wel symbool voor vrijheid en ongebondenheid. Ook voor grenzeloos trouwens. Een beetje meeuw uit Den Haag draait er zijn poot niet voor om in het kielzog van een vissersboot een kostje bijeen te scharrelen aan de Engelse kust en aan het eind van de middag weer naar standplaats Den Haag terug te vliegen.

Die meeuw leidde bovendien tot enige ophef, omdat het om een besmet symbool zou gaan volgens het Historisch Nieuwsblad: ‘Ook de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) gebruikte de meeuw in de jaren dertig en veertig als teken van vrijheid en nationale saamhorigheid.’ Dit leidde tot een welles – nietes discussie waarbij Wilders de schrijver van het artikel betichtte van ‘een zieke geest.’ Daarmee was de toon weer ouderwets gezet.

Volgens Wilders was het logo ontworpen door een vormgever: ‘We wilden een positief beeldmerk en hij kwam met een vogel.’ Gelet op het toch wat grimmige en gesloten karakter van de partij past een meeuw daar natuurlijk beter bij dan bijvoorbeeld een duif. En waar bij de PVDD zoiets kleins en kwetsbaars als een vlinder prima past, kan de PVV niet aankomen met een pimpelmees of een winterkoninkje.

Paars

Het logo van 50+ kenmerkt zich door een opvallend paars kleurtje. Natuurlijk gaat een partij voornamelijk gericht op ouderen, zich niet profileren met grijs. Grijs is sowieso not-done in de politiek. Dat werkt alleen maar stigmatiserend. Daarom heeft de partij misschien wel gekozen voor een kleur die prettige en geurige associaties oproept met lavendel, de Provence en frisse zeep.

Nieuwkomers

De verkiezingen van 2017 brengen een recordaantal nieuwe partijen in de arena. Het rood van de sociaaldemocratie heeft onder veel nieuwkomers wel afgedaan.
Forum voor Democratie laat zien niet van de straat te zijn en komt met een Grieks tempel in haar logo en een kleur die ergens tussen rood en bruin zit. DENK komt met een naar turkoois neigende kleur die misschien iets van onschuld uit wil drukken. Het is in ieder geval een kleur die het niet slecht doet op geboortekaartjes. GeenPeil zorgt voor een parodie op de EU. Vrolijk gele sterren met een koninklijk kroontje op een fel blauwe ondergrond; qua kleurstelling hetzelfde als die van de EU.

Ten slotte

In een bijdrage aan de nieuwjaarsuitgave 2011 van het Sociaal en Cultureel Planbureau dat geheel aan het thema kleur was gewijd, schrijft de politicologe Josje den Ridder over de politieke betekenis van kleuren.

‘Bij rood is het duidelijk dat het om een linkse partij gaat, maar kan het nog steeds op drie partijen slaan. Bij groen en blauw geldt dat partijen van heel verschillende gezindtes zich met dezelfde kleur afficheren. Groen kan verwijzen naar milieubewust of christelijk. Blauw kan staan voor liberaal of conservatief. Kleuren in de politiek zijn dus lang niet zo universeel als we altijd denken en sommige kleuren worden niet gekozen vanwege hun ideologische betekenis, maar omdat ze een bepaalde uitstraling hebben. (…) Op de eerst rij zien we in de volgorde rood, groen en blauw een bijna perfecte links-rechts schaal. Rood is links. Rechtse partijen voeren de kleur blauw. En middenpartijen kiezen voor groen. Eigenlijk heel simpel. Alleen voor het rood-wit-blauw van de PVV is nog geen plek. Of zou het ermee te maken hebben dat deze partij rechts (blauw) is op cultureel vlak en links (rood) op economisch gebied?’ 

Voor de vermeende economische ´linksheid´ van de PVV zou ik mijn hand niet in het vuur durven steken. De ´bijna perfecte links/rechts schaal´ gaat nog wel op voor de traditionele partijen, maar de nieuwbakken populistische en conservatieve partijen die zich voor een groot deel ten doel stellen ‘de democratie te redden’, zorgen er wel voor dat het politieke spectrum steeds blauwer wordt.

In 2009 heb ik zelf onderzoek gedaan naar kleur en de emotionele betekenis die respondenten aan kleuren toekennen. In dat onderzoek vroeg ik ook naar de kleur die zij op economisch en cultureel gebied aan hun politieke voorkeur koppelen. Zonder dat ik de pretentie heb dat dit tot wereldschokkende uitkomsten of alles verhelderende inzichten zal leiden, kunt u de resultaten daarvan hier lezen.