ANALYSE - Eind december stond de PVV op 32 zetels in de Peilingwijzer. Vanuit de hele wereld trokken nieuwsmedia naar Den Haag om te berichten over de PVV-zege bij de verkiezingen op 15 maart. Maar de partij haalde slechts twintig zetels. Waar waren haar overige kiezers gebleven?
“Dit zijn de kwartfinales” tegen “het verkeerde populisme.” Zo betitelde premier Mark Rutte (VVD) de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen. De halve finales zijn in Frankrijk in mei en de finale in Duitsland in september, zo vertelde hij twee dagen voor de verkiezingen de verzamelde internationale pers. Die pers was massaal naar Den Haag getogen om verslag te doen van een boeiende kwartfinale.
Inmiddels regende het al wekenlang persverzoeken bij de UvA, mijn universiteit. Zelf stond ik media te woord uit Australië, Brazilië, Canada, de VS en diverse Europese landen. Alle vragen die ik kreeg waren variaties op hetzelfde thema. Zou de PVV de grootste worden? Zou ze dan gaan regeren? Zou die partij ook de premier leveren? Zou Nederland de EU verlaten? Zou de EU daarna uiteenvallen?
Op 15 maart volgde de voorspelde anticlimax.
Circa negen op tien kiesgerechtigden stemde niet op de PVV. De dag na de verkiezingen was ik in Den Haag voor een live interview met Al Jazeera. Het was een drukte van belang, het Plein stond vol met journalisten. Journalisten die allemaal maar één ding wilden weten: wat was er gebeurd met de PVV? Hoe kon ze nou in elf weken twaalf zetels verliezen?
IJzervreter
In mijn boek, dat momenteel wordt gedrukt, doe ik de volgende theorie uit de doeken: een gevestigde partij kan het electorale succes van een extremere partij reduceren door een combinatie van twee tactieken. Ten eerste door die partij stelselmatig te boycotten. Ten tweede door hetzelfde soort beleid voor te stellen als de extremere partij. Ik noem deze combinatie ‘de strategie van isoleren en imiteren.’
Voorbeeld van deze gecombineerde strategie biedt Vlaams Belang, sinds 1989 geconfronteerd met een cordon sanitaire. Pas toen rond 2010 een centrumrechtse partij zijn retoriek overnam implodeerde Vlaams Belang. Ander voorbeeld is Front national in Frankrijk. Uitsluiting kostte de partij alleen veel kiezers van 2004 tot 2012, toen ijzervreter Nicolas Sarkozy de macht had in de centrumrechtse partij.
Die theorie toets ik in mijn boek op basis van gegevens over 28 uiterst linkse en uiterst rechtse partijen in 15 landen sinds 1944. Afgelopen Tweede Kamerverkiezing kwam te laat voor mijn boek. Werkte de strategie ook op 15 maart? We bekijken een enquête die Kantar Public afnam bij 2.144 Nederlanders, representatief voor alle kiesgerechtigden. Vanaf oktober zijn ze viermaal ondervraagd.
In oktober overwogen 410 van de 2.144 personen PVV te stemmen, maar dat deden ze op 15 maart lang niet allemaal. Van de afhakers stemde 20% VVD en bleef 11% thuis. De rest verdeelde zich over een dozijn andere partijen. Veel kiezers keerden zich plots van de PVV af – zoals ook Vlaams Belang en Front national eerder was overkomen. Kwam dat door Ruttes strategie van isoleren en imiteren?
Geschikt
Wat betreft isoleren ontmoette Ruttes uitspraak van 15 januari dat de kans op regeren met de PVV “nul” zou zijn veel scepsis. Bovendien sloot hij niet alle samenwerking uit, zoals bij een cordon sanitaire. Toch verwachtte daarna slechts 22% van de potentiele PVV-kiezers dat andere partijen indien nodig zouden samenwerken met de PVV. In de ogen van de meeste kiezers stond ze buitenspel.
Wat betreft imiteren viel Ruttes brief “aan alle Nederlanders” van 22 januari op. Wat je er ook van vindt, het was vast een sluwe strategische zet om de PVV na te apen. Bij het overwegen van een PVV-stem speelde een grote rol in hoeverre kiezers de VVD geschikt vonden om immigratieproblemen aan te pakken. Van degenen die de VVD ongeschikt vonden stemde 68% PVV.
Daarentegen bracht slechts 39% van de potentiele PVV-stemmers die de VVD geschikt vonden om immigratieproblemen op te lossen een PVV-stem uit; liefst 17% switchte naar de VVD. Verwachte uitsluiting van de PVV lijkt dat effect enigszins te versterken: van de PVV-kiezers die de VVD geschikt achtten en aannamen dat de PVV werd uitgesloten stemde 36% PVV en 20% VVD.
Bolkestein
Dit zijn te kleine aantallen voor een overtuigende toets van de theorie. Bovendien biedt Ruttes strategie van isoleren en imiteren geen alomvattende verklaring voor het tegenvallende resultaat voor de PVV: de relatieve onzichtbaarheid van haar leider tijdens de campagne speelde vast ook een rol. Niettemin lijkt Ruttes strategie een demper te hebben gezet op de aantrekkingskracht van zijn rivaal.
Hiermee treedt Rutte in de voetsporen van voormalig VVD-leider Frits Bolkestein. In 1991 paste Bolkestein de strategie toe tegen toenmalig anti-immigratiepartijleider Hans Janmaat. Bolkestein uitte eenzelfde soort kritiek op het integratiebeleid en hield tegelijkertijd vast aan strikte buitensluiting van Janmaat. Het werd gezien als succesvolle strategie; Bolkestein bleef nog zeven jaar VVD-leider.
En Rutte? Die kan na deze kwartfinale nog wel even door.
Reacties (10)
De strategie van isoleren en imiteren is één van de redenen dat de PVV niet zo uit de verf kwam.
Maar ook speelde mee dat mede-populisten zoals Trump niks klaar maakt en aantoonbaar liegt. En de kwestie rond Turkije kwam natuurlijk goed uit.
Isoleren en imiteren werkt helemaal prima als je je als Rutte zijnde kan profileren door afgezanten van Erdogan over de grens te gooien.
En er was natuurlijk het alternatief voor de zichzelf als intellectueel ziende extreemrechtse stemmer: FvD. Wat helaas geen zachte variant is van de PVV, maar mogelijk nog extremer. Hoe heet dat ook al weer? Een Wilders in wolfskleren?
We hebben een kort geheugen. Ook voor de verkiezingen van 2012 heeft de PVV een tijd op 30+ zetels gestaan. Blijkbaar wordt de soep nooit zo heet gegeten als opgediend. Veel mensen doen stoer door tegen opiniepeilers te zeggen dat ze PVV gaan stemmen, maar in de beslotenheid van het stemhokje zijn ze toch net even traditioneler.
Zie ook
https://www.allepeilingen.com/index.php/peilingen-politieke-partijen-vanaf-2004-pvv.html
@2
De implosie van de PVV in 2012 lijkt mij te wijten aan het wangedrag van Wilders in het gedoogkabinet. Hij bleek niet eens in staat een gedoogrol te vervullen. En ook niet in staat om zijn fractie bijeen te houden.
“Daarentegen bracht slechts 39% van de potentiele PVV-stemmers die de VVD geschikt vonden om immigratieproblemen op te lossen een PVV-stem uit; liefst 17% switchte naar de VVD.”
Die laatste toevoeging klinkt wat raar in de oren, als je weet dat van alle voorgenomen PVV-stemmers 20% naar de VVD switchte. Hier had beter “maar” kunnen staan in plaats van “liefst”.
GW voerde nauwelijks campagne, want geen zin om als leider van de grootste partij premier te worden. Dan moet je namelijk echt aan de bak. Dan liever weer voor vier jaar beetje verder brallen op twitter a 8000 Euro per maand.
Ondanks uitsluiten en imiteren verloor de VVD zo’n 20 zetels. Uitwisseling tussen PVV en VVD leverde dus niet echt veel op. Nee, de neo-liberalen stellen dus echt niet zo veel voor. Dat ze wederom de scepter gaan zwaaien is m.i. verre van verdiend.
Dit patroon herhaalt zich bij elke verkiezing, bij de peilingen zeggen veel kiezers PVV te stemmen terwijl ze dat nooit van plan zijn, vooral na aanslagen en andere incidenten met immigranten, zie je ze in de peilingen pieken. Meestal gebeurt hetzelfde met de SP, maar die stonden er nu in de peilingen al slecht voor.
De PVV zit aan zijn natuurlijke max. ze hebben de SP en de PvdA al leegezogen voor zover dat mogelijk was. Rechtse PVV kiezers voor zover ze die al hadden, lopen over naar FvD, wat de PVV verder naar links dwingt om niet ook de ex SP en PvdA kiezers niet kwijt te raken. Zie hier het resultaat:
http://www.volkskrant.nl/politiek/curieus-pvv-en-sp-dienen-identieke-motie-in-na-politiek-getouwtrek-over-eigen-risico~a4488213/
Al is dat niet helemaal nieuw, al sinds jaar en dag steunt de SP maar liefst 7 keer vaker een PVV motie dan de bijvoorbeeld VVD, nieuw is dat de PvdA dat nu ook doet:
https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/minder-marokkanen-betekent-ook-minder-pvv-moties-aangenomen
De slechte prestaties van Trump hielpen ook niet, ook al denk ik dat de meeste PVV stemmers nog steeds denken dat Trump het prima doet. Ze hechten niet eens zoveel waarde aan resultaat, anders hadden ze Wilders ook wel laten zakken.
Wat is de definite van “potentiële PVV-stemmer” ?
Als je hiermee alle kiesgerechtigden bedoelt, is zelfs 20% bij de VVD uitgekomen.
Dus mij is uit dit artikel niet duidelijk hoeveel mensen van mening veranderd zijn door de taktiek van de VVD.
Verder denk ik dat het buitensluiten van de PVV niet een doel op zich worden mag: als dit alleen lukt door de PVV rechts in te halen, span je het paard achter de wagen.
How to Be a Populist
Around the world, politicians can follow a simple recipe to present themselves as saviors of “the people.”
https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/04/trump-populism-le-pen/523491/